භව ගමනේ දුක් විපාක ඇයි?  බත්තරමුල්ල  සිරි සුදස්සනාරාම  සදහම් සෙනසුනෙහි  ප්‍රධාන අනුශාසක  ආචාර්ය  මිරිස්සේ ධම්මික නා හිමි " පරමාර්ථ වශයෙන් බලන විට එය තාවකාලික සැපයක් පමණක් බවත්, මේ සැපයෙහි ඇලීමක් ඇති කරගතහොත්, එනම් අභිජ්ඣා නම් වූ විෂම වූ ලෝභයක්, දැඩි ආශාවක් ඇති කරගතහොත් එය ම භවය තවත් දිගු කරමින්, දීර්ඝ ගමනකට මුලපිරීමක් වනු ඇත. " අපි සරල ලෙස මෙසේ විමසා බලමු. භාග්‍යවතුන් වහන්සේ දේශනා කළ අයුරින් “අනමතග්ගෝයං භික්ඛවේ සංසාරො පුබ්බාකෝටි න පඤ්ඤායති” කෙළවරක් දකින්න ට නැති මේ සසරෙහි, ආරම්භයක් නොපෙනේ.  ඒ වගේ ම සම්බුද්ධ දේශනාව අනුව සියලු සත්ත්වයෝ ම ඔවුන් ගත කළ භවයේ එනම්, සසරේ වැඩිපුර ම ගතකොට ඇත්තේ, උප්පත්ති ලබා ඇත්තේ සතර අපායේ ය. නරක, තිරිසන්, ප්‍රේත, අසුර නම් වූ සතර අපායේය. බ්‍රහ්ම ලෝකයක හෝ දිව්‍ය ලෝකයක හෝ මනුෂ්‍ය ලෝකයේ හෝ ඉපිද, යම් වූ සැපක් විඳ ඇත්තේ නම්, ඒ සැප, සතර අපායේ ඉපිද විඳි දුකට අලගු තැබීමටවත් නොහැකි බව පැහැදිලි වේ. ඒ වගේ ම භාග්‍යවතුන් වහන්සේ දේශනා කළ අයුරින් යම් දවසක මහා සාගරය වියැකී සිඳී යා හැකි ය. මහ පොළොව වියැකී සිඳී යා හැකි ය. ආකාසය වියැකී සිඳී යා හැකි ය. මහාමේරු පර්වතය පවා වියැකී සිඳී යා හැකි ය. එහෙත් සත්ත්වයන්ගේ දුක කෙළවර කිරීමක් පිළිබඳ ව පැනවිය නොහැක්කේ ය. දැකිය නොහැක්කේ ය. බුදු උතුමෙකුට එය දැකිය හැකි වනු ඇත. එහෙත් බුදු උතුමෙක් යම් සත්ත්වයකුගේ දුක කෙළවරවීම බලන්නට යෑමෙන් තව අප්‍රමාණ පිරිසකට දුකින් නිදහස් වීමට මඟ පෙන්වන අවස්ථාව ගිලිහී යනු ඇත. ඒ නිසා වර්තමානයේ පවත්නා වූ දුකෙන් නිදහස් වෙන්නට මඟ දේශනා කරනවා විනා සත්වයන්ගේ අතීතයවත්, අනාගතයවත් සොයන්නට නොයෑම භාග්‍යවතුන් වහන්සේලාගේ සිරිතයි. අනාගතයේ දුක් හටගන්නා වූ ස්වභාවයෙන් මිදෙන්නට වර්තමානයේ සිත, සිහිය පිහිටුවා ගතයුතු ආකාරය භාග්‍යවතුන් වහන්සේලා දේශනා කරනවා. මේ අනුව ඉපදීම දුකක් හැටියට අප සිහිපත් කර ගත යුත්තේ සංසාර චක්‍රය ම යි. සමස්ත භවය ම යි. ජාති කියන වචනයෙන් ඉපදීම, හටගැනීම, මව්කුසට බැස ගැනීම, ස්කන්ධ පංචකය පහළවීම ආදී වශයෙන් සියල්ල විභංග සූත්‍ර දේශනාවත් ඇසුරුකොටගෙන අපට පැහැදිලි කර ගත හැකියි. එවිට ඉපදීමක් ලෙස සලකන්නේ මේ ජීවිතයේ අප ලැබූ උපත පමණක් නොවේ. අතීත සංසාර ගමනේ පටන් ම ලද උපත් ද, එනම් සතර අපායේ ලැබූ උපත් ද මේ ඉපදීම ම දුකක් ය කියන වචනය තුළින් අර්ථ නිරූපණය කර ගැනීම දුකෙන් නිදහස් වෙන්න සිතන සියලු දෙනාට ම යහපත් වනු ඇත. එසේ නොමැති වූවොත් ලෞකික ජීවිතයේ යම් කෙනෙකුට උපතින් ම ලබන ලෞකික සැප සම්පත් හෝ වේවා, ඉන් අනතුරු ව තමා විසින් ඇති කර ගන්නා වූ සැප සම්පත් හෝ වේවා දුක අමතක කොට ජීවත් වෙන්නට උපකාර වනු ඇත.  වර්තමාන පරිසරයේ පවා සැප සම්පත් තිබෙනවා ය කියන තැනක සිටින අයත්, කීර්ති, ප්‍රශංසා, ලාභ, ලෞකික වශයෙන් බහුල ව ලබන අයත් දුක කියන තැන සිත, සිහිය පිහිටුවන්නේ නැත. එයට හේතුව වර්තමානයේ පවත්නා සැප කියන ඇස, කන ආදී ආයතනයන් රූප, ශබ්ද ආදී අරමුණු ඔස්සේ පිනවීම බලවත් ලෙස ලෞකික වශයෙන් සිදු කරන නිසා ය. එහි අතුරු ප්‍රතිඵලයක් ලෙස බොහෝ දෙනෙක් සිංහල සාමාන්‍ය සරල කතා පෙළෙහි දැක්වෙන වදන් පෙළක් මතකයට නගා ගත හැකියි. එනම් හෙට මැරුණත් , අද ඉන්ද්‍රියන් සතුටු කරලා යන අදහසයි. මීට වඩා වෙනත් වචන ද පාවිච්චි කරනු ඇත. ඉන් අදහස් කරන්නේ ඔවුන් සියලු දුක අමතක කොට මේ මොහොතේ, තිලක්ඛන ධර්මයට සිත, සිහිය යොමු කරන්න පුරුදු කිරීමට වඩා ඇස්, කන් පිනවන ආරම්මණයන් කෙරෙහි මේ මොහොතේ හෝ හැම මොහොතක් ම සිහිය යොමු කරගෙන කටයුතු කිරීම බව පැහැදිලියි. මේ නිසා දුක පිළිබඳ ව සැබෑ අවබෝධයක් ඇති කර ගත්තෙකු වර්තමානයේ මහමෙරක් උසට ධනයක් ලැබුවත්, සක්විති රාජ සම්පත්තිය සේ මහපොළොව අතුරා වසන්න තරම් සේද වස්ත්‍ර ලැබූවත්, ධන සම්පත් ලැබූවත්, ඒ කෙරෙහි සිතින් මම ය, මගේ ය දෘෂ්ඨියෙන් නොගන්නවා ඇත. එනම් උපාදානය කර නොගනී. ඒවා ධර්මානුකූල ව ලැබූ දෙයක් නම් තමන්ටත්, අන් අයටත් යහපතක් වන ආකාරයෙන් පරිහරණය කළත් ගැඹුරු දහම ආරම්භ වන තැන පෙන්වා දෙන ආකාරයෙන් හේතූන් ප්‍රත්‍යය කරගෙන සකස්වන හැම ඵලයක් ම, විපාකයක් ම හේතූන්ගේ විසිර යෑමෙන් නැති ව යන්නේ ය යන අදහස මත පිහිටා කටයුතු කරයි. මේ දෙස තර්කයෙන් බලනවාට වඩා දහම් ඇසින් බලා තමා කෙරෙහි ලෝභ, ද්වේෂ, මෝහ ආදී කෙලෙසුන් සංසිඳවා ගැනීම වඩා උචිතයි. එසේ නොවුණොත් අප සියලු දෙනාට ම සිදුවන්නේ රූපස්කන්ධය විසිරී යන තෙක්, ඒවගේ ම වේදනා, සංඥා, සංඛාර, විඤ්ඤාණ, ස්කන්ධත් කෙලෙස්වලට බැඳී යන තෙක් ඇලීම් සහ ගැටීම් සමඟ ජීවත්වන්නට සිදුවීමයි. මේ නිසා ඉපදීම සසර භව ගමන පුරාවට ම සම්බන්ධ කර ගැනීමෙන් අපට මේ දුක පිළිබඳ ව ගැඹුරු අදහසක් ඇති කරගත හැකිවනු ඇත.  භාග්‍යවතුන් වහන්සේ දේශනා කළ අයුරින් සියලු සත්වයෝ වැඩිපුරම උපත ලබා තිබෙන්නේ සතර අපායේ ය. එක්තරා අවස්ථාවක දී බුදුරජාණන් වහන්සේ රජගහනුවර පිඬු සිඟා වඩිමින් සිටින විට සූකර දේනුවක් පෙන්වා, ආනන්ද ස්වාමීන් වහන්සේට වදාළේ බ්‍රහ්ම ලෝකයේ ඉපිද සිට ධ්‍යාන පිරිහීමෙන් ඉන් චුත ව හේ සූකර දෙනක් ලෙස උපත ලබා ආහාර පිණිස අපවිත්‍ර දෑ සොයමින් සිටින ආකාරය යි. ලෞකික ව ලබන්නා වූ උපරිමයක් ලෙස බ්‍රහ්ම ලෝකයක රූපාවචර හෝ අරූපාවචර බ්‍රහ්ම ලෝකයක ඉපදීම දැකිය හැකියි. ඒවා ලෞකික ධ්‍යාන නම් ඒ ධ්‍යාන පිරිහීමෙන් නැවතත් පහළට, එනම් මනුෂ්‍ය ලෝකයකට හෝ දුගතියේ තැනක ඉපදීමත් සිදුවිය හැකියි. මේ නිසා සැප කියන අදහසින් අපි ලෞකික ව බැලුවොත් එය සැපක් හැටියට අපේ සිත පිහිටනවා ඇත.  එහෙත් පරමාර්ථ වශයෙන් බලන විට එය තාවකාලික සැපයක් පමණක් බවත්, මේ සැපයෙහි ඇලීමක් ඇති කරගතහොත්, එනම් අභිජ්ඣා නම් වූ විෂම වූ ලෝභයක්, දැඩි ආශාවක් ඇති කරගතහොත් එය ම බවය තවත් දිගු කරමින්, දීර්ඝ ගමනකට මුලපිරීමක් වනු ඇත. - දීපා පෙරේරා

 

දුක ගැන කතා කිරීම දුකට ආරාධනාවක් ද? බත්තරමුල්ල සිරි සුදස්සනාරාම  සදහම් සෙනසුනෙහි  ප්‍රධාන අනුශාසක ආචාර්ය  මිරිස්සේ ධම්මික නා හිමි දුක කියන වචනයට පවා සමහරු අකැමැතියි. බයයි. ඒ නිසා මේ දුක ගැන දැනුම්වත්වීම අත්‍යවශ්‍ය යි. දුක ගැන කතා කිරීම දුකට ආරාධනාවක් ද? යන අදහස මතුකොට දක්වා, චතුරාර්ය සත්‍ය ධර්ම අවබෝධය පිණිස පෘතග්ජන මනුෂ්‍යයා ට තේරුම්ගත හැකි ආකාරයෙන් කරුණු පෙන්වා දීමටයි මේ උත්සාහය.  සම්මා සම්බුදුරජාණන් වහන්සේ නමක් විසින් සර්වඥතා ඥානයෙන් අවබෝධ කොට දේශනා කළ චතුරාර්ය සත්‍ය ධර්මය ඒ ආකාරයෙන් ම විස්තර කර පැහැදිලි කර දේශනා කළ හැකි වන්නේ එනම්, පුළුවන්කම ලැබෙන්නේ තවත් එබඳුම සම්මා සම්බුදුරජාණන් වහන්සේ නමකට පමණක් ම ය. මේ නිසා අප විසින් සිදු කරනු ලබන්නේ කල්‍යාණවන්තයන් සේ භාග්‍යවතුන් වහන්සේ දේශනා කළ ධර්ම මාර්ගය, අනුශාසන ය මඟ පෙන්වීම අනුව පිළිපදිමින් දැනුම අවබෝධයක් බවට පත්කර ගනිමින්, ඒ දැනුම හා අවබෝධය අන් අය හා සමඟ සාකච්ඡා කිරීම යි. ඒ වගේ ම එය ලෝභා දී කෙලෙසුන් හි සංසිඳීම පිණිස උපකාර කර ගැනීම හා අන් අයත් කෙලෙසුන් හි සංසිදීමට සහභාගි කරවා ගැනීම යි. මේ ලිපි පෙළ ඒ වෙනුවෙනුයි. බෝධිසත්වයන් වහන්සේ නමක් තම ගමන ආරම්භ කරන්නේ සියලු සත්ත්වයන් දුකින් පෙළෙන බව නුවණින් දැක, අවබෝධ කර ගැනීමෙන් අනතුරුව යි. දුක පිළිබඳ ව ආර්ය පර්යේෂණය සිදුකොට ඒ දුකට හේතුව, දුකින් මිදීම, දුකින් මිදීමේ මාර්ගය ලෙස හඳුනා ගන්නවා. අවබෝධ කර ගන්නවා. එය චතුරාර්ය සත්‍ය ධර්මය ලෙස සම්බුදු දහමෙහි පෙන්වා දී තිබෙනවා. දුක ආර්ය සත්‍යයක් ලෙස දකින්නේ කෙසේදැයි නුවණින් ම විමසා බැලිය යුතු වෙනවා. එයට හේතුව දුක ගැන කියන හා දුක ගැන අහන බොහෝ පිරිසක් ස්වල්ප වූ කායික දුකක දී පවා එය කායික දුකකින් දැකීම පමණක් නොව මානසික දුක්ඛයන් බවටත් පත්කරගෙන “ආදිත්ථ පරියාය” සූත්‍ර දේශනාවේ සඳහන් කළ අයුරින් බොහෝ දුකට පත්වන ආකාරය පැහැදිලියි. “සල්ල සූත්‍ර” දේශනාවේ දැක් වූ අයුරින් කයේ ඇතිවන ගිලන්වීම ආදී දුක මනසට ත් හුලකින් ඇණ ගන්නා සේ , දුක් දෙකක් මුල් කර ගත් අප්‍රමාණ දුක්ඛයන්ට මුල් සාදා ගන්නා හා හේතු සාදා ගන්නා ආකාරය ත් පැහැදිලි යි. මේ නිසා දුක නම් වූ මේ වචනය ආර්යය සත්‍යයක් ලෙස අවබෝධ කර ගැනීම සියුම් ලෙස විග්‍රහ කර ගත යුතු වෙනවා. එහෙත් අප කල්‍යාණවන්තයන් සේ එය සාකච්ඡා කරමින් කරන්නේ, විග්‍රහ කරන්නේ ලෝභ, ද්වේෂ, මෝහ ආදී කෙලෙසුන් හි සංසිඳීම අරමුණු කර ගෙනම යි. මේ විග්‍රහයේ දී පවා කිසිවිටකවත් ඇලීමක් හෝ ගැටීමක් ඇති නොකරගෙන දුක සකස් වෙන්න හේතුව වන මෝහය හෙවත් මුලාව බැහැරවන තැනකට කියවන හා අසන ඔබත් සිත පිහිටුවා ගෙන සිටිය යුතුම යි. දුක පිළිබඳ අපට බොහෝ ධර්ම කරුණු සාරාංශ කර මෙසේ සාකච්ඡා කළ හැකියි. ඒ සංස්කාර දුක්ඛ, විපරිණාම දුක්ඛ, දුක්ඛ දුක්ඛ ආදී වශයෙනුයි. “සංස්කාර දුක්ඛ” වශයෙන් මනසේ ඇති කර ගන්නා වූ ක්ලේසයන් නිසා එනම් රාගාධී ක්ලේස ධර්ම, චෛතසික ධර්ම, නිසා ඇති කර ගන්නා වූ දුක පිළිබඳව කතා කිරීමට පුළුවනි. “විපරිණාම දුක්ඛ” ස්කන්ධ පංචකය විසිරී යන විට ඇතිවෙන්නා වූ දුක තේරුම් ගන්නට පුළුවනි. ඒ වගේ ම “දුක්ඛ දුක්ඛ” වශයෙනුත් අධි්‍යත්ත, බහිද්ද ආකාර දෙකෙන් ම තමා කෙරෙන් වගේ ම බහිද්ද බාහිර වස්තූන් සම්බන්ධයෙන් විශේෂයෙන් ම ප්‍රියයන්ගෙන් වෙන්වීම ඒවගේ ම යමක් කැමැති නම් ඒ දේ නොලැබීමේ පටන් ඇතිවන්නා වූ දුක්ඛයන් පිළිබඳවත් අපට නුවණින් විමසා බැලිය හැකියි.  සංස්කාර දුක්ඛ, විපරිනාම දුක්ඛ, දුක්ඛ දුක්ඛ කියන මේ සියලු දුක්ඛයන් එකින් එකට සම්බන්ධ ව පවත්නා බවක් පෙනෙන්නට තියෙනවා. ඒ කරුණු එකින් එකට වෙන් කර ගත්තත් , සියුම් ලෙස එකට එකක් සම්බන්ධ ව පවතිනවා. අවසානයේ නතර වන්නේ මෝහය කියන තැන යි. මෝහය නිසා එනම් මුලාව නම් වූ චතුරාර්ය්‍ය සත්‍යය ධර්මය කෙරෙහි ඇති නිරවුල් අවබෝධයක් නැතිකම නිසා, මේ සියලු දුක්ඛයන් ට මූලයන් සාදාගන්නා බව ඉතාම පැහැදිලි යි. මේ කරුණු කිහිපය නැවතත් අපි සාකච්ඡා කරන්න බලාපොරොත්තු වෙමින් ආරම්භයක් වශයෙන් සරලව කරුණු සාකච්ඡා කර ගත යුතුයි.  දුක්ඛ ආර්ය සත්‍යයේ දී ත් ඉපදීම දුකක් ය. එනම් “ජාතිපි දුක්ඛා” කියන වචනය අපි තේරුම්ගත යුතුයි. මේ දුක කියන වචනයෙහි පැතිකඩ ලෙස වර්තමානය තුළ සිංහල භාෂාවෙන් විවිධ වචන යොදා ගන්නා බව පෙනෙනවා. එනම් ආතතිය, දොම්නස, ක්ලමතය, වික්ෂෝපය ආදී වශයෙනුයි. මේ දුක්ඛයන් සරල වූත් ඉතාම ළදරු මට්ටමේ දුක්ඛයන් හැටියට නිවන් මඟ කතාවේ දී අප තේරුම් ගත යුතුයි. දුක්ඛ ආර්ය සත්‍යයේ දී පෙන්වා දෙන ඉපදීම දුකක් ය කියන තැන සිට ලෙඩවීම දුකක් ය. මහලුවීම දුකක් ය. මරණය දුකක් ය. අප්‍රියයන් හා එක්වීම දුකක් ය. ප්‍රියයන්ගෙන් වෙන්වීම දුකක් ය. යමක් කැමැති නම් ඒ දෑ නොලැබීම දුකක් ය. කෙටියෙන් සඳහන් කරන්නේ නම්, ස්කන්ධ පංචකය ම දුකක් ය. නැවත සඳහන් කරන්නේ නම් දුක මත ම ලෝකය පවතින බව දහමෙහි පෙන්වා දෙනවා. ලෙඩවීම, දිරා ගෙන යෑම, මරණය, දුක් බව සැබෑව කි. එහෙත් එය ආර්ය සත්‍යයක් ලෙස දැක ගන්නේ කෙසේ ද? කියන ප්‍රශ්නය පෘතග්ජන ස්වභාවයේ සිතින් බලන්නෙකුට දුෂ්කර විය හැකි ය. ඒ නිසා පළමු පියවරේ දී මෙලොව උපදින්නට මත්තෙන් මව්කුසේ දී ලබන දුකත්, බිහිවන විට ලබන දුකත්, ඉපදීමෙන් අනතුරුව ඉහත සඳහන් කළ දිරාගෙන යෑම ලෙඩ දුක්, මරණය වැනි දුක්ඛයන් ද සලකා බැලිය හැකි යි.  එනමුත් අප විසින් යෝජනා කරන්නේ ඉපදීම දුකක් ය කියන තැන දැක ගන්නට භාග්‍යවතුන් වහන්සේ “අනවතග්ග සංයුක්තයේ” පටන් බොහෝ සූත්‍ර දේශනාවන් හි පෙන්වා දුන් ආකාරයෙන් මේ සංසාර ගමන පුරාම පවත්නා වූ දුක තේරුම්ගත යුතු යි. සසර හා භවය යනු ධාතු ස්කන්ධ ආයතනයන්ගේ නොසන්සිඳී පැවැත්ම නම් දුක යැයි අප තේරුම් ගත යුත්තේ මේ ජීවිතයේ පවත්නා වූ ලෙඩවීම, මහලුවීම, මරණය ආදී වශයෙන් පමණක් නොව භවය පුරා ම සකස් වෙන්නා වූ දුකක් පිළිබඳ ව යි. මෙය සංස්කාර දුක්ඛයන් පිළිබඳ ව සාකච්ඡා කරන විට මනා ලෙස තේරුම් ගත හැකිවනු ඇත. දීපා පෙරේරා

 

සිහි නුවණින් යා යුතු ඍජු මාවතක්

තථාගත සම්මා සම්බුදුරජාණන් වහන්සේ බරණැස් නුවර ඉසිපතනාරාමයේ දී ප්‍රථමයෙන් චතුරාර්ය සත්‍ය ධර්මය දේශනා කළ සේක. ඒ ධර්ම දේශනාව අවසන් වෙද්දී දහඅට කෝටියක් පිරිස් රහත් භාවයෙන් නිවන් සම්පත් ලැබූහ. 

අසංඛ්‍යෙයක් පිරිස සෝවාන්, සකෘදාගාමී, අනාගාමී, අර්හත් මාර්ගත්‍රයෙන් නිවන් සම්පත් දුටහ. ප්‍රථම මංගල ධර්ම දේශනාවෙන් අසංඛ්‍යෙයක් නිවන් සම්පත් ලැබීම, දහඅට කෝටියක් රහත් වීම විශේෂාංගයක්. සියලු බුදුවරයන් වහන්සේලා අත නොහැර කරන දේශනය දම්සක් පැවතුම් සූත්‍ර දේශනාව යි. එහි දුක්ඛ සත්‍යය, සමුදය සත්‍යය, නිරෝධ සත්‍යය, මාර්ග සත්‍යය පැහැදිලි කර තිබෙනවා. සූත්‍ර ගණනාවකින් චතුරාර්ය සත්‍ය දේශනා කර තිබෙනවා. 

මාර්ග සත්‍ය බුදු, පසේ බුදු, මහ රහත් උතුමෝ ගමන් ගත් මාර්ගයක්. ඒ ආර්ය අෂ්ටාංගික මාර්ගය යි. එය අංග අටකින් සමන්වාගත වෙනවා. ශීල, සමාධි, ප්‍රඥා යනු ආර්ය මාර්ගය ම යි. නිවන් මග, විශුද්ධි මාර්ගය, ත්‍රිවිධ ශික්ෂා මාර්ගය, මැදුම් පිළිවෙත් මාර්ගය, ආර්ය මාර්ගය ආදී නොයෙක් නාමයන්ගෙන් උගන්වනවා. සියලුම පින්කම් කරනවිට ආර්ය මාර්ගය සිතෙහි පහළ විය යුතු යි. සිහි නුවණින් කරන පින්කම ප්‍රධානත්වයක් උසුලන්නේ ඒ නිස යි. සිහි නුවණින් කරන පින්කම්වල සම්මා දිට්ඨි ආදී මාර්ගාංග පහළ වෙනවා. මෙය නිතර පහළ නොවුණත්, හොඳින් නුවණ යොදා කරන පින්කම්වල දී පහළ වෙයි. ඒ නිසා කවුරුත් දාන, සීල, පින්කම් කරන විට , මල්, පහන් , ගිලන් පස , දාන මාන පූජා කරන විට සම්මා දිට්ඨිය ආදී මාර්ගාංග පහළ කරගත යුතු යි. එනම්, ප්‍රඥාව යි. සම්මා සංකප්ප යනු හොඳ අදහස්. සම්මා වාචා යනු හොඳ වචන යි. සම්මා කම්මන්ත යනු හොඳ වැඩ කටයුතු යි. සම්මා ආජීව යනු හොඳ ජීවිකාව යි. සම්මා වායාම යනු හොඳ උත්සාහය යි. සම්මා සති හොඳ සිහිය යි. සම්මා සමාධි යනු සිතෙහි තැන්පත්කම යි. මේ කරුණු ටිකට නිවැරැදි , යහපත්, ශ්‍රේෂ්ඨ, උතුම් ආදී වචන රාශියක් සම්මා වදනට යෙදෙනවා. 

එසේනම්, සම්මා දිට්ඨි යනු නිවැරැදි ප්‍රඥාව යි. කර්ම ඵල විශ්වාස කිරීම, ධ්‍යාන , මාර්ග, මාර්ග ඵල ලබා ගැනීම, නිර්වාණය අවබෝධ කර ගැනීම, චතුරාර්ය සත්‍ය අවබෝධ කර ගැනීම, පින් පව් පිළිගැනීම ආදිය සම්මා දිට්ඨිය නම් වෙයි. ‘කම්මස්සකත සම්මා දිට්ඨි, ධ්‍යාන සම්මා දිට්ඨි, මාර්ග සම්මා දිට්ඨි, ඵල සම්මා දිට්ඨි, චතුසච්ච සම්මා දිට්ඨි ආදිය හොඳින් ඉගෙන කවුරුත් හොඳින් දියුණු කරගත යුතු යි. සම්මා සංකප්ප යනු යහපත් වචන යි. යහපත් අදහස් ආදිය යි. අව්‍යාපාද, අවිහිංසා, නෙක්ඛම්ම වෙයි. අව්‍යාපාද යනු මෛත්‍රී අදහස් ය. අවිහිංසා යනු හිංසා , පීඩා නො කිරීම යි. නෙක්ඛම්ම යනු නික්මීම යි. ඒ අදහස් වලින් පිරිපුන් නම්, සම්මා සංකප්ප මාර්ගාංගය හොඳින් වැඩෙන අතර, එය දියුණු කරගැනීමට පුළුවන් වෙයි. සම්මා වාචා යනු බොරුවෙන්, කේළමෙන් , හිස් වචනයෙන්, නපුරු වචනයෙන් වැළකීම යි. වචනය හොඳනම්, පිවිතුරු නම්, සම්මා වාචා නම් වෙයි. මුව පරිස්සම් කරගත යුතු යි. එයට නුවණ යෙදවූ විට වචනය හොඳ යි, පිවිතුරු යි, තමන්ගේ ගුණ ධර්මයන් හොඳින් දියුණු කරගන්න පුළුවන්කම තියෙනවා. සම්මා කම්මන්ත යනු නිවැරැදි කර්මාන්ත යි. එනම්, සතුන් මැරීමෙන් , සොරකමෙන්, කාමමිථ්‍යාචාරයෙන් වැළකීම වෙයි. හොඳ වැඩ වෙයි. බුදු දහමේ කෘෂිකර්මාන්තය , ගව පාලනය, වෙළෙඳාම ආදියත් බුදුරජාණන් වහන්සේ අනුදැන වදාළා. එලෙස තම වැඩ කටයුතු කරගත යුතු යි. මස් මාංශ වෙළෙඳාම, ආයුධ, මත්ද්‍රව්‍ය, වහල් වෙළෙඳාම ආදිය හොඳ දේ නො වෙයි. මේවා අත්හැර දමා නිවැරැදිව වැඩ කටයුතු කරනවා නම්, දැහැමිව වැඩ කටයුතුවල යෙදෙනවා නම්, එය සම්මා කම්මන්ත නම් වෙයි. සම්මා ආජීව යනු නිවැරැදි ජීවිකාව යි. වැරැදි ලෙස ජීවත් නොවී , ධාර්මිකව යමක් උපයාගෙන , දැහැමිව ජීවත් විය යුතු යි. බුද්ධාදී උතුමෝ ජීවත් වුණේ ධාර්මිකව යි. ඒ උතුමෝ දැහැමි පිළිවෙත් මගක් අනුගමනය කළා. එලෙස කවුරුත් ජීවමෝපාය ගෙන යා යුතු යි. 

ඊළඟ කාරණය සම්මා වායාම යි. එය අවශ්‍යම දෙයක්. උතුම් වචන, උතුම් උත්සාහය, ආදිය යි. උතුම් උත්සාහය කාටත් අවශ්‍ය වෙයි. රැකියාවට, අධ්‍යාපනයට, ගමනට බිමනට, ආහාර පිළියෙළ කරගන්න, දාන- සීල- භාවනා පින්කම්වලට සැමටම අවශ්‍ය වන්නේ උත්සාහය යි. උත්සාහවන්තයා මනු ලොව, දෙව් ලොව, බඹ ලොවට නිවන් මගට යයි. කම්මැළි පුද්ගලයා පරාජයට පත්වන අතර, පිරිහීමට, සතර අපා දුකට වැටෙයි. 

එසේනම්, බුදු දහමට අනුව තමන්ගේ නූපන් කුසල් වැඩි දියුණු කළ යුතු අතර, උපන් කුසල් වැඩි දියුණු කළ යුතු යි. නූපන් අකුසල් නොඉපදීමටත්, උපන් අකුසල් ප්‍රහාණය කළ යුතු යැ’යි ව්‍යායාම සතරක් වෙයි. මේවා අප හොඳින් දැන කියාගෙන නිවැරැදි උත්සාහයෙන් වැඩ කටයුතු කරනවා නම්, නිවන් සුව ලබා ගැනීමට අපහසු නැහැ. දැන් නිවැරැදි සිහිය ගෙන බලමු. කායානුපස්සනා සතිපට්ඨානය, වේදනානුපස්සනා සතිපට්ඨානය , චිත්තානුපස්සනා සතිපට්ඨානය, ධම්මානුපස්සනා සතිපට්ඨානය ආදිය සම්මා සති නම් වෙයි. සෑම දෙයක් ම කළ යුත්තේ සිහි කල්පනාවෙනි. එය සම්මා සති නම් වෙයි. ඒ නිසා කවුරුත් සම්මා සතිය හොඳින් දියුණු තියුණු කරගනිමින්, එවිට කුමක්වත් අඩුපාඩුවක් නැතිව තමන්ට පැහැදිලිව නිවන් මග ඉදිරියටම යන්නට පුළුවන්. එසේම සම්මා සමාධි යනු උතුම් චිත්ත සමාධියක්. ප්‍රථම ධ්‍යානය, ද්වීතීය ධ්‍යානය, තෘතීය ධ්‍යානය, චතුර්ථ ධ්‍යානය, ආදී ධ්‍යාන සතරකට බෙදන අතර තවද පංචම ධ්‍යානය යනුවෙන් ද වෙයි. මෛත්‍රී භාවනා කරනවානම්, ධ්‍යාන තුනක් ද, ආනාපාන සති භාවනාවෙන් ධ්‍යාන සතරක් ද , සමථ භාවනාවලට ධ්‍යාන වෙන්කර තිබෙන අතර සමථ භාවනාවෙන් පමණක් ධ්‍යාන අවස්ථාවන්ට පත් වෙයි. විදර්ශනා භාවනාවට ධ්‍යාන නොලැබෙන අතර, එය අනිත්‍ය, දුක්ඛ, අනාත්ම වටහාගෙන වෙනම මගක ගමන් කරයි. 

සියලු පින්කම්වලදී මාර්ගාංග අටත් සමඟ නුවණ පහළ වුණොත්, නිවන් සුව පතා පින්කම කළොත්, අනිවාර්යෙන් ම මාර්ගාංග අට සිතෙහි පහළ වෙනවා. මේ ධර්මතා එකතු කළ විට සම්මා දිට්ඨි සහ සම්මා සංකප්ප දෙක ප්‍රඥා ශික්ෂාව වන අතර , සම්මා වාචා, සම්මා කම්මන්ත, සම්මා ආජීව තුන එකතු වූ විට ශීල ශික්ෂාව ද සම්මා වායාම, සම්මා සති, සම්මා සමාධි ආදී තුන ම සමාධි ශික්ෂාව නම් වෙයි. ත්‍රිවිධ ශික්ෂාව යනු ද ආර්ය අෂ්ටාංගික මාර්ගය ම යි. මෙලෙස කටයුතු කළොත් කාටත් නිවන් සුව ලැබීම අපහසු කරුණක් නො වෙයි. 

ඇසළ පුන් පොහෝ දවසේ ලොවට අමා බෙරය විවර කළා. ලොවටම අමා සුවය බෙදා දුන්නා, එදා සිටම මෙතරම් දිගු කලක් පුරාවටම දහම ලොවට ම ව්‍යාපත්ව ගියේ. දෙව් ලොව, බඹ ලොව ව්‍යාප්තව ගියා. අති විශාල පිරිසක් මාර්ග ඵල නිවනට පත් වුණා. සූවිසි අසංඛ්‍යෙයක් පමණ නිවනට පත් වුණේ මැදුම් පිළිවෙත, එනම් ආර්ය අෂ්ටාංගික මාර්ගය නිවැරැදිව අනුගමනය කළ නිස යි. මේවා හොඳින් තේරුම් බේරුම් කරගෙන කවුරුත් බුද්ධාදී උතුමෝ ගමන් ගත් මාර්ගය බව සිතමින් දියුණුවෙන් ගුණ ධර්ම තමන්ටත් ධර්මය අවබෝධ කරගැනීමට අපහසු කරුණක් නො වෙයි.

ඇසළ පුන් පොහෝ දින ඇරැඹුණු මාර්ග ප්‍රතිපදාව අද දක්වා ම විනාශ නොවී දිගින් දිගටම සිව් වණක් පිරිසම රැකගෙන පැමිණි නිසා බොහෝ පිරිසකට ආර්ය තත්ත්වයට පත් වන්න පුළුවන්කම ලැබුණා. එසේනම් කවුරුත් ආර්ය තත්ත්වයට පත්වීමේ බලාපොරොත්තුවෙන් මේ සඳහන් කරනු ලබන සීලය, සමාධිය, ප්‍රඥාව ගුණ ධර්මයන් දියුණු කරන්නේ. බුදු කෙනෙක් ලොව පහළ වන දුර්ලභ අවස්ථාව ඔබ, අප සෑම දෙනාටම ලැබුණා. මේවා ගැන සිතා, හොඳ වාසනාවන්ත ජීවිතයක් ම ගත කරමින් නිවන් සුව පතාගෙන ම යන්න. එවිට කාටත් ලැබෙන බලය, ශක්තිය, ගොඩනගාගන්න පුළුවන්. මෙවන් ප්‍රතිපදාවන් ගැන සිතා. මෙය එක්, එක්කෙනා පසුපසම යා යුතු මගක්. දෙතුන් දෙනාට කතා කරමින් යන්න පුළුවන් ගමන් මගකුත් නො වෙයි. සිහි නුවණින් මේ ගමන යා යුතු ම යි. ඒ නිසා ඍජු මාවතක් වූ මෙහි ගමන් ගන්නා ඕනෑම කෙනෙකුට ධර්මය අවබෝධ කරගන්න පුළුවන්. කපටි, කෛරාටික පැවැතුම් නැහැ. අවංකකම, නිහතමානීකම, අවිහිංසාව ආදී හොඳ ගුණාංගයන්හි පිහිටාගෙන මේ ගමන යන බැවින් බොහොම හොඳින් නිවන දෙසට එනම්, චතුරාර්ය සත්‍ය අවබෝධය දක්වාම යා හැකි යි.

- ජම්මික ප්‍රබෝධනී වැලිකල

 

නිවන වූ දුක්ඛ නිරෝධ සත්‍ය බුදුරජාණන් වහන්සේගේ පළමුවෙනි ධර්ම දේශනාව වූ ධම්මචක්කපවත්වන සූත්‍ර දේශනාවේ දී දුක්ඛ නිරෝධ සත්‍ය පිළිබඳව උන්වහන්සේ වදාළ සේක.  මහණෙනි, උපාදානස්ඛන්ධ සංඛ්‍යාත භවය නැවත නැවත ඇතිකරන ඒ තෘෂ්ණාවෙහි නිරවශේෂය නිරෝධය වූ යම් නිවනක් වේද, යම් නිවනක් නිසා, ඒ තෘෂ්ණාව අතහැරීමත් නැතිකරගැනීමත් දුකින් මිදීමක් ය. පංචකාම ගුණ සංඛ්‍යාත ඇළෙන තැන් නැති, ඇළෙන ස්වභාවය නැති, ස්වභාවයක් වේ ද, එය දුක්ඛ නිරෝධ සත්‍යයි යනුවෙන් දුක්ඛ නිරෝධ සත්‍ය පිළිබඳව අර්ථ දැක්විය හැකි ය. ඒ අනුව නිවන නිරෝධ සත්‍ය ලෙස කෙටි අර්ථයකින් ද හඳුනාගත හැකියි. සත්ත්වයා භවය පුරා සැරිසරන ගමනේ කෙළවර නිවනයි . ලෝකයේ සසර සැරිසරන සත්ත්වයා ගේ එකම අරමුණ තුන්තරා බෝධියෙන් එක්තරා බෝධියකට පැමිණ නිවනට සම්ප්‍රාප්තවීමයි. බෝධිය යනු අවබෝධයයි. සම්මා සම්බුද්ධත්වය, පච්චේකබුද්ධත්වය හා මහරහත් බව එම තුන්තරා බෝධියයි. තුන්තරා බෝධියෙන් එක් බෝධියක් ප්‍රාර්ථනා කරගෙන සිටින පුද්ගලයන් කෙතෙකුත් සිටිය හැකියි. ඔවුන් තම උතුම් අරමුණ සිතෙහි දරාගනිමින් සිත, කය, වචනයෙන් සුචරිතයම වඩයි. තුන් දොරින්ම සමාජයට අර්ථය හිත සුව පිණිස කටයුතු කිරීමට පෙළඹෙන්නේ ද, තමන් ප්‍රාර්ථනා කරගත් බෝධියකින් නිවන් දැකීමේ අරමුණ පෙරදැරිවයි. නිවන බලාපොරොත්තු වන සත්ත්වයා. සංසාරයේ සැරිසරමින් ගමන් කරනා විට තමන්ගේ මනස තුළ තිබෙන තෘෂ්ණාව නමැති බැඳීම අඩුකරගැනීමට කටයුතු කළ යුතුයි. තණ්හාව නමැති වඩුවා නිවස සාදන නිසා පුද්ගලයා සසර උපදියි. තණ්හාව නමැති වඩුවා සොයාගත් බුදුරජාණන් වහන්සේ, නැවත එම ගෙය නොසාදන බවට ද වදාළ සේක. එනිසාම සියලු සත්ත්වයෙක් ම පරතෙරක් නොපෙනෙන සංසාර ගමනේ සැරිසරනා විට තෘෂ්ණා ස්වභාවය, නිරවශේෂයෙන්ම ක්ෂය කළ යුතුයි. බුදු දහමෙහි ‘අතහැරීම්’ යන සංකල්පය උගන්වා ඇත්තේ ද, අතහැරීම තුළ නිවනට යන පාර ළගා වන නිසයි. අල්ලා ගැනීම නිසා තණ්හාව ඇතිවේ. තණ්හාව නිසා සංසාරයේ දුක ඇතිවන බව මහා නිදාන සූත්‍රයෙහි දී සඳහන් වේ.  ‘ඉති ඛො පනෙතං ආනන්ද වෙදනං පටිච්ච තණ්හා, තණ්හං පටිච්ච පරියෙසනා. පරියෙසනං පටිච්ච ලාභො, ලාභං පටිච්ච විනිච්ඡයො , විනිචඡයං පටිච්ච ඡන්දරාගො ,ඡන්දරාගං පටිච්ච අජෙඣසානං, අජෙඣාසානං පටිච්ච පරිග්ගහො, පරිග්ගහං පටිච්ච මච්ජරියං, මච්ඡරියං පටිච්ච ආරකෙඛා, ආරක්ඛාධිකරණං පටිච්ච දණිඩදාන සත්ථාදානකලභවග්ගහ විවාදතුචං තුවං පෙසුඤ්ඤමුසාවාදා අනෙකෙ පාපකා අකුසලා ධම්මා සමහවෙන්ති”  ආනන්දය,මෙසේ මේ වේදනාව නිසා තෘෂ්ණාව වේ. තෘෂ්ණාව නිසා පර්යේෂණ (අරමුණු සෙවීම) වේ. පර්යේෂණය නිසා ලාභය (අරමුණු ලැබීම) වේ. ලාභය නිසා විතර්ක විනිශ්චය (අරමුණෙහි ඉටු අනිටු බව විතර්කයෙන් නිශ්චය කොට ගැනීම) වේ. විනිශ්චය නිසා ඡන්දරාගය (විතර්කිත වස්තුව කෙරෙහි ඇල්ම) වේ. ඡන්දරාගය නිසා අධ්‍යවසානය (මම ය, මගේ යැයි බලවත් සනිටුහන) වේ. අධ්‍යවසානය නිසා පරිග්‍රහය (තෘෂ්ණා දෘෂ්ටි විසින් මගේ යැයි අයත් කර ගැන්ම) වේ. පරිග්‍රහය නිසා මසුරුබව වේ. මසුරුබව නිසා රැක්ම වේ. රැක්ම කරණකොට ගෙන දඬුමුගුරු දැරුම්,අවි දැරුම්, කලහ, විග්‍රහ (විරෝධ භූමි) විවාද තවංතුවං ( ඇණුම් බැණුම්) කේලාම්, මුසාබිණුම් නොයෙක් ලාමක අකුසල් දහම්හු පහළ වෙත්  නිවන අති රමණීය උතුම් ප්‍රාප්තියක් ලෙස දක්වන්නේ ද, තෘෂ්ණාව සම්පූර්ණ වශයෙන්ම විනාශකර දමන නිසයි. සංසාරයේ ජීවත්වන සත්ත්වයා විසින් නිවන බලාපොරොත්තු වන නිසාම මානසික, කායිකව. වාචසික සියල්ල අතහැර දමයි. සසර බලාපොරොත්තු වන පුද්ගලයා සියල්ල අල්ලා ගනී. එම අල්ලා ගැනීම තුළ සසර දිග්වේ. කායික, මානසික, වාචසික අල්ලාගැනීම තුළ තෘෂ්ණාව වැඩිවේ. එවිට නිර්වාණය ලබාගැනීම අපහසුවෙයි. බෞද්ධ සම්ප්‍රදාය තුළ, බෞද්ධ දර්ශනය විසින් මනුෂ්‍යයා හුරුපුරුදු කරන්නේ ද ලද දෙයින් සතුටු වීමටය. ලද දෙයින් සතුටුවීමට හුරුවූ පුද්ගලයා තමන් ලබන දෙයින් උපරිම තෘප්තියක් ලබයි. තෘෂ්ණාධික පුද්ගලයාට තමන් ලද දෙයින් සතුටු විය නොහැකියි. ලද දෙයින් සතුටු නොවී නො ලද දෙය ම ප්‍රාර්ථනා කරයි නො ලද දෙය ම සිතමින් එය ම ප්‍රාර්ථනා කිරීම සාමාන්‍ය සත්ත්වයාගේ ස්වභාවයයි.  සසර සැරිසරන මගට වඩා වෙනස් වූ වෙනත් අර්ථකතනයක් නිවන් මඟ තුළ ගැබ්ව පවතියි. සත්ත්වයා පංච ඉන්ද්‍රියන් පිනවීමෙන් තෘප්තියක් ලැබුව ද, එය පිනවීමෙන් ලබන තෘප්තිය සදාකාලික වූ තෘප්තියක් නොවෙයි. කාලයාගේ ඇවෑමෙන් එම පිනවීම ම දුකක් බවට පත්වෙයි. පංචස්කන්ධය පිනවීම සඳහා ම පුද්ගලයකුට පංචස්ඛන්ධයක් අවශ්‍ය නොවෙයි. තමාගේ ජීවන අරමුණ සාර්ථක කරගැනීම සඳහා ම පංචස්කන්ධය අවශ්‍ය වෙයි. නිර්වාණගාමී මාර්ගයට පත්වුණ යෝගාවචරයා සිත, කය. වචනය යන තුන්දොරම සමාජයට ද, තමනට ද අර්ථය පිණිස යොදවයි. එම කාරණා දෙකම සසර ගමන අඩුකර ගැනීම සඳහා පුද්ගලයා විසින් භාවිත කරයි. බුදුරජාණන් වහන්සේ දේශනා කළා වූ නිරෝධ සත්‍ය යන උතුම් ප්‍රාප්තිය බුදුරජාණන් වහන්සේ දේශනා කළ උතුම් ශ්‍රී සද්ධර්මය තුළ නිවන ලබාගැනීම සඳහා ගමන් කරන පුද්ගලයකුට ඒ සඳහා ළඟාවිය හැකි ය. සසර මම ය, මාගේ ය, මම නිසා පවතින්නේ ය, මට අයිතිවන්නේ ය යන ස්වභාවයට වඩා මම නොවේ ය. මගේ නොවේ ය මෙය ආත්ම වශයෙන් ගත නොහැකි ය යන ස්වභාවයන්ට පත්විය යුතුයි. බුදුදහමින් ශික්ෂණය වුණ, දහමෙහි හැසිරෙන, දහමට අවනත යෝගාවචරයා බොහෝ සෙයින් අවබෝධ පූර්වකව සමාජයෙහි ජීවත්වෙයි. සාමාන්‍ය පුද්ගලයා සමාජයෙහි ජීවත්වන විට රූප, ශබ්ද ගන්ධ, රස, ස්පර්ශ යන බැඳීම් ආත්මීය වශයෙන් අල්ලා ගනී. තමාට රුචි රූපයක් දුටු විට එය මනසින් අල්ලා ගනී. ඇද බැඳ තබාගනී. එම රූපය තුළ ජීවත්වීමට පටන් ගනී. මේ ආකාරයෙන් රූප, ශබ්ද, ගන්ධ, රස, ස්පර්ශයන් ඇළීමට පටන්ගැනීම සාමාන්‍ය සත්ත්ව ස්වභාවයයි. සාමාන්‍ය ලෝක ස්වභාවයයි. දහමින් අනූන පුද්ගලයා එම ස්වභාවයට වඩා උඩුගම්බලා යන ගමනක් ආරම්භ කරයි. සමාජය ගමන් කරන රැල්ලට අනුව, ආශාවන් පසුපස හඹා නොගොස්, තෘෂ්ණාධික බවින් තොරව, අවබෝධයෙන් නිවන කරායාම සාමාන්‍ය බෞද්ධයාගේ ලක්ෂණයයි. ප්‍රඥාව පුරුදු පුහුණු කළ පුද්ගලයකුට පමණක් එබඳු තත්ත්වයට පත්විය හැකියි. පුද්ගලයා තුළ ප්‍රඥාව වැඩිදියුණු කරගන්නා ආකාරය බුදුදහමෙහි උගන්වයි.  පුද්ගලයා හැමදාමත් එකම තැනක රැඳෙනවා නම්, බුදුදහම ඇදහීමෙන් ඵලක් නොවෙයි. දවසින් දවස තමන්ගේ දැනුම, අවබෝධය, වර්ධනය කරගත යුතු බවට බුදුදහම අවධාරණය කරයි. බුදුදහමෙන් උගන්වන විශිෂ්ට ඉගැන්වීමක් වන නිරෝධ සත්‍ය අවබෝධයෙන් ම ජයගත හැකි ධර්මතාවක් ලෙස දැක්විය හැකියි. අවබෝධ පූර්වක පුද්ගලයා නිවන අරමුණ කරගනී. නිවන ආගමික බව ඉක්මවා ගිය දාර්ශනික බවට පත්වෙන තත්ත්වයක් .බෞද්ධ සාහිත්‍යයෙහි නිවන. ස්වර්ණමය පුරයක් ලෙස, අතිරමණීය භූමියක් ලෙස හඳුන්වා ඇත්තේද, සාමාන්‍ය පුද්ගලයාගේ අවබෝධය පිණිස තේරුම් ගැනීමේ පහසුව සඳහා ය. දාර්ශනික වශයෙන් නිවන විග්‍රහ වන විට සියල්ල නැති බව, හඳුනාගැනීමට හැකියාව ලැබෙයි. -හේමමාලා රන්දුනු

 

සමුදය සත්‍ය: දුක හටගන්නේ කෙසේද බුදුරජාණන් වහන්සේ දේශනා කළ දහම් කොටස් අතර ඉතාමත් ම පරම ගම්භීර දහම් කොට්ඨාසය චතුරාර්ය සත්‍යය යි. චතුරාර්ය සත්‍යය අවබෝධවන තෙක් සත්ත්වයා අවිද්‍යාවෙන් පිරී පවතිනවා. බුදුරජාණන් වහන්සේ සාරාසංඛ්‍යෙය කල්ප ලක්ෂයක් මුළුල්ලේ බෝධිසත්ව අවධි පසුකරමින්, පැමිණ, එදා වෙසක් පුර පසළොස්වක පෝදා අවබෝධ කරගත්තේ මේ ලෝකයේ යථා ස්වභාවය යි. එය හඳුන්වන්නේ චතුරාර්ය සත්‍ය හැටියටයි. උතුම් ශ්‍රේෂ්ඨ ධර්මතා හතරක් පිළිබඳව බුදුරජාණන් වහන්සේ මෙහි දී අපට පෙන්වා වදාළ සේක. එනම් දුක්ඛ ආර්ය සත්‍ය, දුක්ඛ සමුදය ආර්ය සත්‍ය, දුක්ඛ නිරෝධ ආර්ය සත්‍ය සහ දුක්ඛ නිරෝධ ගාමිනී පටිපදා ආර්ය සත්‍ය වශයෙනුයි. දුක්ඛ ආර්ය සත්‍යය යනු, දුක පිළිබඳව තිබෙන යථා ස්වභාවය යි. දුක්ඛ සමුදය ආර්ය සත්‍යය යනු දුක හට ගැනීම පිළිබඳ යථා ස්වභාවයයි. දුක්ඛ නිරෝධ ආර්ය සත්‍ය යනු දුක නැති කිරීම පිළිබඳ යථා ස්වභාවය යි. දුක්ඛ නිරෝධ ගාමිනී පටිපදා ආර්ය සත්‍ය නම් දුක නැති කිරීමේ මාර්ගය පිළිබඳ යථා ස්වභාවය යි. සමුදය යන්නෙන් හඳුන්වන්නේ හට ගැනීම පිළිබඳව යි. එනම් ඉපදීම පිළිබඳව යි. උප්පත්තිය ලැබීම පිළිබඳව යි. කුමක් ඉපදීම පිළිබඳව ද බුදුරජාණන් වහන්සේ දේශනා කරන්නේ. දුක්ඛ සමුදය ආර්ය සත්‍යය පිළිබඳව යි. දුක්ඛ සමුදය පිළිබඳවයි. දුක හට ගන්නා හේතු. බුදුරජාණන් වහන්සේ දේශනා කළ නිසා දුක හටගන්නවා නෙමෙයි. දුක හට ගන්නේ කොහොමද කියන කාරණය බුදුරජාණන් වහන්සේ යථාර්ථවාදීව සොයා, පරීක්ෂා කර නිගමනයකට පැමිණ අපට දේශනා කළා. උන්වහන්සේ විසින් සොයා ගත් දහම එනම්, ලෝකය ක්‍රියාත්මක වන ආකාරය උන්වහන්සේ දකිනවා. ඉතාමත් හොඳින් දකිනවා. සත්වයා දුකට පත්ව ඉන්නවා. දුකට පත්ව සිටිනවා නම් දුක හටගන්නේ කොහොමද? බුදුරජාණන් වහන්සේගේ ඊළඟ පර්යේෂණය ඒ සඳහායි. එනම්, දුක්ඛ සමුදය ආර්ය සත්‍යයි. ආර්ය සත්‍ය නම්, බුදුරජාණන් වහන්සේ දේශනා කළත්, වෙන කෙනෙක් දේශනා කළත් මේ ලෝකයේ යථා ස්වභාවය යි. අදටත් අප කොයිකවුරුත් මේ දුකෙහි වෙළී ඉන්නේ දුක හට ගන්නා දේ අප ළගින් ඉවත් කර ගැනීමට නොහැකි නිසයි. ඒ නිසා බුදුරජාණන් වහන්සේ දුක හට ගන්නේ කොහොමද කියන කාරණාව ධම්මචක්කපවත්වන සූත්‍රයේ දී දේශනා කොට වදාළ සේක. එනම් බුද්ධත්වයෙන් පසුව ලෝකයා ඉදිරියේ තමන් වහන්සේගේ පළමු ධර්මානුශාසනාව මංගල දේශනාව පවත්වන තැන දී දේශනා කළ සේක.  මේ ලෝකයේ යම් කිසි සත්වයෙක් තණ්හාවෙන්, නන්දිරාගයෙන් ඒ ඒ දේ් පිළිබඳව ඇලීම් ඇතිකරගෙන කටයුතු කරනවා නම්, එනම් කාම තණ්හා, භව තණ්හා, විභව තණ්හා යන මේවා කෙරෙහි ඇලීමෙන් කටයුතු කිරීමෙන් මේ දුක හට ගැනීම සිදුවන්නේ ය යැයි බුදුරජාණන් වහන්සේ දේශනා කළ සේක. මේ ලෝකයේ “සමුදය සත්‍යය” නැතිනම් “දුක්ඛ සමුදය සත්‍යයෙන්” ප්‍රධාන වශයෙන් අදහස් වන්නේ තෘෂ්ණාව යි, දුක්ඛ සමුදය නම් දුක හට ගැනීම සිදුවෙනවා. දුක හටගන්නේ කුමක් නිසා ද? තෘෂ්ණාව නිසා. අකුසල මූල ධර්මවල දී ලෝභ, ද්වේෂ, මෝහ අකුසල මුල් ගත් විට මුල් ම කරුණ හැටියට සලකන්නේ ලෝභය යි. එනම් ලෝකයේ දුක හට ගැනීමට තෘෂ්ණාව වගේ ම තවත් සමහර කරුණු අනුසංගික වශයෙන් බලපෑවත් ප්‍රධාන වශයෙන් ඉලක්ක වන්නේ තෘෂ්ණාවයි. ඒ නිසා “තණ්හක්ඛයෝ නිරෝධෝ නිබ්බාණං” තෘෂ්ණාව ඉවත් කිරීම, තෘෂ්ණාව ක්ෂය කිරීම. නිර්වාණය හැටියට භාග්‍යවතුන් වහන්සේ එක් අවස්ථාවක දී සඳහන් කරනවා. තෘෂ්ණාව වැඩිවෙන්න, වැඩිවෙන්න ගැටලු වැඩියි. තෘෂ්ණාව අඩුවෙන්න, අඩුවෙන්න ගැටලු අඩුයි. තෘෂ්ණාව සම්පූර්ණයෙන් ඉවත් කළාම අපට ගැටලුවලින් සම්පූර්ණයෙන් ම විනිර්මුක්ත විය හැකියි. යම් කිසි කෙනෙක් පවසනවා නම් අපට හරියට ගැටලු, ප්‍රශ්න කියා එහි යටි අදහස නම් ඔහුට බැඳීම් තිබෙනවා. තෘෂ්ණාව තිබෙනවා. අත්හැරීමේ දක්ෂතාවය පුරුදු කර නැහැ කියන එකයි. බුදුරජාණන් වහන්සේ දේශනා කරනවා. මේ සියලු ම දේ පිළිබඳ ව ආශ්වාද වශයෙන් ගැනීම ඒ ගන්නා වූ විරාගය නිරෝධ යැයි පවසන්නේ. අපට පුළුව න් නම් තෘෂ්ණාව නිරෝධයක් බවට පත්කරගන්න, මේ ආශ්වාදය නිරෝධයක් බවට පත් කර ගන්න. එවිට දුක අඩුකර ගැනීම සඳහා, එනම් දුක්ඛ සමුදය සඳහා නොවෙයි දුක්ඛ නිරෝධය සඳහා කටයුතු කරන්න පුළුවන් වෙනවා. ගිහිවේවා, පැවිදි වේවා, දිව්‍ය වේවා මේ කාටත් අංශු මාත්‍රයකින් හෝ තෘෂ්ණා ශක්තියක් තිබෙනවා. මේ තෘෂ්ණාව ලියලන්න ලියලන්න ඒ ඒ අයගේ ඕනෑ එපාකම් වැඩිවෙනවා. පංචස්කන්ධය ගත් විට බුදුරජාණන් වහන්සේ දේශනා කරනවා “සංචිත්තේන පංචු උපාදානස්ඛන්ධා දුක්ඛා” මේ පංචස්කන්ධයම දුකක්. රූප, ශබ්ද, ගන්ධ, රස, පොට්ඨබ්භ, ස්පර්ශ මේ සියල්ලම දුක මතම පිහිටා තිබෙන්නේ දුකින් ම ය. මේ දුක විනිවිදව දකින්න පුළුවන් තරමට අපගේ මනස දියුණු කර නොමැතිකම නිසා ඉන්ද්‍රියන් පිළිබඳව වර්ණනා කරනවා. නමුත් ඒ ඇතුලේ පවතින භයානක දුක පේන්නේ නැහැ.  උදාහරණයක් වශයෙන් යම් කිසි රසවත් කැවිලි විශේෂයක් පවතිනවා. එයට කවුරු හෝ විෂ වර්ගයක් කවා තිබෙනවා. නමුත් මතුපිටින් පෙනෙන රසවත් පෙනුම නිසා අපට මේ පිළිබඳව තෘෂ්ණාවක් ඇතිවෙනවා. එය අනුභව කිරීමෙන් දීර්ඝකාලීනව අපට ලබන්න තිබෙන දුක වැසී අර ඉන්ද්‍රියන් පිනවීම සඳහා කටයුතු කරනවා. එනම් එය ආහාරයට ගන්නවා. අවසානයේ දී මාරාන්තික විය හැකියි. මරණාසන්න විය හැකියි. දින කිහිපයක අසනීප නැතිනම් දීර්ඝකාලීන අසනීප තත්ත්වයකට පත්විය හැකියි. ඒ වගේ ම ඉන්ද්‍රියයන් සතුටු කිරීම සඳහා, පංචකාමය දියුණු කිරීම සඳහා අප ගන්නා උත්සාහයත්, බලාපොරොත්තු සංසාරිකව දීර්ඝකාලීන දුකකට අප පත්කරන්න පුළුවනි. ඒ නිසා අප දක්ෂවෙන්න ඕනේ මේ ඉන්ද්‍රියයන් පිනවීමේ දී ඉන්ද්‍රිය අවශ්‍යතා සපිරීමේ දී මේවා මොනතරම් අපේ සංසාර ගමනට බලපානවාද? මේ තුළින් අපගේ දුක කෙතරම් අඩුවැඩි වෙනවාද? දැන ගැනීමට ඒ ගැන පැහිදිලි කිරීමට අවබෝධයක් තිබිය යුතුයි. ඒ නිසා මේ දුක්ඛ සමුදයය එසේ නැතිනම් දුක ඉපදීමට පළමුවන කරුණ ලෙස දකින්නේ තෘෂ්ණාව යි. බුදුරජාණන් වහන්සේ දේශනා කළ ආකාරයට කාම තණ්හාව එනම්, මේ කාම ලෝකයේ කාම වස්තූන් පිනවීමට අප ගන්නා උත්සාහය යි. ඇස් දෙක පිනවන්න කොතරම් උත්සාහ ගන්නවා ද? කය පිනවන්න කොපමණ වෙහෙස ගන්නවා ද? සමහර විට වැස්සෙ තෙමී, අව්වෙ වේලී, අනුන්ගෙන් බැනුම් අසාගෙන, නොයෙකුත් දුක් විඳගෙන මේ සියල්ලම විඳින්නේ ඉන්ද්‍රිය සංතර්පනය සඳහායි. නමුත් මේ ඉන්ද්‍රිය සන්තර්පනයට ගන්නා සමහර දේ සමහර විට වංචනිකව, බොරු කියා, සොරකම් කර ලබා ගන්නවා. මේ සියල්ලම සිදු කරන්නේ තෘෂ්ණාව නිසා මයි. මේ නිසා දුක් ගොඩක් එකතු කර ගන්නවා.  බුදුරජාණන් වහන්සේ දේශනා කරන්නේ කාම තණ්හාව, ඒවගේ ම භව තණ්හා, සමහරවිට බලාපොරොත්තු ගොඩාක් තබාගෙන කටයුතු කරනවා. ඊළඟ භවයන් සුවපත් කර ගැනීම සඳහා. ඊළඟ භවය මීට වඩා දියුණු කර ගැනීම සඳහා ආදී වශයෙන්. භවයන් පිළිබඳව ඇලීමෙන් කටයුතු කරනවා. එයත් එක අතකින් ගත් විට තෘෂ්ණාවක්. ඒ නිසා මේ කවර ආකාරයකින් වේවා කාම, භව, විභව ආදී ආකාර තුනකින් යුක්ත තෘෂ්ණාවන් අයින් කර ගන්නට උත්සාහ කරන්නට පුළුවන් නම්, එය ඉතාමත් වැදගත් වෙනවා. ඒවගේ ම බුදුරජාණන් වහන්සේ දේශනා කරනවා මේ ලෝකයෙහි ජීවත්වන සත්වයාට හොඳින් ධර්ම ඥානය, නැතිනම් ධර්ම ඥාන චක්සුතය, එනම් ධර්ම ඇස දියුණු කර ගන්න පුළුවන්නම් ඔහු මේ ගන්නා වූ අරමුණුවල දුර්විපාක මොනවාද කියා විනිවිදව දකිනවා. මුලින් සඳහන් කළ රස කැවිල්ල කන්නට කලින් ඒ පිළිබඳව විශේෂඥයෙකුට, නිගමනයක් කරන්න පුළුවන් මේ රස කැවිල්ල කෑමට ගැනීම තුළින් මේ වගේ ආදීනවයන්ට අනාගතයේ දී මුහුණ දෙන්නට සිදුවෙනවා කියා, එය බැලූ බැල්මෙන් ඒ පිළිබඳව අවබෝධයක් නැති, ඒ පිළිබඳ දැනීමක් නැති අයෙකුට හිතළුවක් හැටියට පෙනුණත් එය විහිළුවක් හැටියට පෙනුණත් ඒ පිළිබඳව නියමාකාරයෙන් සිත දියුණු කළ අයෙකුට, ඒ තාක්ෂණය, ඒ විද්‍යාව දියුණු කළ අයෙකුට ඒ පිළිබඳ බියක් ඇතිවෙනවා. අන්න ඒ වගේ ධර්ම ඤාණය, ධර්ම චක්සුතය දියුණු කළ කෙනෙක් මේ පංච ඉන්ද්‍රියයන් පිනවීමට යෑමේ දී ඔහු අනෙකෙකුට වඩා එහි ප්‍රතිවිපාක දකින්න පටන් ගන්නවා. ඒ නිසා ඔහුට පුළුවන්කමක් ලැබෙනවා, අනෙකා පත්වුණ දුකෙන් මිදෙන්නට. ඒ නිසා හැම වෙලාවක දී ම දුක්ඛ සමුදයට හේතු මොනවාද? දුක් ගොඩකර ගන්නා හේතු මොනවාද? දුක් උපදවන හේතු මොනවා ද? යැයි බලා ඈත්වෙන්න පුළුවන්නම්, දුක්ඛ නිරෝධය සඳහා මාවතක් සකස් කර ගන්නට පුළුවන්කමක් ලැබෙනවා. ඒ මුලින් සඳහන් කළ ආකාරයට කාම තණ්හා, භව තණ්හා, විභව තණ්හා වශයෙන් ආකාර තුනකින් ගොඩනගා ගන්නවා. එයට හේතුව ධර්මය පිළිබඳව කිඳා බැසගත් නුවණක් නොමැතිකම යි. කිඳා බැසගත් නුවණින් අපට බලන්නට පුළුවන්නම්, මේ දුක්ඛ සමුදය කුමක් ද කියන කාරණය හොඳින් තේරුම් ගන්නට පුළුවන්කම ලැබෙනවා. - දීපා පෙරේරා

 

පිරිසිඳ අවබෝධ කළයුතු දුක්ඛ ආර්ය සත්‍යය  අපගේ ශාස්තෘ වූ භාග්‍යවත් බුදුරජාණන් වහන්සේ ගුරු උපදේශ නො මැතිව, ස්වයංභු ඤාණයෙන් චතුරාර්ය සත්‍යය පරිපූර්ණ වශයෙන් ම අවබෝධ කොට වදාළහ. එහිදී දුක නම් වූ ආර්ය සත්‍යය පිරිසිඳ අවබෝධ කළ ශාස්තෘන් වහන්සේ දුක්ඛ සමුදය වූ තණ්හාව ප්‍රහාණය කළ සේක.  දුක්ඛ නිරෝධය හෙවත් අමා මහ නිවන පරිපූර්ණ වශයෙන් සාක්ෂාත් කළ භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ඒ අමා නිවන් මඟ සීල, සමාධි, ප්‍රඥා වශයෙන් ප්‍රගුණ කළ සේක. වෙසක් පුන් පොහෝ දින චතුරාර්ය සත්‍යාවබෝධයෙන් ඒ උතුම් සම්බුද්ධත්වය සාක්ෂාත් කළ අපගේ ශාස්තෘන් වහන්සේ, අදවන් ඇසළ පුන් පොහෝ දිනක පස්වග භික්ෂූන් වහන්සේලා අරභයා ඒ විස්මිත අවබෝධය ප්‍රථම වතාවට දම්සක් පැවතුම් සූත්‍රය තුළින් දේශනා කොට වදාළ සේක.  එහි දී භාග්‍යවතුන් වහන්සේ අවබෝධ කළයුතු දුක්ඛාර්ය සත්‍යය පෙන්වා දුන්නේ මේ ආකාරයෙනි. “පින්වත් මහණෙනි” දුක නම් වූ ආර්ය සත්‍යය යනු මෙයයි. ඉපදීම ද දුකකි. ජරාවට පත්වීම ද දුකකි. රෝගපීඩා වැළඳීම ද දුකකි. මරණය ද දුකකි. අපි‍්‍රය පුද්ගලයින් හා අපි‍්‍රය වස්තූන් සමඟ එක්වීම ද දුකකි. පි‍්‍රය පුද්ගලයන්ගෙන් හා පි‍්‍රය වස්තූන්ගෙන් වෙන්වීමද දුකකි. කැමැති වන්නා වූ යමක් ඇද්ද, එය නොලැබීම ද දුකකි. සංක්ෂේපයෙන් කීවොත් පංචඋදානස්කන්ධයෝ ම දුකකි.  “ඉදං ඛෝ පන භික්ඛවේ දුක්ඛං අරියසච්චං, ජාතිපි දුක්ඛා, ජරාපි දුක්ඛා, ව්‍යාධිපි දුක්ඛෝ, මරණම්පි දුක්ඛං, අප්පියේහි සම්පයෝගෝ දුක්ඛෝ, පියේහි විප්පයෝගෝ දුක්ඛෝ, යම්පිච්ජං නලභති තම්පි දුක්ඛං, සංඛිත්තේන පඤ්චුපාදනක්ඛන්ධා, පි දුක්ඛා)  මෙසේ වදාළ භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මහා සතිපට්ඨාන සූත්‍රයේ දී දුක්ඛාර්ය සත්‍යය තවදුරටත් විග්‍රහ කොට වදාළා. එහි දී භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ඉපදීම පිළිබඳව පෙන්වා දී ඇත්තේ මෙලෙසයි. “පින්වත් මහණෙනි, ඉපදීම යනු කුමක් ද? ඒ ඒ සත්වයන්ගේ ඒ ඒ සත්ව ලෝක තුªළ, යම් උපතක් වේ ද, යම් හටගැනීමක් වේ ද, මව්කුසක බැසගැනීමක් වේ ද, විශේෂ උපතක් වේ ද, උපාදානස්කන්ධයන්ගේ පහළවීමක් වේ ද, ඇස්, කන් ආදී ඉඳුරන්ගේ ලැබීමක් වේ ද, මෙය වනාහී ඉපදීම යැයි කියනු ලබන්නේ ය.  ඉපදීමත් සමඟ දුකක් ඉපදෙන බව බුදුරජාණන් වහන්සේ උප්පාද නම් සූත්‍රයේ දී ඉතාම පැහැදිලි ලෙස මෙසේ වදාළ සේක. “පින්වත් මහණෙනි, රූපයේ, වේදනාවේ, සඤ්ඤාවේ, සංස්කාරයන්ගේ, විඤ්ඤාණයේ යම් ඉපදීමක්, යම් පැවැත්මක්, යම් විශේෂ උපතක්, යම් පහළවීමක් වේ ද, එය වනාහී දුකෙහි ඉපදීම වේ. එය වනාහී රෝගයන්ගේ පැවැත්ම වේ. එය වනාහී ජරා මරණයේ පහළවීම වේ. ජරා මරණයට පත්වන්නේ ඉපදුන දෙයක් ම ය. හටගත් දෙයක් ම ය. යමක හට ගැනීමක් නැතිනම් ජරා මරණයක් නැත. යමක හට ගැනීමක් ඉපදීමක් ඇත්නම් ජරා මරණයන් තිබේ ම ය. ජරා මරණයන්ට හේතුව ‘ඉපදීම’ බව බුදුරජාණන් වහන්සේ අවබෝධ කර ගත්තේ යෝනිසෝමනසිකාරය තුළින් ම ය. දුක්ඛ ආර්ය සත්‍යයට අයත් ජරා දුක හෙවත් වයසට යෑමේ දුක යනු කුමක් ද? භාග්‍යවතුන් වහන්සේ එය මෙලෙසින් පෙන්වා දුන් සේක. “පින්වත් මහණෙනි, ජරාවට පත්වීම යනු කුමක් ද? ඒ ඒ සත්ත්වයන්ගේ ඒ ඒ සත්ත්ව ලෝක තුළ යම් දිරීමක් වේ ද දිරායන ස්වභාවයක් වේ ද, දත් ආදියෙහි කැඩීමක් වේ ද, කෙස් ආදියෙහි පැසීමක් වේ ද, සමෙහි රැළි වැටීමක් වේ ද, ආයුෂයාගේ ගෙවීමක් වේ ද, ඇස් ආදී ඉඳුරන්ගේ මෝරා යාමක් වේ ද, මෙය වනාහිී ජරාවට පත්වීම යැයි කියනු ලබන්නේ ය. භාග්‍යවතුන් වහන්සේ වදාළ මෙම විග්‍රහයේ සඳහන් වන්නේ ජීවිතයක මුහුණ දිය යුතු ඒකාන්ත සත්‍යයකි. මෙය අපටනම් අදාළ නැතැයි කිසිවෙකුටවත් අවංකව පැවසිය නොහැක. මේ ජරා, මරණ දුක සමස්ත සත්ත්ව ලෝකය පුරාම වෙනසක් නොමැතිව දකින්නට ලැබෙන සත්‍යයකි. කාලයකට පමණක් වලංගු නො වන අකාලික සත්‍යයකි. ජරාව යනු සැපක් නොව දුකක් ම බව නුවණින් විමසා බලන කෙනෙකුට පැහැදිලිව දැකිය හැකි සත්‍යයකි.  ජරාවට පත්වන ජීවිතය මරණයෙන් නිමා වේ. බුදුරජාණන් වහන්සේ වදාළේ මරණයත් අවබෝධ කළ යුතු ‘දුක’ නම් වූ ආර්ය සත්‍යයට අයිති බවයි. එමෙන්ම සියලු සත්ත්වයෝ මරණයට බියපත් වන බවයි. (සබ්බේ භායන්ති මච්චුණෝ) මරණය ඉදිරියේ සත්ත්වයා ජීවිතය ඉල්ලා හඬා වැටේ. අන්ත අසරණභාවයට පත්වේ. භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මරණ දුක විස්තර කර වදාළේ මෙලෙසිනි. “පින්වත් මහණෙනි, මරණය යනු කුමක් ද? ඒ ඒ සත්ත්ව ලෝකවල ජීවත්වන්නා වූ, ඒ ඒ සත්ත්වයින්ගේ ජීවිතවලින් යම් චුතවීමක් වේ ද, චුත වී යන ස්වභාවයක් වේ ද, ජීවිතයේ බිඳී යන ස්වභාවයක් වේ ද, (ජීවිතය නොපෙනී ගොස්) අතුරුදහන් වීමක් වේ ද, මරණයට පත්වීමක් වේ ද, කලුරිය කිරීමක් වේ ද, පංච උපාදානස්ඛන්ධයන්ගේ බිඳී යාමක් වේ ද. ශරීරය අත්හැරදැමීමක් වේ ද, මෙයටයි මරණය කියා කියන්නේ.”  එමෙන්ම සසර සැරිසරන සත්ත්වයා හට නිරන්තරයෙන් ම අපි‍්‍රය වස්තූන් සමඟ එක්වීමේ දුකට මුහුණපාන්නට සිදු වේ. සියලු දුකෙන් නිදහස්වී වදාළ අපගේ ශාස්තෘන් වහන්සේ ඒ පිළිබඳ වදාරා ඇත්තේ මේ අයුරින් ය. තමා අකැමැති වූ, අපි‍්‍රය, අමනාප වූ, රූප, ශබ්ද, ගන්ධ, රස, පහස හා අරමුණු සමග එක්වන්නට සිදුවෙයි, එමෙන්ම යම් කෙනෙකු වනාහී තමා විපතට හෙලනු කැමැති වූ, තමාගේ අයහපත කැමැති වූ, තමන්ට පීඩා කරනු කැමැති වූ යම්බදු පුද්ගලයෝ සිටිත්ද එබඳු පුද්ගලයන් සමග යම් මුණගැසීමක් වේ ද, එකට හමුවීමක් වේ ද, එකට වාසය කරන්නට සිදුවේ ද, පින්වත් මහණෙනි මෙය වනාහී අපි‍්‍රය පුද්ගලයින් හා අපි‍්‍රය වස්තූන් සමඟ එක්වීමේ දුක යැයි කියනු ලබන්නේ ය.”  තව ද, සංසාරගත සත්ත්වයා මුහුණදෙන තවත් බැරෑරුම් දුක් පීඩාවක් වන්නේ පි‍්‍රය පුද්ගලයන්ගෙන් හා පි‍්‍රය වස්තූන්ගේ වෙන්වීමේ දුකයි. සියල්ල අවබෝධ කළ අනාවරණය ප්‍රඥා ඇති භාග්‍යවතුන් වහන්සේ එය ද අවබෝධ කළයුතු දුක්ඛ ආර්ය සත්‍යය යටතේ මෙසේ විවරණය කළ සේක. “යම් කෙනෙකු වනාහි ඉතා යහපත් වූ, සුන්දර වූ, පි‍්‍රයමනාප වූ රූප, ශබ්ද, ගන්ධ, රස, පහස හා අරමුණුවලින් වෙන්වන්නට සිදුවේ ද, එමෙන්ම යම් කෙනෙකු වනාහී තමාගේ යහපත කැමැති වූ, තමාට සෙත සලසනු කැමැති වූ තමාගේ පහසු විහරණය කැමති වූ, මව්පියන් හා සහෝදර සහෝදරියන් ද, යහළුවන් හා ඥාතීන්ද යන මෙබඳු පුද්ගලයෝ සිටිත්ද, මෙබඳු පුද්ගලයන්ගෙන් වෙන්වීමක් වේ ද, එක් නොවී ජීවත්වන්නට වේ ද, එක් නොවී සිටීමක් වේ ද, එකට වාසය කිරීමක් නොවේ ද මෙය වනාහී පි‍්‍රය පුද්ගලයින්ගෙන් හා පි‍්‍රය වස්තූන්ගෙන් වෙන්වීමේ දුක යැයි කියනු ලබන්නේ ය.”  මේ අයුරින් අනේක ප්‍රකාර දුක් දොම්නස් විඳින එයින් පීඩිත වූ සත්ත්වයන්හට එම දුක්දොම්නස් තමා කරා නො පැමිණෙන්නේ නම්, කොතරම් හොඳද? කියා සිතෙහි කැමැත්තක් උපදින්නේ ය. එනම් ඉපදීම, ජරාවට පත්වීම, ලෙඩවීම, මරණය, සෝක පරිදේව, දුක්, දොම්නස්, උපායාංග උරුමකරගත් සත්ත්වයන් හට එම දුක් තමන් කරා නො පැමිණෙන්නේ නම් කො තරම් හොඳදැයි කියා කැමැත්ත උපදින්නේ ය. එනමුත් එය වනාහී කැමැත්ත තිබූ පමණින් උදාකරගන්නට නො හැක්කේම ය. මෙය කැමැති වන්නා වූ දෙය නො ලැබීමේ දුකයි. භාග්‍යවතුන් වහන්සේ වදාළේ කෙටියෙන් පැවසුවහොත් පංච උපාදානස්ඛන්ධය ම දුකක් බවයි.  භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මෙසේ හේතුඵල දහම තුළ හටගන්නා සමස්ත දුක්ඛස්කන්ධය ම පෙන්වා දුන්නේ දුක පිරිසිඳ අවබෝධ කොට, එයින් නිදහස්වීම පිණිස යි. දුක හටගන්නා ත්‍රිවිධ තණ්හාව ප්‍රහාණය කළ යුතු බව ද, දුක්ඛ නිරෝධය සාක්ෂාත් කළයුතු බව ද, ඒ සඳහා ආර්ය අෂ්ටාංගික මාර්ගය සීල, සමාධි, ප්‍රඥා වශයෙන් වැඩිය යුතු බව ද ශාස්තෘන් වහන්සේ පෙන්වා දුන් සේක. එමනිසා ගිහි, පැවිදි ශ්‍රාවකයන් වූ අපත් ඒ උතුම් චතුරාර්ය සත්‍යය ධර්මය අවබෝධ කර ගැනීම පිණිස තව තවත් උත්සාහවත් වෙමු. - නයනා නිල්මිණී

සමුදය සත්‍ය - පඤ්ඤා චක්කය:

සමුදය සත්‍ය - පඤ්ඤා චක්කය:

පරලොවෙන් සසරට

අම්බලන්ගොඩ,

කහව ගල්දූව ආරණ්‍ය සේනාසනයේ

කම්මට්ඨානාචාර්ය

ත්‍රිපිටකාචාර්ය, ත්‍රිපිටක විශාරද

කහගොල්ලේ සෝමවංශ හිමි

තථාගත බුදුරජාණන් වහන්සේගේ දේශනා මාලාවේ ගැඹුරු ම කොටසක් ලෙස සතිපට්ඨාන සූත්‍රය හැඳින්විය හැකි යි. සතිපට්ඨාන සූත්‍ර දේශනාවේ සඳහන් කරුණු සියලුම ලොවුතුරා බුදුරජාණන් වහන්සේලා දේශනා කරන කරුණු රාශියක් වෙයි.

සතිපට්ඨාන සූත්‍ර දේශනාවෙන් ලැබෙන ප්‍රධාන අනුසස් හතක් නිබඳව ම අසනවා, කියවන්න පුළුවන්කම තියෙනවා. භික්ෂු , භික්ෂුණී , උපාසක , උපාසිකා යන කොයි කාගෙත් , දේව, බ්‍රහ්මයන්ගේත් සිත සුව පිණිස සහ තමන්ගේ සන්ථානය පිරිසුදු බවට පත් කර ගැනීමට පළමු ආනිසංසය ලෙස සඳහන් කරන්නේ. මේ භාවනා ක්‍රමය දියුණු කරද්දී කුමන විපතක දී වුවද අඬා, දොඩා, වැළපෙන බව අඩුකර ගන්න පුළුවන්. සතිපට්ඨානයෙන් තොර, ධර්මයෙන් තොර වූවන් ශෝක , පරිදේව , දුක් හමුවේ වුව ද අඬන , වැළපෙන ස්වභාවය වැඩි යි. ඒ නිසා දුක් දොම්නස් පැමිණෙන අරමුණු හමුවේ ඉවසා දරා කටයුතු කරන්න පුළුවන්කම ලැබෙනවා. එය විශේෂ ආනිසංසයක්.

කායික මානසික දුක

එපමණක් නොව, කායික දුක, මානසික දුක බොහෝ දෙනාට ඉවසා දරන්නට අපහසු යි. කායික, මානසික දුක බොහෝ සෙයින් ඉවසා දරන්නට පුළුවන්කම ඇත්තේ සතිපට්ඨාන භාවනා ක්‍රමය දියුණු කර ගැනීමෙනි. එසේ ම සම්මා දිට්ඨි, සම්මා සංකප්ප, ආදී නිවන් මඟට විශේෂයෙන් බැස ගන්න පුළුවන්. එසේ ම චතුරාර්ය සත්‍ය අවබෝධයෙන් සෝවාන් ආදී මාර්ග ඵල පිළිවෙළින් නිවන අවබෝධ කරන්න පුළුවන්. මෙම ආනිසංස වාරය බුදුරජාණන් වහන්සේ මුලත්, අගත් හොඳින් පැහැදිලි කර තිබෙනවා. එසේනම්, සතිපට්ඨාන සූත්‍ර දේශනාවේ සඳහන් කරුණු විශේෂත්වය අතර සමුදය කොටස් හය බැගින් දහයක් තිබෙයි. එක කොටසකට කරුණු හයක් වෙයි.ඉන් දහයක් තිබෙන අතර ප්‍රහාණය කළ යුතු කරුණු හැටක් වෙයි. අද සඳහන් කරන්නේ පඤ්ඤා චක්කය යි.

පඤ්ඤාව යනු හැඳින ගැනීම යි. යම් දෙයක් දැන හැඳින ගැනීමට කියන්නේ පඤ්ඤා චක්කය යනුවෙනි. රූප සංඥා , ශබ්ද සංඥා , ගන්ධ සංඥා, රස සංඥා, පොට්ඨබ්භ සංඥා , ධම්ම සංඥා යනුවෙන් දැන හැඳින ගැනීමේ ක්‍රම හයක් තිබෙනවා. ඇස, කන, නාසය, දිව, සිරුර, සිතට ගෝචර වූ දෙයක් වන්නේ මෙම සංඥා හය යි. මේ සංඥා හය හොඳින් ක්‍රියාත්මක වීමෙන් ඒ අරමුණු පිළිබඳව හොඳට අවබෝධ කරගන්න පුළුවන්. ඒ නිසා කොයි කවුරු වුණත්, භාවනාවට නැඹුරුව මේ වැදගත් කරුණු හයත්, පෙර භාවනා පාඩම සේ ම සිතෙන් මෙනෙහි කළ යුතු යි. මුලින් ම ඒ පිළිබඳ අවබෝධයක් ඇති කරගත යුතු යි.

රූප සංඥා යනු රූපය දැන හැඳින ගැනීම යි. ශබ්ද සංඥා යනු ශබ්දය දැන හැඳින ගැනීම යි. සුවඳ දැන හැඳින ගැනීම ගන්ධ සංඥාව යි. දිවට දැනෙන රස දැන හැඳින ගැනීම රස සංඥාව යි. තමන්ට දැනෙන ස්පර්ශය කුමක් දැ’ යි දුක හෝ සැප හෝ තේරුම් කර ගැනීම, දැන ගැනීම පොට්ඨබ්බ සංඥාව යි. අනෙක් සියලු ම දේ දැන හැඳින ගැනීම සිදු වන්නේ මනසින්. එය ධම්ම සංඥාව යි. එසේනම්, මෙම සංඥා හය පෙර සේ ම හොඳට දැන කියාගෙන, අවබෝධයෙන් , තේරුම හොඳින් වටහාගෙන භාවනාවට නැඟිය යුතු යි.

රූප සංඥාව මම නො වෙයි, මගේ නො වෙයි, මගේ ආත්මය නො වෙයි. එමනිසා රූප සංඥාව අනිත්‍ය යි, දුක්ඛ යි, අනාත්ම යි යනුවෙන් සිය දහස්වර සිතෙන් මෙනෙහි කළ යුතු යි. ශබ්ද සංඥාව මම නො වෙයි, මගේ නො වෙයි, මගේ ආත්මය නො වෙයි, එමනිසා ශබ්ද සංඥාව අනිත්‍ය යි, දුක්ඛ යි, අනාත්ම යි. ගන්ධ සංඥාව මම නො වෙයි, මගේ නො වෙයි, මගේ ආත්මය නො වෙයි, එමනිසා ගන්ධ සංඥාව අනිත්‍ය යි, දුක්ඛ යි, අනාත්ම යි. රස සංඥාව මම නො වෙයි, මගේ නො වෙයි, මගේ ආත්මය නො වෙයි, එමනිසා රස සංඥාව අනිත්‍ය යි, දුක්ඛ යි, අනාත්ම යි. ස්පර්ශ එනම් පොට්ටබ්භ සංඥාව මම නො වෙයි, මගේ නො වෙයි, මගේ ආත්මය නො වෙයි. එමනිසා පොට්ඨබ්භ සංඥාව අනිත්‍ය යි, දුක්ඛ යි, අනාත්ම යි. ධම්ම සංඥාව මම නො වෙයි, මගේ නො වෙයි, මගේ ආත්මය නො වෙයි, එමනිසා ධම්ම සංඥාව අනිත්‍ය යි, දුක්ඛ යි, අනාත්ම යි යනුවෙන් සිය දහස්වර පෙර සේ ම මෙනෙහි කළ යුතු යි. සංඥා චක්කය මම නො වෙයි, මගේ නො වෙයි, මගේ ආත්මය නො වෙයි, එමනිසා සංඥා චක්කය අනිත්‍ය යි, දුක්ඛ යි, අනාත්ම යි යනුවෙන් අවසානයේ සිය දහස්වර මෙනෙහි කළ යුතු යි. එය තම සිතට විශාල ශක්තියක්.භාවනාවෙන් කෙරෙන නීවරණයන්ගේ සංසිඳීම ඉතා පහසුවෙන් යට කරගන්න පුළුවන්කම තියෙනවා. එසේම තම සිත දියුණු තියුණුවෙන් පාරමී ශක්තිය දියුණුවෙන් මාර්ග ඵල අවස්ථාවට පවා සමීප වීමට පුළුවන්කම තියෙනවා. තව ද බෝධි පාක්ෂික ධර්මයන් චිත්ත වීතියක් ගානේ , භාවනාව මෙනෙහි කරන වරක් පාසා ම සිතේ දියුණු වෙනවා. පහළ වෙනවා. සතිපට්ඨාන සතර, සම්‍යයක් ප්‍රධාන සතර, ඍද්ධිපාද සතර, ඉන්ද්‍රියන් බල පහ, බොජ්ඣංග හත සහ ආර්ය අෂ්ඨාංගික මාර්ගය ආදී කරුණු තිස් හත එකක් පාසා ම මෙනෙහි කිරීමේ දී සිතෙහි පහළ වෙද්දී කුසල ශක්තිය බල සම්පන්න වන අතර, කරගෙන යන භාවනා පාඩම හොඳින් කළ හැකියි.

ත්‍රිලක්ෂණය

ඒ නිසා කොයි කවුරු වුණත් භාවනා පාඩම හොඳින් තේරුම් ගෙන , ගැඹුරු බව නො සිතා තේරෙන සේ මෙනෙහි කළ යුතු යි.එකක් මෙනෙහි කළත් ප්‍රමාණවත්. හයම නැතත් රූප සංඥාව අනිත්‍ය යි යනුවෙන් සිතුවත් ප්‍රමාණවත්.

අනිත්‍ය , දුක්ඛ, අනාත්ම ලක්ෂණත්‍රය බුදු කෙනෙකුගෙන් අසනවා මිස වෙන කාගෙන්වත් අසන්නට බැහැ. බුදුන් වහන්සේ දේශනා කළ නිසා තමයි, භික්ෂූන් වහන්සේලා ද ඒ අනුසාරයෙන් දේශනාව පවත්වන්නේ බුදු දහමට අනුකූලව.

ඕනෑම දෙයක අවසානය වන්නේ නැති වී යාම යි. ඉපදෙනවා, පවතිනවා, විනාශ වෙනවා . මෙය යි, අනිත්‍ය ලක්ෂණයේ උගන්වන්නේ. යමක් ඇතිවී නැතිවෙලා යනවා නම්, කොයි කාටත් දුක යි. එය යි දුක්ඛ ලක්ෂණය. මගේ යනුවෙන් කුමන දෙයක්වත් තියා ගන්න බැරි නිසා අනාත්ම වශයෙන් හඳුන්වනවා. මෙය බොහොම ගැඹුරු කාරණාවක්. යම්කිසිවෙකුට මේ වදන් තුන තේරෙනවා නම්, හොඳ නුවණක් තමන්ට ඇති බව පැහැදිලි ව තේරුම් ගත යුතු යි. එයම යි, චතුරාර්ය සත්‍ය අවබෝධ සඳහා හේතු වන්නේ.

තමන්ට වාඩිවෙලා මේ භාවනාව කරන්න අපහසුනම්, රැකියාවට යන එන විට දී, කඩපිළට යන මොහොතේ දී, වාහනයක අසුන්ගෙන යන අවස්ථාවක දී මේ කරුණු ටික එකක් පාසා ම මෙනෙහි කළ යුතු යි. වැඩි යමක් අපහසුනම්, තණ්හාව අනිත්‍ය යි, දුක්ඛ යි, අනාත්ම යි යනුවෙන් මෙනෙහි කළත් ඇති. එය ද සමුදය සත්‍ය ප්‍රහාණයට, දුක අවබෝධ කර ගැනීම පිණිස හේතු වෙයි.

සිහිනුවණ

මේ කරුණු හොඳින් දැන ගැනීමෙන් ඔබ අප හැම දෙනාටම මේ ධර්මය පිළිබඳ ව හොඳින් වටහා ගත හැකි යි. සතිපට්ඨාන සූත්‍ර දේශනාව යම් පිරිසකට අයත් දෙයක් නො වන අතර, එය සැමට ම අයත් දෙයක්. සති යනු සිහි කල්පනාව යි. පට්ඨාන යනු එළැඹීම යි. සිහි නුවණින් වැඩ කටයුතු කිරීම සතිපට්ඨාන නම් වෙයි.

බුදුරජාණන් වහන්සේ සෑම ඉරියව්වක් ම සිහියෙන් පවත්වන්නැ’යි මෙම දේශනාව පවත්වා තිබෙනවා. එවිට බුදුරජාණන් වහන්සේ පවත්වා වදාළ භාවනා ක්‍රමය නියමානුකූලව ගෙන යන්නට නුවණ අවශ්‍ය වන්නේ. සිහි නුවණින් යුක්තව කරගෙන යන භාවනා කටයුතු සාර්ථකව නොපිරිහෙලා ඉෂ්ට සිද්ධ කරගෙන යන්න පුළුවන්කම තිබෙනවා.

රාහුල ස්වාමීන් වහන්සේ භාවනා කර්මස්ථාන හතක් දියුණු කර තිබෙනවා. මෛත්‍රිය භාවනාව, කරුණා භාවනාව, මුදිතා භාවනාව, උපේක්ෂා භාවනාව , කායගතාසති භාවනාව, ආනාපාන සති භාවනාව සහ අනිත්‍ය, දුක්ඛ , අනාත්ම යන ත්‍රිලක්ෂණ භාවනාව යි. එවැනි භාවනා හතක් දියුණුවෙන් උන්වහන්සේ රහත් බව ලැබුවා. ඒ අනුව භාවනා ක්‍රම ඉගෙන මෙනෙහි කළ යුතු යි. පුරුදු පුහුණු ගතිය වැඩිකළ යුතු යි.

සතිපට්ඨාන සූත්‍රයේ භාවනා ක්‍රම විසි එක යි. එය වැඩි බව නොසිතා ම හොඳට දැන ඉගෙන ගෙන දියුණු කළ යුතු යි. එය තමන්ගේ ම වාසනාව, තමන්ගේ ම දියුණුව පිණිස පවතින්නේ. එසේනම්, තමන්ගේ භාවනා දැනුමෙන් සිදු වන්නේ සංයෝජනයන්ගේ ප්‍රහාණය වීමක්. සිතේ බල පවත්වන සංයෝජන දහයක්. මේවා තුරන් කරගන්න, පුළුවන්කම තියෙනවා. තමන්ගේ සිත්වල පහළ වන්නා වූ තමන්ගේ ශරීරයේ තිබෙන්නා වූ සැක සාංකාව දුරු කර ගන්න. මමත්වය දුරු කරගන්න පුළුවන්කම තියෙනවා. වැරැදි මත, දෘෂ්ඨි දුරු කරගන්න පුළුවන්. එසේ ම කාමරාග, ව්‍යාපාද දෙක සංසිඳුවා ගන්න පුළුවන්. රූප රාග, අරූප රාග , මාන්නය, උද්දච්ච, අවිද්‍යා, සංයෝජන පහත්, යටකරගන්න පුළුවන්.

තමන්ට ශක්තියක්

එවිට මේ සංයෝජනයන්ගේ ප්‍රහාණය වීම භාවනාවෙන් සිදු කරගන්නේ. එසේම අනුසය හතක් ද තිබෙයි. එනම්, සැඟවී ඇති පව් හතක් තිබෙනවා. මේ පව් ගැළවී, ඉවත් වී සේදී යන්නේ භාවනා ක්‍රමයෙන් පමණ යි. ඒ නිසා කවුරුත් භාවනාවට මුල් තැන දී දවසට විනාඩි පහ දහයක් වුවත් , ඒ භාවනා ක්‍රමය දියුණු කරගත්තොත්, තමන්ට විශාල ශක්තියක් ගොඩ නංවා ගන්න පුළුවන්. සංසාරයේ කොතැනකවත් සැප යැ’යි බුදුරජාණන් වහන්සේ දේශනා කර නැහැ. මනු ලොව, දෙව් ලොව, බඹ ලොව සැවොම මිය යනවා. සතර අපායේ නම් සෑම තැනම ඇත්තේ දුක ම යි. මේ ගැන හොඳින් වටහාගෙන කොයි කවුරුත් බණ, භාවනා ක්‍රම වැඩි කරගත යුතු යි. සීල ආදී ප්‍රතිපත්ති ටික වැඩි කරගත යුතු යි. විශේෂයෙන් ඉවසීම , කරුණාව, මෛත්‍රිය , දයාව , අනුකම්පාව , අවංකකම, නිහතමානී බව , නුවණ , උත්සාහය ආදී කරුණු ටික අනිවාර්යෙන් ම කවුරුත් දියුණු කරගත යුතු යි. එවිට තමන්ට විශාල ශක්තියක් බලයක් ගොඩනංවා ගන්නට පුළුවන්. බුදු දහමෙන් ලබාගත යුතු ඒ සියලුම කරුණු ටික ලබා ගැනීම තම තමා සතු පරම යුතුකමක්. මේවා වැඩිදියුණු කරගැනීම තමන් සතු යුතුකමක්. ඒ ධර්මය කෙතරම් දියුණු කළත්, අපතේ නො යයි. මෙලොවෙන් පරලොවට, පරලොවෙන් සංසාරයට යයි. සංසාර ගමන කෙටි කරනවා, ආර්ය සත්‍ය අවබෝධයෙන් නිවනට පත් කරනවා. ඒ තරම්ම වටිනා දහමක් තිබෙන්නේ. ඒවා පුළුවන්තරම් දියුණු තියුණුවෙන් චතුරාර්ය සත්‍ය අවබෝධයෙන් නිවන් පසක් කරගන්නට පඤ්ඤා චක්ක භාවනාවත් හේතු වාසනා වේවා!

- ජම්මික ප්‍රබෝධනී වැලිකල

 

සමුදය සත්‍යය: නුවණින් වටහා ගතයුතු විඤ්ඤාණය

සමුදය සත්‍යය:

නුවණින් වටහා ගතයුතු විඤ්ඤාණය

අම්බලන්ගොඩ, කහව ගල්දූව

ගුණවර්ධන යෝගාශ්‍රමයේ

ශ්‍රී කල්‍යාණි යෝගාශ්‍රමයේ මහා ලේඛකාධිකාරී

කම්මට්ඨානාචාර්ය, ත්‍රිපිටකාචාර්ය,

ත්‍රිපිටක විශාරද

කහගොල්ලේ සෝමවංශ හිමි

සතිපට්ඨාන භාවනාවෙහි සමුදය සත්‍යය වශයෙන් තණ්හාව හැඳින්වූවා. එය කාම තණ්හා ආදී වශයෙන් තුනක් ද , රූප තණ්හා ආදී වශයෙන් හයක් ද, අතීත ආදී වශයෙන් තුනක් ද, අධ්‍යාත්මික , බාහිර වශයෙන් දෙකක් ද වශයෙන් වැඩිකළ විට තණ්හාව එකසිය අට වැදෑරුම් වෙයි.

මේ තෘෂ්ණාව සමුදය සත්‍යය යි. එය අවබෝධ කරගත යුතු යි. බොරුවක් නො වෙයි, සත්‍යවාදී දෙයක්. සත්‍යවාදී දහමට අනුව කටයුතු කරන විට තමන්ට ධර්මය අවබෝධ කරගන්න පහසු යි. අධ්‍යාත්මික ආයතන හය ඇස, කන, නාසය, දිව, සිරුර, සිත වෙයි. මේ නිසා තණ්හාව හට ගන්නා ක්‍රමය ද, රූප , ශබ්ද, ගන්ධ, රස, ස්පර්ශය, ධම්ම ආදී බාහිර ආයතන වන අතර එයින් තණ්හාව හට ගන්නා ක්‍රමය ද පසුගිය ලිපි පෙළින් සඳහන් කළෙමු.

අද සඳහන් කරන්නේ විඤ්ඤාණ චක්කය යි. විඤ්ඤාණය යනු සිත යි. එසේනම්, ආයතන හයට විඤ්ඤාණ එකතු කළ විට විඤ්ඤාණ හයක් වෙයි. මේ විඤ්ඤාණ හයෙන් තණ්හාව හට ගනියි. චක්ඛු විඤ්ඤාණය ඇස සම්බන්ධ සිත නිසා තණ්හාව හට ගන්නවා. සිතක් නොමැතිව තණ්හාවක් හට ගන්නට බැහැ. ඇසින් දකින අරමුණ කෙරෙහි බලවත් ලෙස ගැනීමක් තිබෙන්නට අවශ්‍යය යි. එවිට යි, තණ්හාව හට ගන්නේ. ඇස තණ්හාව උපදින තැනක්. ඇසෙන් යම් දෙයක් දකින විට ඒ දසුනෙහි සිතක් පහළ වන අතර එය චක්ඛු විඤ්ඤාණය යි. කන සෝත නම් වෙයි. කනෙන් යම් දෙයක් අසන විට සිතක් පහළ වෙන අතර එය සෝත විඤ්ඤාණ නම් වෙයි. නාසිකාවෙන් ගඳ , සුවඳ දැනගන්නා අතර එයට සිතක් පහළ වෙන අතර එය ඝාන විඤ්ඤාණය නම් වෙයි. එසේම දිවෙන් රස, තිත්ත දැනගන්නා අතර එය ජිව්හා විඤ්ඤාණය යි. ස්පර්ශ දැනගන්නේ කාය විඤ්ඤාණයෙන්. ඉතිරි සියල්ල ම දැනෙන්නේ මමෝ විඤ්ඤාණයෙන්. මනෝ විඤ්ඤාණයට වැඩි කොටසක් අයත්වන අතර සිත් අසූ නවයෙන් චක්ඛු විඤ්ඤාණ සිත් දෙක යි. සෝත විඤ්ඤාණ සිත් දෙක යි, ඝාණ විඤ්ඤාණ සිත් දෙක යි, ජිව්හා විඤ්ඤාණ සිත් දෙක යි. කාය විඤ්ඤාණ සිත් තුන යි. ඉතිරි සියල්ලටම කියන්නේ මනෝ විඤ්ඤාණ කියල යි. මනෝ විඤ්ඤාණ චෛතසික සංඛ්‍යාව වැඩි එකෙනුත් තණ්හාව හට ගනියි. එසේනම්, පෙර ලිපියේ සේ ම විඤ්ඤාණ චක්ඛය ද මෙසේ භාවනාවට ගත යුතු යි.

චක්ඛු විඤ්ඤාණය මම නො වෙයි, මගේ නො වෙයි, මගේ ආත්මය නො වෙයි. එමනිසා චක්ඛු විඤ්ඤාණය අනිත්‍ය යි, දුක්ඛ යි, අනාත්ම යි. සෝත විඤ්ඤාණය මම නො වෙයි, මගේ නො වෙයි, මගේ ආත්මය නො වෙයි, එමනිසා සෝත විඤ්ඤාණය අනිත්‍ය යි, දුක්ඛ යි, අනාත්ම යි, ඝාන විඤ්ඤාණය මම නො වෙයි, මගේ නො වෙයි, මගේ ආත්මය නො වෙයි. එමනිසා ඝාන විඤ්ඤාණය අනිත්‍ය යි, දුක්ඛ යි, අනාත්ම යි. ජිව්හා විඤ්ඤාණය මම නොවෙයි, මගේ නො වෙයි, මගේ ආත්මය නො වෙයි. එමනිසා ජිව්හා විඤ්ඤාණය අනිත්‍ය යි, දුක්ඛ යි, අනාත්ම යි. කාය විඤ්ඤාණය මම නො වෙයි, මගේ නො වෙයි, මගේ ආත්මය නො වෙයි, එමනිසා කාය විඤ්ඤාණය අනිත්‍ය යි, දුක්ඛ යි, අනාත්ම යි. මනෝ විඤ්ඤාණය මම නො වෙයි, මගේ නො වෙයි, මගේ ආත්මය නො වෙයි. එමනිසා මනෝ විඤ්ඤාණය අනිත්‍ය යි, දුක්ඛ යි, අනාත්ම යි. විඤ්ඤාණ චක්ඛය මම නො වෙයි, මගේ නො වෙයි, මගේ ආත්මය නො වෙයි. එමනිසා විඤ්ඤාණ චක්කය අනිත්‍ය යි, දුක්ඛ යි, අනාත්ම යි. එසේනම් විඤ්ඤාණ හය යි. එය යි චක්ඛය කියන්නේ.

තණ්හාව හට ගනු ලබන අරමුණුවලින් සිතට විඤ්ඤාණය යනුවෙන් සඳහන් කරයි. විඤ්ඤාණය නිස යි, තණ්හාව හට ගන්නේ. ඇසින් කොපමණ රූප දුටුව ද, සිත පහළ නොවුණොත් එයින් තණ්හාවක් හටගන්න බැහැ. අපට ඇතැම් විට ශබ්ද ඝෝෂා නො ඇසී යනවා, ඒ අරමුණ කෙරෙහි සිත පිහිටු වූයේ නැති නිස යි. එසේනම්, අරමුණෙහි සිත පිහිටෙව්වොත් පමණක් විඤ්ඤාණය පහළ වෙනවා. කෙනෙකුගේ විඤ්ඤාණය දැනගත හැක්කේ බුදු කෙනෙකුට පමණ යි. වෙනත් කිසිවකුට බැහැ. බුදුන් වහන්සේ නමක් සිත දෙස බලල යි, ධර්මය දේශනා කරන්නේ, භාවනාව කියලා දෙන්නේ.

ඒ නිසා කවුුරු වුණත් තම සිත හැකිතාක් දියුණුවෙන්, භාවනාවක් ප්‍රගුණ කර, අත් දැකීම් ලබාගෙන මේ ගමන ඉදිරියට යද්දී තමාට ලොකු බලයක්, ශක්තියක් ගොඩ නංවා ගන්නට පුළුවන්. එසේනම්, අපට මේ බුද්ධ ශාසනයෙන් ලබා ගත යුතු දැනුම හොඳින් ලබා ගන්න. මේ දැනුම වෙන කොහෙන්වත් ලබා ගන්න පුළුවන්කමක් නැහැ.

එක්තරා දවසක සච්චක නම් නිගණ්ඨවාදී තැනැත්තා බුදුන් වහන්සේ හමුවට පැමිණ , සුහද සාකච්ඡාවකින් අනතුරුව ඔබ වහන්සේ බණ කියනවා වැරැදි යැයි පැවසුවා. සච්චකය, කොහෙද වැරැදි යනුවෙන් බුදුන් වහන්සේ විමසුවා. ඔබ වහන්සේ නිබඳව ම බණ කියද්දී අනිත්‍ය , දුක්ඛ, අනාත්ම යනුවෙන් පද තුනක් කියනවා. ඇයි මේ අප යසට ඉන්නේ? මේ ලෝකයක් තියෙන්නේ? අනිත්‍ය , දුක්ඛ , අනාත්ම වෙන්නේ කෙලෙසදැයි සච්චක විමසුවා. එවිට බුදුන් වහන්සේ නැවත මෙලෙස අසනවා. සච්චකය, ඔබට පුළුවන්ද, වයසට යන්නේ නැතිව ඉන්න? සච්චක නැවත ප්‍රශ්නය බුදුන් වහන්සේගෙන් විමසනවා. මෙහි දී බුදුන් වහන්සේ නැවත වදාළේ, සච්චකය ඔබට පුළුවන් ද වයසට යන්නේ නැතිව ඉන්න. ‘බැහැ’ කිව්වා. මෙහි දී බුදුන් වහන්සේ වෙහෙසට පත් නො කරන්නැ’යි සක්‍රයා , යක්ෂයකු සේ පැමිණි දසුනින් සච්චක බියවී එපමණකින් ම කතාව නැවතුණා. එහි දී බුදුන් වහන්සේ මෙලෙස දේශනා කළා. “සච්චකය, ඔබ කිව්වානේ මා අනිත්‍ය , දුක්ඛ ,අනාත්ම කියනවා වැරැදි’යි කියලා. සච්චකය, වයසට යනවා යනු අනිත්‍ය , දුක්ඛ, අනාත්ම යි. කෙස් සුදු වෙනවා, දත් වැටෙනවා, සිරුර රැළි වැටෙනවා. ජරා ජීර්ණ වෙනවා, ඔත්පල වෙනවා, මිය යනවා. මිය යනවා කියන්නේ දුක්ඛ සත්‍යයේ ස්වභාවය යි. තණ්හාව සමුදය සත්‍යයේ ස්වභාවය යි. මේවා අවබෝධ කරගැනීමට නම්, නුවණ පාවිච්චි කර අනිත්‍ය , දුක්ඛ , අනාත්ම වටහා ගත යුතු යි. යථාර්ථය වැටහී ගිය සච්චක පසුදා ම බුදුන් වහන්සේට දන් පිරිනමා හොඳින් කටයුතු කර, මරණින් මතු දෙව් ලොව ද , නැවත ලක්දිව ද උපත ලබා ළමා කාලයේ දී මහණ වී රහත් ඵල ලැබුවා. කාල බුද්ධ මහ රහතන් වහන්සේ කියන්නේ සච්චකට යි.

එසේනම්, මේ සම්මා සම්බුද්ධ ශාසනය තුළ දී ම දුක්ඛ, සමුදය, නිරෝධ, මාර්ග යන චතුරාර්ය සත්‍ය අවබෝධ කරගැනීමට මෙහි සඳහන් කළ විඤ්ඤාණ හයත් අනිත්‍ය යි, දුක්ඛ යි, අනාත්ම යි යනුවෙන් මෙනෙහි කළ යුතු යි. චක්ඛු විඤ්ඤාණය අනිත්‍ය යි, දුක්ඛ යි,අනාත්ම යි යනුවෙන් මෙනෙහි කළ ද වටියි. තමන්ගේ විඤ්ඤාණය පිළිබඳව හොඳ වැටහීමකින් මෙනෙහි කර තණ්හාව ම නැති කරන්න. තණ්හාව දුරු වුණොත් නිවන් සම්පත් අවබෝධ කර ගන්න පුළුවන්.

- ජම්මික ප්‍රබෝධනී වැලිකල

 

සසර පැවැත්මටහේතුව කුමක්ද?

සසර පැවැත්මටහේතුව කුමක්ද?

අම්බලන්ගොඩ, කහව ගල්දූව

ආරණ්‍ය සේනාසනයේ

කම්මට්ඨානාචාර්ය

ත්‍රිපිටකාචාර්ය, ත්‍රිපිටක විශාරද

කහගොල්ලේ සෝමවංශ හිමි

සතිපට්ඨාන භාවනාවෙහි චතුරාර්ය සත්‍ය ධර්මය බුදුන් වහන්සේ පැහැදිලි කර තිබෙනවා. චතුරාර්ය සත්‍යයට නමක් වන්නේ සාමුක්ඛංසික දේශනාව යි. පසුගිය ලිපියෙන් දුක්ඛ සත්‍ය පිළිබඳව සඳහන් කළ අතර කායික , මානසික වශයෙන් අප්‍රමාණ දුකක් විඳින්න සිදුවන අයුරු ද , ඒ එකක් පාසාම භාවනාවට ගන්නා ක්‍රමය ද පැහැදිලි කළා.

අද සඳහන් කරන්නේ සමුදය සත්‍ය යි. සමුදය යනු ‘සං - වූ - අය’ යන වචන තුන සංයෝගවීමෙන් සමුදය යන වදන සෑදී තිබෙනවා. හේතුව කියන තේරුම යි. දුක් හට ගැනීමට හේතුව යි. එනම්, සමුදය සත්‍යය යි. තණ්හාව සමඟ යෙදුණු විට දුක්ඛ සමුදය යනුවෙන් පංචස්ඛන්ධයේ උපතට හේතුවක් වන නිසා දුක්ඛ සමුදය යනුවෙන් පැහැදිලි කරනවා. එවිට දුක්ඛ සමුදය යනුවෙන් සඳහන් කළ විට, දුක් හටගන්නා වූ තැන හැටියට යි, පැහැදිලි කරන්නේ. ඒ තෘෂ්ණාව යි. තෘෂ්ණාව කාම තණ්හාව, භව තණ්හාව, විභව තණ්හාව යනුවෙන් ප්‍රධාන වශයෙන් තුනක් තිබෙනවා. ඒ තෘෂ්ණාව උන්වහන්සේ පැහැදිලි කරන්නට යෙදුණේ, ප්‍රධාන වශයෙන් සංසාරයේ නැවත, නැවත උප්පත්තියට සිදුවන දේ පිළිබඳව යි. එසේනම්, සමුදය සත්‍ය සංසාරයේ පැවැත්මට හේතුවක් වෙයි. සසරෙන් නිදහස් වීමක් නො වෙයි, සසර පැවැත්මට හේතුවක් වෙයි.

අප කවුරුත් උපන්නේ තණ්හාව නිස යි. එය දුරු කළේ මහ රහත් උතුමෝ පමණ යි. අනෙක් සෑම දෙනාට ම තණ්හාව තිබෙනවා. අනාගාමී උතුමන්ට කාම රාග, පංචකාම වස්තූන් පිළිබඳව තෘෂ්ණාව නැහැ. නමුත් රූප රාග , අරූප රාග, ආදී භව තණ්හාව තිබෙනවා. රහතන් වහන්සේ පමණක් සියලුම දේ දුරු කර තණ්හාව දුරු කළා. එසේනම් , උන්වහන්සේ පමණයි, බොහොම හොඳ නිදහස් ජීවිතයක් ගත කරන්නේ. තණ්හාවට බුදු දහමේ නම් සියයක් තිබෙනවා. එහෙමනම්, තෘෂ්ණාව කෙතරම් භයානක දෙයක් ද? වැඩිපුරම වචන සංඛ්‍යාවක් තිබෙන්නේ තණ්හාවට යි. අනෙක් පදවලට එතරම් අර්ථ නැහැ. තණ්හාවන්ගේ දුරු වීම නිරෝධය යි. එනම් නිර්වාණය යි. නිවන් සම්පත් ලැබේවා යනු තණ්හාව නැති කිරීම යි. තණ්හාව නැති කිරීම අපහසු ම වැඩක්. එය සංසාරයේ දිගු කලක් සිට එන දෙයක්. දුකට හේතුවන දෙයක්. එකවර අස්කරන එක අපහසු යි. ටික, ටික නැති කරන්නට අවශ්‍යය යි. එය හොඳට මෙනෙහි කර, සිතේ බැහැගෙන තිබෙන තෘෂ්ණාව නැතිකළ යුතු යි.

තෘෂ්ණාවේ ස්වභාවය සත්ත්වයා නැවත, නැවත සංසාරයට යොමු කිරීම යි. සතර අපායේ වැඩිපුරම වාසය කරනවා. මනු ලොව උපත ලැබුව ද සසර දික් කරනවා. දෙව් ලොව, බඹ ලොව උපන්නත් එහි භව තණ්හාව ප්‍රභල යි. තමා උපත ලැබූ භවයට ඇති ආශාව භව තණ්හාව යි. විභව තණ්හාව යනු මරණින් මතු උපතක් නැතැ ‘යි බලවත් ලෙස ගන්නවා, දුක් හට ගන්නා ගමන්. එයත් වැටෙන්නේ සමුදය සත්‍යයට යි.

එසේම රූප තණ්හාව - රූපයට ඇති ආශාව , ශබ්දයට ඇති ආශාව ශබ්ද තණ්හාව යි. රසයට ඇති ආශාව රස තණ්හාව යි. සුවඳට ඇති ආශාව ගන්ධ තණ්හාව යි. ස්පර්ශයට ඇති තණ්හාව පොට්ඨබ්භ තණ්හාව යි. අනෙක් සියලුම දේ ධම්ම තණ්හාව යි. ඒ කොටස් ටිකම අතීත කාලික බැවින් අතීත තණ්හාව, අනාගතයෙත් උපදින බැවින් අනාගත තණ්හාව, මේ මොහොතේ උපදින බැවින් වර්තමාන තණ්හාව යි. තමන්ගේ සන්ථානයේ මෙය හටගන්නා බැවින් අජ්ඣට්ඨික තණ්හාව, බාහිර වස්තූන් කෙරෙහි හට ගන්නා බැවින් බාහිර තණ්හාව යි. මේ ටික වැඩි කළ විට එකසිය අටවැදෑරුම් තෘෂ්ණාව වෙයි.

එය හොඳින් සිතින් දැන කියාගෙන , සිතෙන් මෙනෙහි කරගෙන ඉදිරියට යා යුතු යි. තමන්ගේ චිත්ත සන්ථානය දියුණු තියුණු කර ගැනීමට නම්, සිතේ පහළවන එකසිය අට වැදෑරුම් තෘෂ්ණාව ක්‍රම ක්‍රමයෙන් යට කරන්නට, ඉවත් කරන්නට අවශ්‍යය යි. එවිට දුක්ඛ සත්‍ය හට ගැනීමක් වෙන්නේ නැහැ. දුක හටගන්නේ නැති නිසා තණ්හාව ඉවත් වෙනවා. නිවනට සමීප වෙලා, බුදු , පසේ බුදු, මහ රහතන් වහන්සේලා ඉතා පැහැදිලිව එය මනාකොට අවබෝධ කරගෙන තියෙනවා. සමුදය සත්‍ය පිරිසිඳ දැනගත යුතු යි. සමුදය සත්‍ය ප්‍රහාණය කළ යුතු යි. නිර්වාණය සාක්ෂාත් කළ යුතු යි. බුදු දහමේ සඳහන් කරන චතුරාර්ය සත්‍ය දේශනාවේ සමුදය සත්‍ය යනුවෙන් කියන්නේ සමුදය හෙවත් තණ්හාව යි. තණ්හාව නම් වශයෙන් සියයක් ද , වර්ග ලෙස එකසිය අටක් ද බුදු දහමේ සඳහන් කරනවා. මේවා හොඳින් ඉගෙන කියාගෙන තමන් යහපත් ධර්මතාවයෝ දියුණු කරගන්නට මහන්සි ගත යුතු යි.

භාවනාවට ගැනීමේ දී සමුදය සත්‍යය ම ප්‍රහාණය කර ගැනීම සඳහා තණ්හාව තණ්හාව වශයෙන් දැනගත යුතු යි. කාම තණ්හාව මම නො වෙයි, මගේ නො වෙයි, මගේ ආත්මය නොවේ. එමනිසා අනිත්‍ය යි, දුක්ඛ යි, අනාත්ම යි. භව තණ්හාව මම නො වෙයි, මගේ නො වෙයි, මගේ ආත්මය නො වෙයි. එමනිසා අනිත්‍ය යි, දුක්ඛ යි, අනාත්ම යි. විභව තණ්හාව මම නොවෙයි, මගේ නො වෙයි, මගේ ආත්මය නො වෙයි. එමනිසා අනිත්‍ය යි, දුක්ඛ යි, අනාත්ම යි. රූප තණ්හාව මම නො වෙයි, මගේ නො වෙයි, මගේ ආත්මය නො වෙයි, එමනිසා, අනිත්‍ය යි, දුක්ඛ යි, අනාත්ම යි. ශබ්ද තණ්හාව මම නො වෙයි, මගේ නො වෙයි, මගේ ආත්මය නො වෙයි. එමනිසා අනිත්‍ය යි, දුක්ඛ යි, අනාත්ම යි. ගන්ධ තණ්හාව මම නොවෙයි, මගේ නො වෙයි, මගේ ආත්මය නො වෙයි. එමනිසා අනිත්‍ය යි, දුක්ඛ යි, අනාත්ම යි. රස තණ්හාව මම නො වෙයි, මගේ නො වෙයි, මගේ ආත්මය නො වෙයි, එමනිසා අනිත්‍ය යි, දුක්ඛ යි, අනාත්ම යි. ස්පර්ශ තණ්හාව මම නො වෙයි, මගේ නො වෙයි, මගේ ආත්මය නො වෙයි. එමනිසා අනිත්‍ය යි, දුක්ඛ යි, අනාත්ම යි. ධම්ම තණ්හාව මම නො වෙයි, මගේ නො වෙයි, මගේ ආත්මය නො වෙයි, එමනිසා අනිත්‍ය යි, දුක්ඛ යි, අනාත්ම යි. අතීත තණ්හාව මම නොවෙයි, මගේ නො වෙයි, මගේ ආත්මය නො වෙයි, එමනිසා අතීත තණ්හාව අනිත්‍ය යි, දුක්ඛ යි, අනාත්ම යි. අනාගත තණ්හාව මම නො වෙයි, මගේ නො වෙයි, මගේ ආත්මය නො වෙයි, එමනිසා අනිත්‍ය යි, දුක්ඛ යි, අනාත්ම යි. වර්තමාන තණ්හාව මම නො වෙයි, මගේ නොවෙයි, මගේ ආත්මය නො වෙයි. එමනිසා අනිත්‍ය යි, දුක්ඛ යි, අනාත්ම යි. අධ්‍යාත්මික තණ්හාව මම නො වෙයි, මගේ නො වෙයි, මගේ ආත්මය නො වෙයි, එමනිසා අනිත්‍ය යි, දුක්ඛ යි, අනාත්ම යි. බාහිර තණ්හාව මම නො වෙයි, මගේ නො වෙයි, මගේ ආත්මය නො වෙයි. එමනිසා අනිත්‍ය යි, දුක්ඛ යි, අනාත්ම යි. අවසානයේ තණ්හාව අනිත්‍ය යි, දුක්ඛ යි, අනාත්ම යි යනුවෙන් මෙනෙහි කර, පරිත්‍යාග චේතනාව වැඩිකරමින් තෘෂ්ණාව නැති කිරීම එනම්, සමුදය සත්‍ය ප්‍රහාණය කිරීම සඳහා උත්සාහවන්ත වෙන්නට අවශ්‍යය යි. එයින් තම ජීවිතයට යහපතක් දැක ගන්නට පුළුවන්කම තියෙනවා.

තමන්ගේ ජීවිතයේ තෘෂ්ණාව තිබෙන තුරා සැපවත් භාවයට පත් වන්නේ නැහැ. තණ්හාව දුරු කළොත්, එය නැති කළොත් යහපතක් දැක ගන්න පුළුවන්කම තිබෙනවා. බුදු දහමේ පමණ යි, ඒ සියල්ලම පැහැදිලි කරන්නේ. බුදු දහමේ පමණයි, තණ්හාව , තණ්හාව ලෙසින් දුක් උපදවන දේ වශයෙන් පැහැදිලි කරන්නේ. ඒ පිළිබඳ මනා දැනීමක් ඇති කරගෙන , කවුරුත් සමුදය සත්‍ය ප්‍රහාණය කිරීම සඳහා මහන්සි ගත්තොත්, ඉතාමත් ම පැහැදිලි දෙයක් අවබෝධ කරගන්න පුළුවන්කම තිබෙනවා. තම, තමන්ගේ ජීවිතවල හට ගැනීම , පැවැත්ම සම්පූර්ණයෙන් තෘෂ්ණාව නැති කරන ක්‍රම ඉගෙන කියාගෙන , භාවනා කොටස සිතෙන් මෙනෙහි කළ යුතු යි. කොළයක සටහන් තබා හෝ තණ්හාව හට ගන්නා ක්‍රමය ඉගෙන කියාගෙන , තණ්හාව දුරු කරන ක්‍රමයත් වටහාගෙන කටයුතු කළොත් ඉතාමත්ම වැදගත්.

තණ්හාවේ ස්වභාවය දුක් රැස් කිරීම නම්, සංසාර ගමන දික් කිරීමක් වෙනවා. කවර තැනකවත් උපන්නොත් දුක , දුකම යි. සැප නැහැ. එසේනම්, දුකේ ස්වභාවය මනාකොට වටහාගන්න අවශ්‍ය යි, උවදුරු සහිත බැවින් , පිළිකුල් බැවින් , නින්දිත බැවින් , පෘතග්ජනයන්ගේ සැප සුබ කල්පනාවෙන් ගත්තා වූ දෙයක් ලෙසින් දුක සඳහන් කළ හැකි යි. ඇත්ත ඇති සැටියෙන් බලනවානම්, යෙදී තිබෙන්නේ පිළිකුල් අර්ථයක්, හිස් දෙයක්, නින්දිත දෙයක් තිබෙන්නේ. ඒ නිසා ‘දුක්ඛ’ යනුවෙන් පැහැදිලි කළා. එසේනම්, දුක් සම්පූර්ණයෙන් රැස්කර දුන්නේ සමුදය සත්‍යය යි. එලෙස රැස් කරන්නේ තණ්හාව යි. ඒ තෘෂ්ණාව තමයි, එකසිය අට වැදෑරුම් ක්‍රමයකට උගන්වන්නේ. එලෙස තණ්හාවට නම් වශයෙන් සියයක් පැහැදිලි කරන්නේ. ඒවා කවුරුත් දැනකියාගෙන , සමුදය සත්‍ය ප්‍රහාණය සඳහා ම උත්සාහවන්ත වෙන්නට අවශ්‍යය යි. එවිට සමුදය සත්‍ය ප්‍රහාණය කිරීම සඳහා තමයි, බුදුරජාණන් වහන්සේගේ විශිෂ්ට දේශනාවන් පැවැත්වූයේ.

පංචවර්ගීය භික්ෂූන් වහන්සේලාට ප්‍රථමයෙන් ම තණ්හාව නැති කිරීම සඳහා උපදෙස් මාලාවක් දී කළ ධර්ම දේශනාවෙන් තණ්හාව සම්පූර්ණයෙන් දුරු කරගන්නට පුළුවන්කම ලැබුණේ. එසේනම්, තණ්හාව දුරු කර ගැනීම සඳහා මනා වැටහීමකින් යුතුව කටයුතු කරගත යුතු යි. එවිට තම සිතෙහි පහළවන තණ්හාව මුළුමනින් දුරු කරගන්න පුළුවන්. තණ්හාව නැති වුණොත් පමණක් සසර දුකෙන් නිදහස් වෙන්න පුළුවන්. නිර්වාණය අවබෝධ කරගන්නට පුළුවන්කම තිබෙනවා. නිවන් දකිනා ජාති දක්වා කරදර, කම්කටොළු, බාධක තුරන් ව යන්නට නම්, හොඳ නුවණින් වැඩ කටයුතු කළ යුතු යි. නුවණ පාවිච්චි කළ යුතු යි. එලෙස කටයුතු කළොත් පමණක් අපට මේ සංසාර දුකෙන් නිදහස් ව, ආර්ය සත්‍ය අවබෝධය පිණිස බැසගෙන කටයුතු කරන්න පුළුවන්. ශීල, සමාධි, ප්‍රඥා යන උතුම් ගුණ තුන හොඳට දියුණු කරගන්න පුළුවන්කම තියෙනවා. ඒ පිළිබඳ මනා වැටහීමකින්, කටයුතු කළොත්, ඔබ , අප සැමදෙනාට ම සැනසුමක් ලබන්න පුළුවන්. දියුණුවක්, යහපතක්, සලසාගන්න පුළුවන්. එලෙස වැටහීමෙන් කවුරුත් සමුදය සත්‍ය කියන තණ්හාව නැති කිරීම සඳහා හැකිතාක් දාන, ශීල, භාවනා ප්‍රතිපදාව දියුණුවෙන් මෙලොව ජීවිතය හොඳින් ගත කර, ඇලීම ගැටීම ආදී සියල්ලක් ම දුරුකර දමන, දුක්ඛ සත්‍ය අවබෝධයෙන්, සමුදය සත්‍ය ප්‍රහාණය කරගෙන බුද්ධාදී උතුමන් නිවී සැනසුණු අමා මහා නිවන් සම්පත් අවබෝධ කරගන්නට සමුදය සත්‍ය භාවනා පාඩම හේතු වාසනා වේවා!

- ජම්මික ප්‍රබෝධනී වැලිකල

 

සත්‍ය නිර්දේශය: දුක්ඛ සත්‍යය

සත්‍ය නිර්දේශය: දුක්ඛ සත්‍යය

උපන්නොත් දුක මිස සැපතක් නෑ

අම්බලන්ගොඩ, කහව ගල්දූව

ගුණවර්ධන යෝගාශ්‍රමයේ

ශ්‍රී කල්‍යාණි යෝගාශ්‍රමයේ මහා ලේඛකාධිකාරී

කම්මට්ඨානාචාර්ය ත්‍රිපිටකාචාර්ය,

ත්‍රිපිටක විශාරද

කහගොල්ලේ සෝමවංශ හිමි

බුදුරජාණන් වහන්සේ සතිපට්ඨාන සූත්‍ර දේශනාවෙන් කායානුපස්සනාවේ භාවනා ක්‍රම දාහතරක්, වේදනානුපස්සනාවේ එකක්, ප්‍රභේද වශයෙන් තුනක්, චිත්තානුපස්සනාවේ එක් භාවනාවක්, ප්‍රභේද වශයෙන් දාසයක් ,ධම්මානුපස්සනාවේ ප්‍රභේද වශයෙන් ප්‍රධාන කමටහන් පහක් අනු කමටහන් රාශියක් ගෙනහැර දැක්වූවා. අවසාන එක වන්නේ සත්‍ය පබ්භ යි. එනම්, චතුරාර්ය සත්‍යය යි. සත්‍ය නිර්දේශයේ පළමු කාණ්ඩය දුක්ඛ සත්‍යය යි. එනම් , දුක පිළිබඳ ව වටහා ගැනීම යි.

ලෝකයේ දුක තියෙනවා. එය සත්‍යයක්. පිළිකුල් සහගත, වේදනා සහගත, කායික මානසික වශයෙන් අපමණ දුක් තිබෙනවා. ඒ සියලුම දුක ‘දුක්ඛ සත්‍ය’ වශයෙන් පැහැදිලි කරනවා. එය මනුෂ්‍යයාට පමණක් නො වෙයි, උපන්නා වූ සියලු ම සත්ත්වයන්ට දුක, දුකක් වශයෙන් දැනෙනවා. සතර අපා සත්ත්වයන්ට පැය විසි හතරේ ම දුක ම යි. ගිනි ජාලාවක් මධ්‍යයේ වෙසෙන, දෙතිස් දඬුවම් ලබන, ස්ථානයක්. මේ අනුව දුක්ඛ සත්‍ය ගැන පැහැදිලි වෙනවා. මනු ලොවත් අප්‍රමාණ දුක් විඳින්න තිබෙනවා. දෙව් ලොවත්, බඹ ලොවත් දුක නැති වුණත්, උපත ලැබීම දුකක්.

දුක්ඛ සත්‍යයේ පළමු දුක ජාති දුක යි. එනම්, ඉපදීමේ දුක යි. එසේනම්, මව් කුස තුළ වාසය කරන සත්ත්වයාගේ මවත්, දරුවාත් දුක් විඳිනවා. එහි සීමාවක් නැහැ. සතර අපායේ උපන් සත්ත්වයෝ උපත ලැබීම නිසා දුක් විඳිනවා. එහෙමනම්, කෙනෙක් උපන්නොත්, දුක මිසක් සැප නැති බව යි බුදු දහමේ පෙන්වන්නේ. දුක නැති කළේ, රහතන් වහන්සේලා යි. උන්වහන්සේලා දිගු සංසාරයේ දුක විඳගෙන පැමිණ, අවසන් ආත්ම භාවයේ තණ්හාව නැති කරලා, දුක අවබෝධ කළා. ජාති දුක යනුවෙන් සඳහන් කළ විට එය හොඳට සිතට ගෙන, ජාති දුක හෙවත්, ඉපදීමේ දුක අනිත්‍යය යි, දුක්ඛ යි, අනාත්ම යි. ඉපදීමේ දුක අති භයානක යි. අනිත්‍යය යි, දුක්ඛ යි, අනාත්ම යි යනුවෙන් මෙනෙහි කළ යුතු යි. සතර අපායේ උපත ලැබුවත්, සීමාවක් නැතිව දුක් විඳින්න සිද්ධ වෙනවා. ඒ නිසා අනිත්‍ය යි, දුක්ඛ යි, අනාත්ම යි. මෙලෙස කල්පනා කර, කර ඉපදීමේ දොස්, ආදීනව දැකිය යුතු යි.

අඳ, ගොළු, බිහිරි ආත්ම භාව ලබා ඒ අය බොහොම දුක් විඳිනවා. ඒ දුකත් කල්පනා කරලා, එයත් අනිත්‍ය , දුක්ඛ , අනාත්ම වශයෙන් වටහා ගත යුතු යි. එහෙමනම්, ඉපදීම යනු මහා දුකක් බව, අමුතුවෙන් කිව යුතු නැහැ. අවීචියේ පටන් භවාග්‍රය දක්වා ම උපදින ස්ථාන තිස් එකක් තිබෙනවා. මෙලෙස හැම ලෝකයක ම උපදින ස්ථාන තිස් එකක් තිබෙන අතර එහි සත්ත්වයෝ උපදිනවා, ජීවත් වෙනවා, මිය යනවා. නැවත උපදිනවා, ජීවත් වෙනවා , නැවත මිය යනවා. එය යි, මහා දුකක් වශයෙන් පෙන්වන්නේ.

ඒ නිසා තමයි, දුක අවබෝධ කරගත් බුද්ධා දී උතුමෝ නිවන ගැන ම සිතා තණ්හාව නැති කළ ආකාරයත් බලා, නිබඳව ම සැපයි, සැපයි යනුවෙන් ප්‍රකාශ කරනවා. මේ ගැන කවුරුත් හොඳින් කල්පනාවෙන් දුක්ඛ සත්‍යයේ ජාති දුක ගැන හොඳට මෙනෙහි කරලා, ඉදිරියට භාවනා දැනුම වැඩි කරගත යුතු යි.

දෙවැන්න ජරා දුක යි. ඉපදිලා නතර වෙන්නේ නැහැ. ජරාවට පත් වෙනවා. කෙස් ටික පැහෙනවා, සම රැළි වැටෙනවා, දත් ටික හැලෙනවා. මෙලෙස අප්‍රමාණ ජරා ලක්ෂණ පහළ වෙනවා. ජරා ලක්ෂණයත් අනිත්‍ය යි, දුක්ඛ යි, අනාත්ම යි. ජරාවත් අනිත්‍ය යි, දුක්ඛ යි, අනාත්ම යි යනුවෙන් නිබඳව ම මෙනෙහි කරද්දී හොඳට දුක වටහා ගන්න පුළුවන්. ව්‍යාධි දුක එනම්, ලෙඩ වෙනවා, ලෙඩ වීමත් අනිත්‍ය යි, දුක්ඛ යි, අනාත්ම යි. ලෙඩ රෝග සියල්ල ගැනම සිතා රෝග සියල්ල ම අනිත්‍ය යි, දුක්ඛ යි, අනාත්ම යි යනුවෙන් මෙනෙහි කරන්න. මරණ දුක, ඉන්පසුව මිය යනවා. එයත් සැමටම සිදුවන දෙයක්. මරණයත් අනිත්‍ය යි, දුක්ඛ යි, අනාත්ම යි යනුවෙන් මෙනෙහි කරන්න. ඉන් නතර වන්නේ නැහැ. සෝක දුක , අඬනවා, වැළපෙනවා. සෝකයත් අනිත්‍ය යි, දුක්ඛ යි, අනාත්ම යි, පරිදේව දුක, වැළපීමේ දුක එයත් අනිත්‍ය යි, දුක්ඛ යි, අනාත්ම යි. කායික දුක අනිත්‍ය යි, දුක්ඛ යි, අනාත්ම යි. මානසික දුක අනිත්‍ය යි, දුක්ඛ යි, අනාත්ම යි. දැඩි ආයාසය , උපායාසය අනිත්‍ය යි, දුක්ඛ යි, අනාත්ම යි යනුවෙන් පංච උපාදානස්ඛන්ධයට ම අයිති මේ සඳහන් දුක්ඛ ධර්මයෝ ටික හොඳට සිතමින් කල්පනා කරමින්, අනිත්‍ය , දුක්ඛ , අනාත්ම වටහා ගත යුතු යි. එකක් පාසා ම මෙනෙහි කළ යුතු යි. එවිට දුක අවබෝධ වෙනවා. එවිට මේ ගමන පහසුවෙන් ඉදිරියට යන්න පුළුවන්කම තියෙනවා. දුක අවබෝධ නොවුණොත් තණ්හාව නැති කරන්න බැහැ. සංසාර ගමන කෙටි කරගන්න පුළුවන්කමක් නැහැ.

බෝසතාණන් වහන්සේ බෝධි සම්භාර පුරාගෙන දීර්ඝ කාලයක් වැඩම කළේ, දුක්ඛ සත්‍ය අවබෝධ කර ගන්න යි. තණ්හාව නැති කරලා, සමුදය අවබෝධ කර ගන්න යි. නිර්වාණය සාක්ෂාත් කර ගන්න යි. නිරෝධ සත්‍ය අවබෝධ කර ගන්න යි. මාර්ග සත්‍ය අවබෝධ කරගන්න අනාදිමත් කාලයක් උන්වහන්සේ නිවන් මඟ වැඩම කරන්නට යෙදුණේ. කරදර, පීඩා , බාධක අප්‍රමාණ ලැබුණා. සියල්ල ම නුවණින් පිරික්සා කර බලා ඉවසීමෙන් යුක්තව කටයුතු දියුණු කරගන්නට යෙදුණා. ඒ ගැන සිතා, කල්පනා කර කවුුරුත් මේ කියනු ලබන දුක්ඛ සත්‍ය අවබෝධ කර ගන්න මහන්සි ගන්න.

දුකෙහි සීමාවක් නැති බව දැන් වැටහෙනවා. තමන්ට පේන තෙක් මානයක බැලුවත් දුක ම තමයි. ඇතැම් කෙනෙකුට ඉපදීම දුක’ යි පැවසුවාට වටහා ගන්න බැහැ. නමුත් නුවණ පාවිච්චි කළොත්, ඉපදීම දුකක් බව වටහා ගන්න පුළුවන්.

එසේනම්, බුදුරජාණන් වහන්සේගේ දේශනාවන්හි, එකවරම දුක්ඛ සත්‍ය පැහැදිලි කරන්නේ නැහැ. ඒ සත්ත්වයන්ගේ නුවණ බලා, ඒ සත්ත්වයන්ගේ කවර කොටසක් ද, අවබෝධ වෙන්නේ යනුවෙන් බලා, ධර්ම දේශනා පවත්වලා, අවසානයේ චතුරාර්ය සත්‍ය දේශනා කළේ. ඒ දේශනාව අවසන් වෙද්දී මාර්ග ඵල, නිවන් සම්පත් ලබන්න සුදුස්සෝ නිවනට පත් වෙනවා. චතුරාර්ය සත්‍ය දේශනාවට කියන්නේ සාමුක්ඛංසික දේශනාව කියල යි. මෙම පාඩමෙන් කියැවෙන දුක්ඛ සත්‍ය තුළ ජාති, ජරා, ව්‍යාධි, මරණ, සෝක, පරිදේව, දුක්ඛ, දෝමනස්ස, උපායාස කියන කණ්ඩායම් සියල්ල සිතට ගෙන, එකක් පාසා ම අනිත්‍ය යි, දුක්ඛ යි, අනාත්ම යි යනුවෙන් මෙනෙහි කරමින් දුක්ඛ සත්‍ය හොඳින් විදර්ශනා කළ යුතු යි. හොඳින් නුවණින් බැලිය යුතු යි.

සාරිපුත්ත මහ රහතන් වහන්සේ, තමන් වහන්සේත් මේ චතුරාර්ය සත්‍ය අවබෝධ කර ගැනීම සඳහා අනාදිමත් කාලයක් තාපස ජීවිතය ගත කළා. එසේම සිල්වත්, ගුණවත් ජීවිත ගත කළා. එවිටයි පාරමිතා දහය හොඳින් සම්පූර්ණ කරගන්න පුළුවන්කම තියෙන්නේ. පාරමිතා දහය සම්පූර්ණ කර ගත්තොත්, අපේ නිවන් මඟ පැහැදිලි ලෙස ඉදිරියට යන්න පුළුවන්කම තියෙනවා. ඒ නිසා කවුරුත් බුදු දහමට අනුව කටයුතු කර, බුදු දහමෙන් ලබාගත යුතු විශේෂ දේ හොඳින් සිතට ගත යුතු යි. අනිත්‍ය ලක්ෂණය, දුක්ඛ ලක්ෂණය , අනාත්ම ලක්ෂණය, නිවන හැර හැම පදයකට ම යොදාගෙන මෙනෙහි කරගෙන යාමෙන් තමන්ගේ නුවණ හොඳින් දියුණු කරගන්න පුළුවන්.

දුක අවබෝධ කරගන්නේ නැතිව කුමන දෙයක්වත් කරගන්න පුළුවන්කමක් නැහැ. තණ්හාව අති භයානක යි. ඒ තණ්හාව නිසා තමයි, සංසාරය දිග් වෙන්නේ. නැවත උපත ලබන්නේ. එබඳු දෙයක් කඩා බිඳ දමන එක ලෙහෙසි පහසු දෙයක් නො වෙයි.

එසේනම්, ‘සුඛා පටිපදා, කිප්පා විඤ්ඤා’ කියන ප්‍රතිපදාවෙන් නිවන් මඟ යා යුතු යි. එවිට වහා ධර්මය අවබෝධ වෙනවා. එවිට දුක් කරදර, පීඩා නැතිව මේ ගමන ඉතා හොඳින් ඉදිරියට යන්න පුළුවන්කම තියෙනවා. එසේ ගියොත් පමණක්, හැම දෙනාටම චතුරාර්ය සත්‍ය අවබෝධ කරගන්න පුළුවන්. සැප ප්‍රතිපදාවේ ම ගිහින් නිවන් සුව නොපතා ගියොත්, කවදාකවත් මේ දුක අවබෝධ කරගන්න බැහැ.

නිවන් මඟ ගමන් කිරීම අපහසු’ යි කියන්නේ නුවණ මදි අය යි. එසේ ම තද මසුරු වූ, තරහ , වෛර , ක්‍රෝධ ඇත්තෝ නිවන් මඟට විරුද්ධ වෙන්නේ. බුදු දහමට අනුකූලව කටයුතු කළොත්, කාටවත් වරදින්නේ නැහැ. මහා දරුණු සොර සතුරෝ ද , මිනී මරුවෝ ද බුදු දහම ශ්‍රවණය කර, තුනුරුවන් කෙරෙහි දණ නමා, මහණ උපසම්පදාවත් ලබාගෙන අර්හත්වයට පත් වූ පාඩම් කොතෙකුත් තිබෙනවා. මේ ගැන කල්පනාවෙන් හැකිතාක් තමන්ගේ ගුණ නුවණ ටික හොඳින් දියුණුවෙන්, සම්බුද්ධ ශාසනයෙන් ලබාගත යුතු උතුම් දෙයක් වේ නම්, ඒ දේ ලබා ගැනීම සඳහා කවුරුත් වෙහෙස මහන්සි නොබලා කටයුතු කළ යුතු යි. එයට කරුණාව , මෛත්‍රිය, දයාව, අනුකම්පා ගුණ හොඳට අවශ්‍යය යි.

එසේනම්, අද සඳහන් කළ කරුණු එකක් පාසා ම අනිත්‍ය යි, දුක්ඛ යි, අනාත්ම යි යනුවෙන් මෙනෙහි කර, දුක්ඛ සත්‍ය විදර්ශනා හොඳට දියුණු කර ගන්න. සති, සමාධි,ඥාන ද හොඳින් දියුණුවෙන් පාරමිතා ගුණ සම්පූර්ණ කර, අපටත් මේ භාවනාවෙන් ලැබෙන පින හේතු කොට ගෙන , චතුරාර්ය සත්‍ය අවබෝධ කරගෙන අමා මහා නිවන් සම්පත් අවබෝධ කර ගැනීම පිණිස හේතු වාසනා වේවා!

- ජම්මික ප්‍රබෝධනී වැලිකල

 

චතුරාර්ය සත්‍යය

 අනර්ථය පිණිස හේතුවන අන්ත දෙක

පොල්පිටිමූකලානේ

පඤ්ඤාසිරි හිමි

තථාගත බුදු පියාණන් වහන්සේ සම්මා සම්බුද්ධත්වයට පත්වීමෙන් අනතුරුව දේශනා කර වදාළ ප්‍රථම සූත්‍රය වන දසදහසක් සක්වල කම්පා කරවමින් දේශනා කළ ධම්මචක්කපවත්වන සූත්‍රයෙහි පළමුවරට අපට උතුම් චතුරාර්ය සත්‍ය ධර්මය ගැන ඉගෙන ගන්නට ලැබෙනවා. එහිදී තමයි මේ ආර්ය අෂ්ඨාංගික මාර්ගය ගැන අපට ප්‍රථම වතාවට ඉගෙන ගන්නට ලැබෙන්නේ. එහිදී උන්වහන්සේ දේශනා කරනවා පැවිද්දන් විසින් අත්හල යුතු අන්ත දෙකක් පිළිබඳව. (ද්වේ මේ භික්ඛවේ අන්තා පබ්බජිතේන නසේවි තබ්බා)

ඉන් පළමුවැනි අන්තය තමයි කාමයන්හි අලී ගැලී වාසය කරන කාමසුඛල්ලිකානු යෝගය. බුදුරජාණන් වහන්සේ එය හැඳින්වූයේ හීන වු (හීනෝ) ග්‍රාම්‍ය වූ (ගම්මෝ) පෘථග්ජනයන්ට අයත්වු (පෝතුජ්ජනිකෝ) උතුම් නෙවු (අනරියෝ) අනර්ථය පිණිස පවතින (අනත්ථ සංහිතෝ) දෙයක් කියලා. දෙවැන්න තමයි අත්ථකිලමතානුයෝගය. එය දුක පිණිස පවතින ( දුක්ඛෝ) උතුම් නොවු (අනරියෝ) අනර්ථය පිණිස පවතින (අනත්ත සංහිතෝ) දෙයක් බවයි. මෙහිදී බුදුරජාණන් වහන්සේ එම අන්ත දෙකෙන් විශේෂණ පද රාශියකින් කාමයන්හි ඇලී ගැලී වාසය කිරීම නුසුදුසු බව පෙන්වා දී තිබෙනවා. එය අවධාරණය කිරීමට හීන, ග්‍රාම්‍ය, පෘථග්ජනයන්ට අයිති, උතුම් නොවන, අනර්ථය පිණිස පවතින යන විශේෂණ පද උන්වහන්සේ භාවිත කර තිබෙනවා.

අත්ථකිලමතානු යෝගයට භාවිත කරන්නේ දුක පිණිස පවතින, උතුම් නොවන, අනර්ථය පිණිස යන විශේෂණ පදයි. එනිසා උන්වහන්සේ දේශනා කරන්නේ මෙම අන්ත දෙකම අතහැර මධ්‍යම ප්‍රතිපදාවට පැමිණ සම්බුද්ධත්වයට පත් වූ බවයි.

ආර්ය අෂ්ඨාංගික මාර්ගය යනු කුමක්ද? සම්මා දිට්ඨි, සම්මා සංකප්ප, සම්මා වාචා, සම්මා කම්මන්ත, සම්මා වායාම, සම්මා සති, සම්මා සමාධි යි.

මෙම ආර්ය අෂ්ඨාංගික මාර්ගය පිළිබඳ ප්‍රථම ධර්ම දේශනාවේ දී ද සච්ච විභංග සූත්‍රයේ දී ද වෙනත් සූත්‍ර ගණනාවකදී ද විශේෂයෙන් ම මජ්ක්‍ධිම නිකායේ තුන්වන කොටසේ මහා චත්තාරීසික සූත්‍රයෙන් ද විස්තර වෙනවා. මහා චත්තාරීසික සූත්‍රයට අනුව සම්මා දිට්ඨිය දෙයාකාරයි. එහි දී මිථ්‍යා දෘෂ්ඨිය මිථ්‍යා දෘෂ්ඨිය වශයෙන් හඳුනා ගන්නා අතර සමමා දිට්ඨිය සම්මා දිට්ඨිය වශයෙන් හඳුනා ගන්නවා. මිථ්‍යා දෘෂ්ඨිය යනු දන්දීමේ විපාක නැත. පූජා පැවැත්වීමේ විපාක නැත, ඇප උපස්ථාන කිරීමේ විපාක නැත, හොඳ නරක කර්මවල ඵල විපාක නැත, මෙලොවක් නැත, පරලොවක් නැත, මව කියා විශේෂ කෙනෙක් නැත. පියා කියා විශේෂ කෙනෙක් නැත, ඕපපාතික සත්ත්වයෙක් නැත. (ඉබේ පහළ වන සත්ත්වයන් වන අපායේ නිරි සතුන් , පේ‍්‍රතයන්, අසුරයන්, දෙවියන් බ්‍රහ්මයන් වැනි අය නැතැයි සිතීම ) මෙලොවත් , පරලොවත් විශිෂ්ට නුවණින් දැනගෙන කියාදෙන ශ්‍රමණ බ්‍රාහ්මණයෙක් නැත යන දෘෂ්ඨියයි.

සම්මා දිට්ඨිය යනු එහි විරුද්ධ පැත්තයි. එය දෙයාකාරයි. ඒ කියන්නේ ආස්‍රව සහිත වු , පින් කරන්නට අනුබල ලැබෙන, මතුවට සැප විපාක ලබා දෙන සම්මා දිට්ඨිය ඒ වගේම ආර්ය වු ආස්‍රව නැති ලෝකෝත්තර මාර්ග අංගයක් වූ සම්මා දිට්ඨියකුත් තියෙනවා .

ඒ කියන්නේ පින්වතුනි උතුම් වූ ආස්‍රව නැති ලෝකෝත්තර මාර්ග අංගයක් වන ආර්ය මාර්ගය ප්‍රගුණ කරන යම් කෙනෙකුගේ යම්කිසි ප්‍රඥාවක් තිබෙනවාද? ප්‍රඥා ඉන්ද්‍රියක් තිබෙනවාද? ප්‍රඥා බලයක් තිබෙනවාද? ධම්ම විචය සම්බෝක්‍ධජංගයක් සම්මා දිට්ඨි මාර්ගාංගයක් තිබෙනවද?

අන්න ඒ නිසා පින්වතුනි, ඒ ශ්‍රාවකයා මිථ්‍යා දෘෂ්ඨිය ප්‍රහාණය කිරීමට, ඒ වගේම, සම්මා දිට්ඨිය උපදවා ගැනීමට උත්සාහ කරනවා. එය තමයි ඒ පුද්ගලයාගේ සම්මා වායාමය. ඔහු සිහියෙන් මිථ්‍යා දෘෂ්ඨිය අත්හරිනවා. සිහියෙන් සම්මා දිට්ඨිය උපදවාගෙන වාසය කරනවා. ඒ තමයි ඔහුගේ සම්මා සතිය, ඔය විදියට ඒ ශ්‍රාවකයා තුළ ධර්ම තුනක් සම්මා දිට්ඨියට අනුව වේගයෙන් සකස් වෙනවා. ඒඅනුව පවතිනවා. ඒ තමයි සම්මා දිට්ඨිය, සම්මා වායාමය, සම්මා සතිය.

ඇත්තෙන්ම සම්මා දිට්ඨිය, සරලව කියනව නම් දුක පිළිබඳ දැනීම, දුකේ හටගැනීම පිළිබඳ දැනීම, දුකේ නැතිවීම පිළිබඳ දැනීම, දුක නැතිවීම පිළිබඳ ප්‍රතිපදාව දැනීම ලෙස හඳුන්වන්න පුළුවන්. කොහොම වුණත් මජ්ක්‍ධිම නිකායේ පළමු කොටසේ සම්මා දිට්ඨි සූත්‍රයෙන් සම්මා දිට්ඨිය ගැන දීර්ඝ වශයෙන් විස්තර කෙරෙනවා.

සම්මා සංකප්පයත් මහා චත්තාරීසික සූත්‍රයට අනුව ඉහත ආකාරයට විස්තර කරන්න පුළුවන් වුවත් එහිදී පාඨකයා විසින් ඉතිරි අංග පිළිබඳව ඒ ආකාරයෙන් අවබෝධ කර ගැනීම වටිනවා. මෙම ලිපිය මඟින් අවස්ථානුකූලව අනිකුත් මාර්ග අංග විස්තර කෙරෙනවා. සම්මා සංකප්පය ප්‍රධාන වශයෙන් කොටස් තුනකින් දක්වන්න පුළුවන්. නෙක්ඛම්ම සංකප්පය, අව්‍යපාද සංකප්පය, අවිහිංසා සංකප්පය ආදි වශයෙන්. කාමයන්ගෙන් නික්මීම නෙක්ඛම්ම සංකල්පනාවයි. සියලු සතුන් කෙරෙහි මෙත් සිතින් වාසය කිරීම අව්‍යාපාද සංකල්පනාවයි. සියලු සතුන්ට හිංසා නොකිරීම අවිහිංසා සංකල්පනාවයි.බොහෝ දුරට අපි පුංචිකාලෙ ඉඳල ඉගෙන ගෙන තියෙන්නේ යහපත් සංකල්පනාව කියන කොට අව්‍යාපාද,අවිහිංසා, නෙක්ඛම්ම කියලා.

ඒ කියන්නේ කාමයන්ගේ නික්මීම අගට දාල තියෙන්නේ. එය කෙසේ සිදු වූවාද යන්න ප්‍රශ්නයක්. නමුත් බුද්ධ වචනවයට අනුව යහපත් සංකල්පනාවල පළමු වැන්න වන්නේ කාමයන්ගෙන් නික්මීමයි. කාමයන්ගෙන් වෙන්වීමයි. නැත්නම් කාමයන් අත්හැරීමයි.

යහපත් වචනය කියන්නේ බොරු කීමෙන්, කේලාම් කීමෙන් , පරුෂ වචන කීමෙන්, හිස් වචන කීමෙන් වෙන්වීම. යහපත් කර්මාන්ත කියන එකත් බොහෝ අය වරදවා වටහාගෙන තිබෙනවා. ඔවුන් හිතන්නේ වැරැදි වෙළෙඳාම් නොකිරීම ලෙසයි. නමුත් සම්මා කම්මන්ත කියන්නේ සතුන් මැරීමෙන් වෙන්වීම, සොරකමින් වෙන්වීම, වැරැදි කාම සේවනයෙන් වෙනවීම.

සම්මා ආජීවය කියන්නේ මිථ්‍යා ජීවය බැහැර කරලා යහපත් දිවි පැවැත්මෙන් කටයුතු කිරීමයි. මහා චත්තාරීසික සූත්‍රයේ මිථ්‍යා ආජීවය ඉතාම පැහැදිලිව විස්තර කරනවා. ඒ කියන්නේ වංචාවෙන් ජීවත්වීම ලාභ සත්කාර ලබා ගැනීමේ කැමැත්තෙන් වර්ණනා කර කතා කිරීම ලාභ ලබාගැනීමේ බලාපොරොත්තුවෙන් විශේෂ ලකුණූ ඉස්මතු කර කතා කිරීම සත්‍ය වහල කටයුතු කිරීම ලාභයෙන් ලාභය උපයනවා. බොහෝ දෙනෙක් වැරැදි වෙළදාමේ ආදියත් මිථ්‍යා ආජීවය ලෙස විග්‍රහ කර ගන්නවා.

සම්මා වායාම කියන්නේ නුපන් අකුසල් නොඉපදීමට කැමැත්ත ඇතිකර ගැනීම, වෑයම් කිරීම, වීරිය ආරම්භ කිරීම, හිත දැඩි කර ගැනීම, ඒ අනුව කටයුතු කිරීම,උපන් අකුසල් ප්‍රහාණය කිරීමට කැමැත්ත ඇතිකර ගැනීම, වෑයම් කිරීම, වීරිය ආරම්භ කිරීම, හිත දැඩිකර ගැනීම, ඒ අනුව කටයුතු කිරීම ඒ වගේම නූපන් කුසල් ඉපදවීමට කැමැත්ත ඇතිකර ගැනීම, වෑයම් කිරීම, වීරිය ආරම්භ කිරීම, සිත දැඩිකර ගැනීම, ඒ අනුව කටයුතු කිරීම.

උපන් කුසල් පවත්වාගෙන යාම සඳහා ඒ කුසල ධර්මයන් විනාශ නොවීම පිණිස වඩ වඩා වර්ධනය වීම පිණිස වැඩීම පිණිස , පරිපූර්ණත්වය පිණිස කැමැත්ත ඇතිකර ගැනීම , වෑයම් කිරීම, වීර්ය ආරම්භ කිරීම හිත දැඩි කර ගැනීම ඒ අනුව කටයුතු කිරීමයි. සම්මා සතිය කියන්නේ සතර සතිපට්ඨානයයි. කය අනුව බලමින් වාසය කිරීම (කායානුපස්සනාව) විඳීම අනුව බලමින් වාසය කිරීම (වේදනානුපස්සනාව) සිත අනුව බලමින් වාසය කිරීම (චිත්තානුපස්සනාව) සිතේ ස්වභාවය අනුව බලමින් වාසය කිරීම (ධම්මානුපස්සනාව) යන සතර සතිපට්ඨානය මජ්ක්‍ධිම නිකායේ පළවෙනි කොටසේ සතිපට්ඨාන සූත්‍රයේ හා දීඝ නිකායේ මහා සතිපට්ඨාන සූත්‍රයෙන් මෙය ඉතා මැනවින් විස්තර කෙරෙනවා.

සම්මා සමාධි කියන්නේ පළවෙනි, දෙවෙනි, තුන්වෙනි, හතරවැනි ධ්‍යාන හතරයි. ඒ නිසා මේ උතුම් ආර්ය මාර්ගය ඉගෙනගෙන ඒ පිළිබඳව විශ්වාසය ඇතිකරගෙන උතුම් චතුරාර්ය සත්‍ය ධර්මය අවබෝධ කර ගනිමු.