මෙත් කරුණා ගුණ මහිමය හමුවේ වෛරය - කෝපය ද්වේෂය - පැරදේ ශි‍්‍ර ලංකා බෞද්ධ හා පාලි විශ්ව විද්‍යාලයේ  කථිකාචාර්ය රාජකීය පණ්ඩිත දර්ශනපති කන්දේගම දීපවංසාලංකාර හිමි ඊර්ෂ්‍යාව, ක්‍රෝධය, වෛරය ආදී සිතිවිලිවලින් යුතු පුද්ගලයෙක් සෑම මොහොතක ම ද්වේෂ සහගත සිතිවිලි ඇති කර ගන්නවා. එවැනි පුද්ගලයන් සමඟ කටයුතු කිරීමේ දී, ජීවත් වීමේ දී බොහෝ ගැටලු ඇතිවිය හැකියි. එහෙත් සමාජ ජීවිතයේ දී සෑම මොහොතකම අපට එවැනි අය මඟ හැර යා නොහැකියි. එසේ නම් කළ යුතු වන්නේ කුමක් ද? අංගුත්තර නිකායේ පංචික නිපාතයේ ආඝාතපටිවිනය සූත්‍රයේ දී යම් පුද්ගලයෙක් ආඝාතයෙන්, කේන්තියෙන්, වෛරයෙන්, තරහ සිතින් අප සමඟ කටයුතු කරනවා නම්, පළමුව ඒ පුද්ගලයා කෙරෙහි මෛත්‍රීය සිතිවිලි උපදවා ගත යුතු බව තථාගතයන් වහන්සේ දේශනා කරනවා. අපිරිසුදු රෙදිකඩ එය නිදර්ශනයකින් මෙසේ දක්වා තිබෙනවා. “භික්ෂූන් වහන්සේ නමක් වීදියක වැඩම කරනවා. උන්වහන්සේ මිනිසුන්ගේ දෙපයට පෑගි අපිරිසුදු වූ රෙදි කඩක් දකිනවා. එය පාංශුකූලික රෙදි කඩක්. ඒ දුටු විගස උන්වහන්සේ එය අතට නොගෙන පාදයෙන් එහාට, මෙහාට කර බලනවා. රෙදි කඩෙහි වටේට ම අපිරිසුදුයි. ඒත් කුඩා කොටසක් පිරිසුදු බව දුටුවා. උන්වහන්සේ රෙදි කඩෙහි අපිරිසුදු කොටස ඉවත් කොට තමන්ගේ ප්‍රයෝජනයට පිරිසුදු කොටස ගන්නවා.” මේ ආකාරයෙන් යම් පුද්ගලයෙක් කායික හා වාචසික අකුසල් සිදු කරනවා. එම ක්‍රියාවන් අප තුළ කේන්තිය හටගැනීම සඳහා බලපානවා. එවිට කළ යුත්තේ කුමක් ද? ඒ පුද්ගලයා කෙරෙහි මෛත්‍රී සිතිවිලි උපදවා ගැනීම යි. ඒ පුද්ගලයා කායික ව හා වාචසික ව කෙතරම් අකුසල් සිදු කළත්, ඔහුගේ කුමක් හෝ යහපත් ගුණයක් තිබෙන්නට පුළුවන්. ඒ ගුණය අගය කළයුතුයි. කෙසේ ද? අර වනවාසී භික්ෂූන් වහන්සේ, අපිරිසුදු වූ රෙදිකඩෙන්, යම් පිරිසුදු කොටසක් ගන්නවා වගේ. අර පුද්ගලයා වාචසික ව, කායික ව සිදු කරන, අප තුළ කේන්ත් ඇති කරවන දේ නොගෙන, ඔහුගේ හොඳ ගතිගුණ අගය කළ යුතු බවයි, බුදුරජාණන් වහන්සේ දේශනා කොට වදාළේ. පිපාසයට දිය පොදක් ඒ වගේ ම යම් පුද්ගලයෙක් සෑම වෙලාවක ම ද්වේෂයෙන් කටයුතු කරනවා. අප කළ යුතු ඔහු සමඟ එකතු වී එකට එක කිරීම ද? නෑ. එය කෙළවරක් නොවන කරුණක්. ඒ නිසා ඔහු කෙරෙහි කරුණාවක් ඇති කර ගන්නට ඕනෑ. කෙසේ ද? “අනේ මේ මානවකයා පව් නේද? අසරණයෙක් නේද?” කියන හැඟීම ඇති කරගත යුතුයි. යම් කෙනෙක් අප සමඟ ගැටීමකට එනවා. අප ඒ පුද්ගලයා නොරිස්සනවා නම්, ගැටුමකට, වෛර කිරීමකට, සිත දූෂණය කර ගැනීමකට යොමු වීමට ඉඩ තිබෙනවා. ඒ නිසා එම පුද්ගලයා කෙරෙහි කරුණාව උපදවා ගැනීම අවශ්‍යයයි. කෙසේ ද? “යම් පුද්ගලයෙක් දීර්ඝ ගමනක් යනවා. ඔහුට දැඩි පිපාසයක් ඇතිවෙනවා. එසේ පිපාසයෙන් ගමන් කරන විට පොකුණක් හමුවෙනවා. එම පොකුණ ගස්වල කොළවලින්, පාසිවලින් හා දියසෙවලින් පිරිලා. ඒත් වතුර පිරිසුදුයි. පිපාසය සහිත පුද්ගලයා මේ පොකුණට බසිනවා. රොඩු, දිය සෙවල, පාසි දෑතින් ඉවත් කර පිරිසුදු ජලය පානය කරන්නට උත්සාහ කරනවා.” පටිඝය නැති නම් කේන්තිය තියෙන පුද්ගලයාත් එසේ විය යුතුයි. ඇසුරු කරන පුද්ගලයා ඔහුගේ ඒ දුර්ගුණ ඉවත් කළ යුතුයි. ඔහු ප්‍රතික්ෂේප නොකළ යුතුයි. නරක ප්‍රතික්ෂේප කර ඔහු තුළ පවතින හොඳ ගතිගුණය ඉස්මතු කර ලබා ගත යුතුයි. දෝෂ නොදැකීම ඊළඟ කරුණ ලෙස බුදුරජාණන් වහන්සේ දේශනා කරනවා, යම් කිසි පුද්ගලයෙක් ආඝාතයෙන් නැතිනම් වෛරයෙන්, පළිගැනීමේ චේතනාවෙන් පසුවෙනවා. ඒ පුද්ගලයා කෙරෙහි උපේක්ඛා සහගත විය යුතුයි. කෙසේ ද? යම් පුද්ගලයෙක් ගමනක් යන විට ගවයන්ගේ කුර සටහන් පොළවේ සටහන් ව තිබෙනවා දකිනවා. ඒ කුර සටහන්වල ජලය රැඳී පවතිනවා. මේ පුද්ගලයාට බොහොම පිපාසයි. “මේ වතුර ටික කෝප්පයකට හෝ භාජනයකට ගැනීමට පුළුවන්කමක් නැහැ.” ඔහු මෙම අවස්ථාව පිළිබඳ ව උපේක්ෂා සහගත වෙනවා. බුදුරජාණන් වහන්සේ දේශනා කරනවා. කොහොමද මහණෙනි, මේ පැන් පානය කරන්නේ? “දෙපා දණ ගසාගෙන, දෙඅත් බිම තබා ගවයෙක් ජලය පානය කරන්නේ යම් සේ ද? ඒ ආකාරයෙන් ගව කුර සටහන් හි එකතුව ඇති ජලය පානය කරන්නා සේ අනෙකාගේ අවැඩ ගැන කතා කරන්නේ නැතිව, අනෙකාගේ දෝෂ දකින්නේ නැතිව ඒ කෙරෙහි උපේක්ෂාවෙන් ලැබිය හැකි හොඳම දේ පමණක් ලැබිය යුතුයි. එසේ නොවුණොත් අපට සිදු වන්නේ පටිඝයත්, වෛරයත් ඇති කර ගැනීම පමණ යැයි බුදුරජාණන් වහන්සේ දේශනා කොට වදාළා. මානසික සුවය  එසේ ම යම් පුද්ගලයෙක් කළ වැරැද්ද යළි යළි සිහි කිරීමේ දී ඔහු පිළිබඳ ව, ඔහු සමඟ අපට මානසික වශයෙන් ගැටීමක් ඇතිවෙනවා. ඒ මානසික ගැටීම නැති කර ගැනීමට නම් ඔහු පිළිබඳ ව කරන ආවර්ජනය එනම්, ඔහු කළ ක්‍රියාව පිළිබඳව යළි යළිත් මතකයට ගැනීම අනවශ්‍යයයි. එසේ සිදු කිරීමෙන් අපට මානසික සුවයකින් පසු විය හැකියි. යම් කිසි පුද්ගලයෙක් කයෙන්, වචනයෙන් යන දෙ අංශයෙන් ම නරක අකුසල් සිදු කරනවා නම් ඒ පුද්ගලයා ඈත් කළ යුතුයි. ඒ පුද්ගලයා කෙරෙහි උපේක්ෂා සහගත විය යුත්තේ කොහොම ද කියා බුදුරජාණන් වහන්සේ දේශනා කොට වදාළා. භවය දිගුකර ගැනීම ගිලන් වූ පුද්ගලයෙක් දීර්ඝ ගමනක් යනවා. ගමනෙහි දුරෙන් මධ්‍යයට පැමිණි විට ඔහුගේ රෝගී තත්ත්වය වැඩි වෙනවා. ඒ අවස්ථාවේ දී ඔහුට ගැළපෙන බෙහෙත්, උදව්කරන්න, උපස්ථාන කරන්න කෙනෙක්, ගැළපෙන ආහාර හා ලැඟුම් ගැනීමට ස්ථානයක් ඇත්තේ නෑ. ඔහු අසරණ වෙනවා. ආපසු හැරී යෑමටත් නොහැකියි. ගමනාන්තයට පැමිණි දුර සේ දුර ප්‍රමාණයක් තිබෙනවා. එසේ ගමනේ මැද අතරමං වූ පුද්ගලයෙක් දෙස යම් කිසි පුද්ගලයෙක් උපේක්ෂා සහගත ව, අනුකම්පාවෙන් බලනවා සේ, මේ කර්මය දායාද කොට ඇති සත්ත්වයෙක්. කර්මය මගේ කියා, කර්මය ස්වකීය කොට හැදෙන වැඩෙන සත්ත්වයෙක්, තව තවත් මේ ආකාරයෙන් අකුසල කර්ම සිදු කර ගැනීමෙන් ඔහුගේ භවය තවත් දිගු වෙනවා. අප ද ඔහු සමඟ එකට එකතු නොවිය යුතුයි. භව ගමනේ දී අප ද ඔහු පසුපස ගමන් කරන්නන් බවට පත් නොවිය යුතුයි, යනුවෙන් කල්පනා කරන ලෙස බුදුරජාණන් වහන්සේ දේශනා කොට වදාළා. - දීපා පෙරේරා

 

අකුසලය දුක ඇති කරවයි ආචාර්ය  කිරින්දේ ශ්‍රී ධම්මානන්ද නා හිමි ඒ ඒ තැනැත්තා ගේ පින් පව් අනුව ජීවිතය වාසනාවන්ත හෝ අවාසනාවන්ත වේ. යහපත් ක්‍රියාවන් සිදු කිරීමෙන් පින් සිදු වේ. පින් කිර ීමෙන් සිත පිරිසුදු වෙයි.  සිත පරීක්ෂා නො කරන්නේ නම් අයහපත් හැඟීම්වලින් එය පිරී යනු ඇත. අයහපත් ක්‍රියාවලට යොමුවීමෙන් මිනිසා කරදරයට පත් වෙයි. පුණ්‍ය ක්‍රියා මගින් මනසේ ඇතිවන ලෝභ, ද්වේෂ, මෝහ යන අකුසල ධර්ම මර්ධනය කරයි. ලෝභයෙන් පිරුණු සිත එක්රැස් කිරීමට හා සැඟවීමට ද, ද්වේෂ සහිත සිත ඒ තැනැත්තා කුපිත කරවීමට ද, මෝහයෙන් බැඳුණු සිත කෙනෙකු ලෝභයේ හා ද්වේෂයේ පටලැවීමට ද යොමු කරයි. අකුසල ක්‍රියා වඩ වඩා දුක් ඇති කරවන අතර, පුද්ගලයාට ධර්මයේ හැසිරීමට ඇති අවස්ථා අඩු කරයි. අපගේ ජීවිතයේ ඉදිරි ගමනට පුණ්‍ය ක්‍රියා උපකාරී වෙයි. ඒවා තමන්ට මෙන් ම අන් අයටත් යහපත් ප්‍රතිලාභී දේවලට සම්බන්ධ වන අතර සිතෙහි තත්ත්වය ද උසස් කරයි. යම් පුද්ගලයකු රැස් කර ගන්නා ලද ලෞකික ධනය සොර සතුරන්, ගං වතුර, ගින්න, රාජසන්තක වීම ආදී ක්‍රියා මගින් නැති විය හැකි අතර පින් විපාක දීම ඔහු පසුපස සසර වසන තුරා පැමිණෙන්නේ ය. තව දුරටත් පින් රැස් කිරීමට උනන්දු නො වුවහොත් පින අඩු වී යා හැකි ය. පින් රැස් කරන පුද්ගලයා මෙලොව දී මෙන් ම පරලොව දී ත් සැප විඳින්නේ ය. පුණ්‍ය කර්මය ඔහු ගේ ප්‍රබල ආධාර කාරකයෙකි. එය සෑම තැනෙක දී ම අවස්ථාවන් ලබා දීමේ දොරවල් විවෘතකර දෙයි. (බෞද්ධ විශ්වාස විමර්ශනය)

 

බුද්ධානුස්මෘති භාවනාව  රේරුකානේ  චන්දවිමල මහා නා හිමි බුද්ධානුස්මෘති භාවනාව කරන තැනැත්තා විසින් බුදු ගුණ වගන්ති නවය අත් නො හැර ම බුද්ධ වන්දනාව සඳහා භාවිත කළ යුතුය. ඒ වගන්ති නවයෙන් තමාගේ සිතට වඩා හොඳින් වැටහෙන තමා වඩා ප්‍රිය කරන එක් වගන්තියක් භාවනාව සඳහා තෝරා ගත යුතු ය. ඉක්බිති තමා ප්‍රිය කරන බුදුරුවක් දෙස බොහෝ වේලාවක් හොඳින් බලා එය හොඳින් සිතට ගත යුතු ය. බුදු රුවෙහි අවයවයන් වෙන වෙනම ද බලා හොඳින් සිතට ගත යුතු ය. බුදු රූ සටහන අමතක නො වනු පිණිස වරින් වර නැවතත් බැලිය යුතු ය. ආරම්භයේ දී භාවනාව බුදු රුවක් ඉදිරියේ ම කළ හැකි නම් වඩාත් හොඳ ය. භාවනා කරන්නට පටන් ගන්නා කල්හි යම් කිසි විවේක ස්ථානයක බද්ධ පර්යංකයෙන් හිඳ, කය සෘජුව තබා ගත යුතු ය. එය භාවනාවට ඉතා ම සුදුසු හිඳ ගැනීමේ ක්‍රමය ය. එසේ හිඳ ගත යුත්තේ පුරුෂයන් විසින් පමණෙකි. එය ස්ත්‍රීන්ට අයෝග්‍යය. ස්ත්‍රීන් විසින් අර්ධ පර්යංකය යි කියනු ලබන පා දෙක පිටිපසට නමා වාඩිවීමේ ක්‍රමයට හිඳ ගත යුතුය. පෙර බුද්ධ ශ්‍රාවිකාවන් අර්ධ පර්යංකයෙන් හිඳ ගත් බව මහා ප්‍රජාපතී ගෝතමි අපදානයෙහි එන “සා තාහි සහ ගන්ත්වාන  භික්ඛුනූපස්සයං සකං අඩ්ඪපල්ලංක මාභුජ්ජ නිසීදි පරමාසනෙ” යන ගාථාවෙන් පෙනේ. බද්ධ පර්යංකයෙන් වාඩි විය නො හෙන පුරුෂයන් විසින් හා අර්ධ පර්යංකයෙන් හිඳ ගත නො හෙන ස්ත්‍රීන් විසින් ද තම තමාට හැකි පරිද්දකින් හිඳ ගෙන භාවනා කළ යුතු ය. අන් ඉරියව්වකින් භාවනා කළාට ද වරදක් නැත. විවේක ස්ථානයේ හිඳගෙන ඇස පියා ගෙන කලින් බලා ගත් බුදුරුව මෙනෙහි කර බුදුන් වහන්සේ තමා ඉදිරියේ වැඩ සිටින සැටියට සිතා ගෙන ඒ බුදුන් අරමුණු කොට “මාගේ භාග්‍යවත් බුදුරජාණන් වහන්සේ රාගාදි සකල ක්ලේශයන් මතු නූපදනාකාරයෙන් නසා සුපරිශුද්ධ වූ බැවින් දෙවි මිනිසුන් විසින් කරන පූජා සත්කාරයනට සුදුසු වූ සේක.” යනාදීන් තමා භාවනා කරන්නට තෝරාගත් වගන්තිය මෙනෙහි කොට භාවනා කරන්නට පටන් ගතයුතු ය. භාවනා කරන්නට පටන් ගන්නා කල්හි පැය කාලකට අඩු නො වන කාලයක් නියම කරගෙන ඒ කාලය සම්පූර්ණ වනතුරු නො නවත්වා භාවනා කළ යුතුය. එය කරන කල්හි අනෙකක් ගැන නො සිතනු. සිත අනෙකකට යොමු වන්නට නො දීමට හැකි තාක් උත්සාහ කරනු. සිහියෙන් යුක්ත වනු. බෞද්ධයාගේ අත්පොත ඇසුරිනි.

දේවදූත සූත්‍රය:

 දේවදූත සූත්‍රය:

විස්මිත නුවණින් දැක වදහළ නිරයේ සැබෑ තත්ත්වය

මහමෙව්නා භාවනා අසපු සංචිතයේ

නිර්මාතෘ සහ අනුශාසක

කිරිබත්ගොඩ ඤාණානන්ද හිමි

මිහිඳු මහරහතන් වහන්සේ ලක්දිවට වැඩම කර ලාංකේය ජනතාවට කියා දුන් මූලිකම බුද්ධ දේශනාවලින් එකක් වන්නේ දේවදූත සූත්‍රය යි. මෙම දේශනාව ඇතුළත් වන්නේ මජ්ක්‍ධිම නිකායට යි.

මේ දේශනාවෙන් හෙළිදරව් වෙන දේ සාමාන්‍ය ලෝකයේ කිසිවෙකුත් නො දන්නා, භාග්‍යවතුන් වහන්සේගේ විස්මිත අවබෝධයේ එක් සුවිශේෂී පැතිකඩක්. කර්ම, කර්මඵල විශ්වාසය නො මැති යථාභූත ඤාණයක් නැති කෙනෙකුට සිතාගන්නවත් බැරි දෙයක්. ඒ තමයි නිරය ගැන සැබෑ තත්ත්වය. බුදුරජාණන් වහන්සේ නිරයේ ස්වභාවය පරිපූර්ණ ලෙසම අවබෝධ කළසේක. හතරවෙනි ධ්‍යානය දක්වා සිත දියුණු කර, උන්වහන්සේට හැකිවුණා සත්ත්වයින් චුත වන ආකාරයත්, උපදින ආකාරයත් දකින්න.

විස්මිත නුවණකි උපදවා ගත්තේ...

භාග්‍යවතුන් වහන්සේ සාමාන්‍ය මිනිස් ස්වභාවය ඉක්මවා ගිය පිරිසුදු දිවැස් නුවණින් මෙසේ දැක වදාළා. සමහර සත්ත්වයන් කයෙන් සුචරිතයේ යෙදෙනවා. වචනයෙන් සුචරිතයේ යෙදෙනවා. මනසින් සුචරිතයේ යෙදෙනවා. යහපත් ජීවිතයක් ගත කරනවා. බුදු,පසේබුදුු, මහරහත් ආදී ආර්යයන් වහන්සේලාට, ආර්ය ධර්මයට ගරහන්නේ නැහැ. සම්මා දිට්ඨියෙන් යුතුව දස කුසල් ධර්මයන් සිදු කොට මරණින් මතු සුගතියේ උපදිනවා. එසේ නැතිනම් මිනිස් ලොව යහපත් උපතක් කරා පැමිණෙනවා.

ඒ වගේම සමහර අය ආර්යයන් වහන්සේලාට, ආර්ය ධර්මයට නින්දා අපහාස කරමින් ආර්ය උපවාදයේ යෙදෙනවා. මිථ්‍යා දෘෂ්ඨියෙන් යුතුව සිතින්,කයින්, වචනයෙන් දස අකුසල කර්මයන් රැස් කර ගන්නවා. මේ ආකාරයට බොහෝ පව් රැස්කරගෙන මරණින් මතු අප්‍රමාණ දුක් ඇති නිරයේ උපදිනවා. ඕපපාතිකව නිරයේ ඉපදුන නිරි සතා, යමපල්ලන් හෙවත් නිරය පාලකයින් විසින් අත්දෙකෙන් ඇදගෙන ගොස් යම රජ්ජුරුවන් වෙත පමුණුවනවා. “දේවයන් වහන්ස, මේ පුරුෂයා මවට අයහපත කළ කෙනෙක්. පියාට අයහපත කරපු කෙනෙක්. ශ්‍රමණයන් වහන්සේලාට අයහපත කළු කෙනෙක්. උතුම් පුද්ගලයන්ට අයහපත කළු කෙනෙක්. කුල දෙටුවන් නො පිදූ කෙනෙක්. දේවයන් වහන්ස, මොහුට දඬුවම් පමුණුවනු මැනව“ කියා පවසනවා.

සැබෑ දේවදූතයෝ...

භාග්‍යවතුන් වහන්සේ වදාළා, යම රජ්ජුරුවන් ඒ නිරි සතාට දේවදූතයන් ගැන කරුණු මතුකරමින්, ඔහුගෙන් ප්‍රශ්න විමසන බව.

“එම්බා පුරුෂය, නුඹ දැක්කේ නැද්ද, මිනිසුන් අතරේ ළදරුවන් මළමුත්‍රා කරමින් උඩු අතට සයනය කරමින් සිටින හැටි? එම්බා පුරුෂය, බුද්ධිමත් වැඩිහිටියෙක්ව සිටි ඔබත් ඉපදීම ස්වභාව කොට ඇති කෙනෙක්. ඉපදීම ඉක්මවා ගොස් නැහැ. ඒ නිසා මම කයින්, වචනයෙන් , මනසින් පින් කරන්නට ඕනෑ කියා සිතුණේ නැද්ද?”

නුඹට සිතුනේ නැද්ද? මමත් රෝගී වෙන ස්වභාවයෙන් යුක්තයි. රෝගී වන ස්වභාවය ඉක්මවා ගොස් නැහැ කියා එහෙනම් මම කයින්, වචනයෙන් , මනසින් පින් කරන්නට ඕනෑ කියා”

නුඹ දැක්කේ නැද්ද, රජවරු දරුණු අපරාධ කළ සොරෙක් අල්ලාගෙන ඒ අපරාධකරුට කසපහර දෙමින්, දඬු මුගුරු ගසමින් දඬුවම් දෙන ආකාරය. ඒ වගේම දරුණු අපරාධකරුවන්ට මරණීය දණ්ඩනය දෙන ආකාරය. නුඹට එවිට සිතුණේ නැද්ද? පව්කම් කළ කෙනෙකුට මෙලොව විඳින්න වෙන දුක මෙබඳු නම්, පරලොව දී විඳින දුක් ගැන කවර කථාද කියා. ඒනිසා මම තිදොරින් ම පින් රැස් කරගන්නට ඕනෑ කියා.

එම්බා පුරුෂය, නුඹ දුටුවේ නැද්ද බොහෝ දුර්වල වූ, සම රැළි වැටුණ , දත් කැඩුන, කෙස් ඉදුන, අතපය වාරුනැති වයසට ගිය පුද්ගලයන්. නුඹට සිතුනේ නැද්ද මමත් වයසට යන කෙනෙක්, වයසට යාම බොහෝ දුකක් ඒ නිසා කයින්, වචනයෙන්, මනසින් පින් කරන්න ඕනෑ කියලා.

එම්බා පුරුෂයා, නුඹ දැක්කේ නැද්ද, ස්ත්‍රී පුරුෂයන් මරණයට පත්වෙලා ඉන්නවා. එවිට ඔබට සිතුනේ නැද්ද මමත්, මරණයට පත්වෙන ස්වභාවයෙන් යුක්තයි. මරණය ඉක්මවා ගොස් නැහැ. එම නිසා මම අප්‍රමාදීව පින් රැස් කරගන්න ඕනෑ කියා.

ප්‍රමාදය පසුතැවිල්ලට මුලයි

මේ විදිහට දේවදූතයන් පස්දෙනා සිහිකරමින් කරුණු විමසද්දී අකුසල් කොට නිරයේ ඉපදුනු නිරි සතා ඉතා කනගාටුවෙන් බැගෑපත්ව මෙසේ පවසන බව භාග්‍යවතුන් වහන්සේ දේශනා කළා. ස්වාමීනි, මම ඒ දේවදූතයන් පස්දෙනා දුටුවත් පින්කර ගත්තේ නැහැ. ප්‍රමාද වුණා.

ඉන්පසු එම නිරි සතාට යමපල්ලන් පස් ආකාරයක බන්ධනය නම් වූ දඬුවම් ලබා දෙනවා. එනම් ගිනියම් යකඩ හුල් අත් දෙකේ ගහනවා. එවැනිම ගිනියම් යකඩ හුලකින් දෙකක් පා දෙකට ගහනවා. තවත් ගිනියම් යකඩ හුලස් පපුවට අනිනවා. ඒ හේතුවෙන් එම නිරි සතා ඉතා දරුණු වූ දැඩි දුකක් විඳිනවා. නමුත් යම්තාක්, ඔහුගේ ඒ පාප කර්මය ගෙවී නො තිබෙයිද, ඒ තාක් ඔහු මරණයට පත්වන්නේ නැහැ.

කවදානම් මේ දුකින් නිදහස් වෙමුද?

ඉන්පසු යමපල්ලන් ඔහු යකඩ පොළොවක බාවලා කෙටේරිවලින් සහිනවා. ඒ නිරිසතා කකුල් උඩු අතට හරවා ඔලුවෙන් සිටුවා වෑයෙන් සහිනවා. ඉන්පසු ගිනිගෙන දිලිසෙන රථයක ගැටගසා, හාත්පසින් ගිනිඇවිලී තිබෙන ගිනියම් වූ යකඩ පොළොවේ එහා මෙහා ඇදගෙන යනවා. හාත්පසින ගිනි ඇවිළගත් ගිනියම් වූ පර්වතයනට නග්ගනවා. ඊටත් පසු කකුල් උඩු අතට හරවා හිස පහතට හරවා ගිනි ඇවිලගත් ගිනියම් වූ ලෝකුඹූ නිරයේ ඔබනවා. එතැන දී ඔහුගේ ශරීරය ඒ ලෝදිය හැලියේ පෙණ ගුලියක් බඳුවන උඩට යටට යමින් පැහෙනවා. අවුරුදු දහස් ගණනක් ඒ නිරි සතා ඉතා දරුණු වූ දැඩි දුක් විඳිනවා. ඉන්පසු ඔහු වැටෙන්නේ ගූථ නිරයට යි. එහි ගිලුන ඔහුගේ මස් නහර ඇට ,ඇට මිඳුළු තියුණු තුඩ ඇති පණුවන් විසින් කා දමනවා. ඉන්පසු ඔහු හුණු අළු නිරයට වැටී බොහෝ කල් කටුක දුක් විඳිනවා. ඊළඟට ඇතුල්වන්නේ අසිපත් වැනි තියුණු කොළ ඇති ගස් තිබෙන අසිපත් වනයට යි. එහිදී සුළඟට සෙලවි සෙලවී වැටෙන අසිපත් බඳු කොළවලින් ඔහුගේ කන, නාසා අතපය කැපී යනවා. බැගෑපත්ව හඬ නගමින් ඒ වනය මැදින් ශරීරය අවයව කැපී දිවයන නිිරි සතා ඉන්පසු වැටෙන්නේ වේතරණී නම් ලුනු දිය ගංගාවට යි.

එහිදී ද දරුණු, තියුණු, කටුක දුක් විඳින නිරිසතා යමපල්ලන් විසින් බිලී කොකු දමා ගොඩ ගන්නවා. එතැනදී බඩගින්නට , පිපාසයට ලැබෙන්නේ ගිනිගෙන දැවෙන යකඩ ගුලිත්, ලෝදියත් පමණ යි. ශරීර අවයව පුළුස්සා දමමින් ඒවා ගුද මාර්ගයෙන් පිටවෙනවා. නමුත් කර්මය ගෙවී අවසන් වනතුරුම එම නිරිසතා මරණයට පත්වන්නේ නැහැ. ආයෙමත් යමපල්ලන් ඔහු මහා නිරයට ඇද දමනවා.

මෙම අද්භූත හෙළිදරව්ව සිදුකළ භාග්‍යවතුන් වහන්සේ අවසානයේ මෙසේ වදාළා. "පින්වත් මහණෙනි, මම නිරය පිළිබඳව දේශනා කරන්නේ කාගෙන්වත් අසා දැනගෙන නොවේ. මම දැනගෙන, මම ම දැකගෙන තථාගතයන් වහන්සේ ම අවබෝධ, කොටගෙනයි මෙය පෙන්වා දෙන්නේ." එම නිසා පින්වත්නි, මේ දුක්ඛිත සංසාර ගමනින් එතෙර වන්නට ගෞතම බුද්ධ ශාසනය තුළ පිළිවෙත් පිරීමට අපි වඩාත් අප්‍රමාදි වෙමු.

- නයනා නිල්මිණී

 

බුදු දහමෙන් ප්‍රකට වන සැබෑ නායකයා

මහනුවර අස්ගිරි මහා විහාරයේ 
කාරක සංඝ සභික හා උපාධ්‍යාය ධුරන්ධර 
වයඹ පළාතේ ප්‍රධාන සංඝනායක
මහාචාර්ය 
තුඹුල්ලේ ශ්‍රී සීලක්ඛන්ධ නා හිමි 

නායකත්වය කියන වචනයේ සැබෑ අර්ථයක් තිබෙනවා. හැම කෙනෙක් ම නායකයෙක් වීම තමයි අවශ්‍ය වන්නේ. එහෙම වුණත් හැම කෙනෙක් ම නායකයෙක් වෙන්නට කැමත්තක් නැහැ. නායක නො වන අය බොහෝවිට පිටිපස්සට තල්ලුවෙන්නට කැමති වෙනවා. 

නායකයා වෙන්නට කැමැති අය එහෙම නොවේ. ඒ පුද්ගලයා ඉදිරියටම යන්නට යි කැමති. රැස්වීමකට ගියත්, සාකච්ඡාවකට ගියත් ඉදිරිපෙළටම ඇවිත් ඊට ඕනකමින් සහභාගිත්වය දක්වනවා. දුරස්තවීමක්, පසුබට වීමක් නැහැ. සමාජයේ අපිට මේ තත්ත්වයන් සුලබ ව දකින්නට පුළුවන්. අපි දකිනවා සමහර අවස්ථාවල දී ගුරුවරයා කිසියම් පන්තියකට ගිහින් පාඩමක් කියලා දෙන්නට සූදානම් වෙනකොට සමහර සිසුන් ඉදිරියට ම ඇවිත් ඊට සවන් දීලා ඕනකමින් ම ඊට අවධානය ලක් කරනවා. සමහර සිසුන් ගුරුවරයා පන්තියට පැමිණි පසු ව පිටිපස්සට ගිහින් ඊට වැඩි ම අවධානයක් නැතිව ක්‍රියා කරනවා. අවසානයේ දී එවැනි සිසුන් අසාර්ථක ප්‍රතිඵලයි ලබා ගන්නේ. එහෙම වුණත් ගුරුවරු හැටියට අපේක්ෂා කරන්නේ ඒ පිටිපස්සට තල්ලුවෙන ශිෂ්‍යයා ඉදිරියට අරගෙන ඇවිත් සක්‍රිය ව ඔවුන් පාඩමට සහභාගි කරවා විභාගයෙන් සාර්ථක ප්‍රතිඵල ලබා දෙන්නට යි. 

පෙරමුණ ගැනීම

මේ පෙරමුණට ඒම, ඉදිරියට ඒම හොඳ නායක ලක්ෂණයක්. ඒක කෙනෙක් හිතන්න පුළුවන් ඔහු කෑපී පෙනෙන්නට ගත් උත්සාහයක් කියලා. නැහැ. හැම විටම ආචාර්යවරයා කල්පනා කරන්නේ තමන් භාරයේ සිටින හැම ශිෂ්‍ය දරුවෙක් ම පෙරමුණට පමුණුවා නායකයෙකු බවට පත් කිරීමට යි. ඉතින් මේ නායකත්වය කියන එක අහම්බෙන් හෝ ඉබේ ම ලබන්නට හැකි දෙයකුත් නො වේ. ඊට අවශ්‍ය ශක්තීන් ක්‍රමයෙන් ගොඩනගා ගන්නට ඕන. ඒවාට කියන ධර්මානුකූල වචනයක් ලෙස පාරමිතා යන්න අපට පෙන්වා දිය හැකියි. 

අපේ භාග්‍යවත් බුදුරජාණන් වහන්සේ සම්මා සම්බුද්ධත්වය අවබෝධ කර ගැනීම පිණිස අසංඛ්‍ය කල්ප ලක්ෂ හතරක් පුරා දානාදි පාරමී ධර්ම සම්පූර්ණ කළ බව අපේ බෞද්ධ ඉතිහාසයෙහි සඳහන් වේ. එතකොට උන්වහන්සේ මෙම උත්තරීතර බුද්ධත්වය ලබා ගැනිම සිදු කළේ එවැනි උත්තරීතර නායකත්වයකට අවශ්‍ය කරන ශක්තීන් අසංඛ්‍ය කාලයක් පුරා සම්පුර්ණ කර ගත් නිස යි. බුදුවරයෙක්, මේ කාම, රූප, අරූප කියන ලෝක තුනටම නායකත්වය දෙන්නා කියන අර්ථයෙනුත් සම්මාන කෙරෙනවා. ඒ නිසා ම උන්වහන්සේ අපේ බෞද්ධ පොත්පත්වල තෛ‍්‍රලෝක නායක හෙවත් තිලෝනා ආදි වචනවලින් හඳුන්වා දෙනවා. එහෙත් බුදුවරු සුලභ වන්නේ නැහැ. 

තනතුරු ප්‍රදානය

බුද්ධුප්පාදො ච දුල්ලභො කියලයි අපේ ධර්මයෙහි පෙන්වා දෙන්නේ. ඉතින් ඒ බුද්ධත්වය කියන මේ පදවියට පහළ මට්ටමේ තවත් පදවි දෙකක් පෙන්වා දී තිබෙනවා. ඒ තමයි බුදුවරයෙකුට පමණක් දෙවෙනි වන අග්‍රශ්‍රාවක තනතුර. 

ඉතින් අපේ බුදුරජාණන් වහන්සේ තමන් වහන්සේගේ අග්‍රශ්‍රාවක තනතුරු වමත් සව් හා දකුණත් සව් වශයෙන් වර්ග කර ලබා දෙන්නේ නවම් පුර පසළොස්වක පොහෝ දිනක යි. එදා තමන්වහන්සේ බුද්ධත්වයට පත් වීමෙන් පසු පැවැත්වුණු පළමු වන මහ සංඝසභා රැස්වීමේදී මේ තනතුරු පත් කරන්නට යෙදුණේ. එදා රජගහනුවර වෙළුවන මහා විහාරය මුල් කරගෙන බුදුරජාණන් වහන්සේ මේ මහාසංඝ සන්නිපාතයක් පැවැත්වූයේ නායකයන් දෙපළක් පත් කිරීම අරමුණු කර ගෙන යි. ඒ මහාසඟ සමුළුවට පැමිණ සහභාගිත්වය දැක්වූවන් අතර උරුවෙල, නදී, හා ගයා යන ඒ වනවිට රහත් භාවයට පත්ව සිටි කාශ්‍යප සහෝදර නායක රහතන් වහන්සේලා හා උන්වහන්සේලාගේ පිරිවර දහසක් දෙනාත්, සැරියුත් හා මුගලන් යන මහතෙරුන් වහන්සේලා දෙනම හා තවත් දෙසිය පනහක රහතන් වහන්සේලා ඇතුළුව මේ පිරිස 1250 ක් තරම් වූ පිරිසක් සහභාගි වූ මහාසංඝ සම්මේලනයක්.

විරුද්ධ මත

ධර්මසේනාධිපති සැරියුත් මහතෙරුන් වහන්සේ හා මහාසෘද්ධිලාභි මුගලන් මහරහතන් වහන්සේ පිළිවෙළින් අපේ බුදුරජාණන් වහන්සේගේ දකුණත් සව් හා වමත්සව් වශයෙන් නම් කර එම මහා පදවි දෙක පත් කෙරුණා. මේ අවස්ථාවේ දී විවිධ මතිමතාන්තර එදා එම සංඝ සමාජයෙන් ඉස්මතු වුණා. මුලින් ම අපේ බුදුරජාණන් වහන්සේ වෙත පැවිදි ව ප්‍රථමයෙන් ම ධර්මාවබෝධය ලැබ ගත් කොණ්ඩඤ්ඤ මහරහතන් වහන්සේ හැම අතින් ම නායකත්වයට පත් ව සිටි සංඝ පිතෘන් වහන්සේ නම යි. මේ අවස්ථාවේ දී සෙසු වප්ප, භද්දිය, මහානාම, අස්සජී යන පස්වග භික්ෂූන් වහන්සේලා ත් වැඩ සිටිද්දී ඇයි මේ පත්කිරීම සැරියුත් හා මුගලන් යන ඒ වනවිට කණිෂ්ඨත්වයෙන් සිටි දෙනමකට පත් කළේ යනුවෙන්. ඒ අවස්ථාවේ දී බුදුරජාණන් වහන්සේ මේ දෙනම ගැන පැහැදිලි සඳහනක් කළා.” 

මහණෙනි, ඔය කියන පස්වග භික්ෂූන් වහන්සේලා, යස නම් වූ භික්ෂුව, භද්‍ර වර්ගික භික්ෂූන් තිස්දෙනා, තුන් බෑ ජටිල භික්ෂූන් හා පිරිවර දහසක් දෙනා වහන්සේ අගසව් තනතුරු අපේක්ෂාවෙන් ඊට අවශ්‍ය සුදුසුකම් සපුරාගනු පිණිස පාරමී දහම් පිරූ පිරිසක් නො වේ. ඒ අය වෙනත් ප්‍රාර්ථනා මුදුන්පත් කර ගනු පිණිස ඊට අවශ්‍ය පිළිවෙත් සපුරා ගත් පිරිසක්. එහෙම නොවේ මේ සැරියුත් හා මුගලන් යන දෙනම, මේ දෙනමගෙන් සැරියුත් තෙරුන් වහන්සේ මෙයට කල්ප ලක්ෂයකට පෙර සිට බමුණු කුලයක සරද මානවක නමින් හා මුගලන් තෙරුන් වහන්සේ මහසල් කුලයක සිරිවඩ්ඪ නමින් ඉපිදි එදා සිට පඤ්ච අභිඥා අෂ්ටසමාපත්ති යන ලෞකික ධ්‍යාන පවා උපදවා සිටි අතර තවුස් පැවිද්දෙන් පැවිදි බවද ලබා සිටියා. ඉතින් එදා ලොව බුදුව වැඩ විසූ අනෝමදස්සි බුදුරජාණන් වහන්සේ දවස සිට සාරාසංඛෙය්‍ය කල්ප ලක්ෂයක් මුළුල්ලේහි මෙම අග්‍රශ්‍රාවක තනතුරු අපේක්ෂාවෙන් පෙරුම්දම් පුරා මේ බුද්ධාන්තරයෙහි ප්‍රථම සංඝසන්නිපාත අවස්ථාවෙහි මෙසේ අග්‍රශ්‍රාවක තනතුරු ලැබුවා.” දැන් අපට වැටහෙනවා අපේ බුදුරජාණන් වහන්සේ අතීත භවයන් ආවර්ජනා කොට බලා මේ දෙදෙනා වහන්සේට මෙසේ අගතනතුරු ලබා දුන්නේ කුමන පදනමකින් ද? කියන මේ කාරණ ය. මෙහි දී අපට වැදගත් වන්නේ අන්කිසිවක් නොව කිසියම් තනතුරක් බුද්ධ නියමය අනුව ලබා දිමට නම් එවැනි තනතුරකට යෝග්‍ය අයෝග්‍ය භාවය විමසීම පිණිස මේ සුදුසුකම් පිළිබඳ විනිශ්චයක් කර තිබීම තුළින් එහි විනිවිද භාවය ප්‍රකාශ වීම. පස්වග භික්ෂූන් වහන්සේලා වැනි ජ්‍යෙෂ්ඨත්වයට පත් රහතන් වහන්සේලා එදා දහස ද ඉක්මවා වැඩ සිටියත් මෙම අග්‍රශ්‍රාවක නමැති නායක තානාන්තරය ප්‍රදානයට අවශ්‍ය වන්නේ ඒ සඳහා කෙ තරම් දුරට යෝග්‍ය ද සපුරා ඇත් ද? යන්න විවිධ පැතිකඩ ඔස්සේ බුදුරජාණන් වහන්සේ විමසා බලා එම නිවැරදි තිරණයට පැමිණ ඇති බව අපට පැහැදිලිය.

එපමණක් නොවේ. එදා අපේ බුදුරජාණන් වහන්සේ තෛ‍්‍රලෝක නායක නම් උත්තරීතර තත්ත්වයට පත් ව වැඩ වසන කල මෙම තනතුරු ප්‍රදානයෙන් පසු උන්වහන්සේ ළඟට එම වගකීම් ඉටු කිරීමට වැඩ සිටියේ සැරියුත් හා මුගලන් යන මේ මහරහතන් වහන්සේ දෙනම යි. දැන් අප විමසා බැලිය යුත්තේ එම දෙනම එම වගකීම සපුරාලීමේ දී මෙම නායකත්වය කෙ තරම් දුරට තහවුරු වෙනවා ද? යන්න යි. එමෙන් ම බුදුරජාණන් වහන්සේ මේ ප්‍රධාන නායක තනතුරු දෙක පත් කිරීමෙන් පසු සැරියුත් හා මුගලන් මහරහතන් වහන්සේලා එම විශ්වාසය කෙතෙක් දුරට තහවුරු කළා ද? යන්න විමසා බැලීම වැදගත් වෙනවා. අපේ බුදුරජාණන් වහන්සේගේ අතිශ්‍රේෂ්ඨ දේශනාව ලෙස ධම්මචක්කප්පවත්තන සූත්‍ර දේශනාව යි. බුදුරජාණන් වහන්සේ සැකෙවින් කළ මෙම ගැඹුරු දේශනාව භික්ෂූන් වහන්සේලා සඳහා විස්තර වශයෙන් දම්සෙනෙවි සැරියුත් මහ රහතන් වහන්සේ ලවා දේශනා කෙරෙව්වා. එම අවස්ථාවේ දී බුදුරජාණන් වහන්සේ භික්ෂූන් වහන්සේලාට කතා කරලා අග්‍රශ්‍රාවක දෙනමගේ ගුණ වර්ණනා කර උන්වහන්සේලා දෙනම ඇසුරු කිරීමේ වටිනාකම ප්‍රකාශ කර තිබෙනවා. එය සැබෑ නායක ලක්ෂණ විදහා දක්වන අවස්ථාවක්. 

ප්‍රතිපත්තියෙන් සංග්‍රහ කිරීම

මෙහි එන චතුරාර්ය සත්‍ය දේශනාව විසිතුරු කර පැහැදලි කර දේශනා කරන්නට සැරියුත් මහතෙරුන් වහන්සේ දක්වන සමත් බව ඇගයීමට ලක් කළ බුදුරජාණන් වහන්සේ මොහොතකින් තමන් වහන්සේගේ ගන්ධ කුටියට වැඩම කළා. එහි දී අග්‍රශ්‍රාවක දෙනම සම්බන්ධයෙන් සැලකිය යුතු වර්ණනාවක් ගෙන හැර පෙන්වා දුන්නා. ” මහණෙනි, සැරියුත් හා මුගලන් යන දෙනම ඇසුරු කරන්න. උන්වහන්සේලා දෙනම ඥානවන්ත යි. සෙසු භික්ෂූන් වහන්සේලා පිළිබඳ සංග්‍රහශීලි යි. සැරියුත් තෙරුන් වහන්සේ සෙසු භික්ෂූන් වහන්සේට වැදූ මව හා සමානව පුත්‍ර ස්නේහයෙන් යුක්තව කරුණාව දක්වනවා. මොග්ගල්ලායන තෙරුන් වහන්සේ එම වැදූ දරුවන් හා සමාන භික්ෂු මහාශ්‍රාවකයන් වහන්සේලාට කිරි මව් මෙන් කිරි වෙඬරු ආදිය දෙවමින් පෝෂණය කරනවා.” මේ ආකාරයෙන් සැරියුත් මහරහතන් වහන්සේ තමන් වහන්සේගේ ශිෂ්‍ය භාවයට පත් වූ භික්ෂන් වහන්සේලාට මෙන් ම වෙනත් මහතෙරුන් වහන්සේ වෙතින් පැවිදි බව ලද භික්ෂූන් වහන්සේලාට ද වෙනසක් නැතිව එක හා සමාන ව ආමිසයෙන් මෙන් ම ධර්මයෙන් හෙවත් ප්‍රතිපත්තියෙන් ද සංග්‍රහ කෙරමින් ගිලන් ගති ඇති භික්ෂූන් වහන්සේට ද ඇප උපස්ථාන කරමින්, ගිලන් නො වූ නිරෝගි භික්ෂූන් වහන්සේලාට ද ධර්මානුකූල ව අවවාද අනුශාසනා කරමින් උන්වහන්සේලාගේ චරිතානුකූලව කමටහන් ලබා දෙමින් එම භික්ෂූන් සෝවාන් ඵලයෙහි පිහිටුවනවා. 

මෙම සෝවාන් ඵලයෙහි පිහිටුවාලීමෙන් පසුව උන්වහන්සේලා නැවත සතර අපායට වැටෙන්නේ නැහැ. ඒ වගේ ම පෙරට ම ගමන් කර සසර කෙටි කර ගැනීමේ ශක්තිය උන්වහන්සේලා හිමිකර ගන්නවා. ඉතිරි මාර්ග ඵල තුනට පැමිණීමේ ශක්තිය ඇතිව උන්වහන්සේලා ක්‍රියා කරනවා. මේ නිසා සැරියුත් මහරහතන් වහන්සේ ඉන්පසු තවත් එවැනි පුහුදුන් භික්ෂූන් වහන්සේ සොයා ගොස් ඒ නවක භික්ෂූන් සෝවාන්ඵලයටවත් පැමිණිම පිණිස අවවාද අනුශාසනා කරනවා. 

මේ අවස්ථාවේ දී මුගලන් මහරහතන් වහන්සේ වෙතින් තවත් කාර්යභාරයක් ඉටු කෙරෙනවා. එනම් සැරියුත් මහරහතන් වහන්සේ සෝවාන් ඵලය දක්වා හික්මවනු ලැබු අවවාද අනුශාසනා දෙනු ලැබූ භික්ෂූන් වහන්සේට ඉතිරි මාර්ග ඵල තුන සපුරා ගැනිම පිණිස රහත් බව පිණිස අවවාද අනුශාසනා කිරිම යි. බුදුරජාණන්වහන්සේ තුන්ලොවට ම නායකත්වය දරමින් සසර සැරි සරන පුහුදුන් සත්ත්වයා කරෙහි මහාකරුණාවෙන් ක්‍රියා කරමින් ඒ හැම දෙනාට ම සසර විමුක්තිය ලබාදීමේ කාර්යය ඉටු කිරීමේ දී ඒ ඉලක්කය සපුරා ගනු පිණිස තමන් වහන්සේ විසින් නායකත්වයට පත් කෙරනු ලැබූ මෙම අග්‍රශ්‍රාවකයන් වහන්සේලා දෙනමසහයෝගයෙන් බුදුරජාණන් වහන්සේගේ අරමුණ සඵලකර ගැනිම සඳහා දෙවැනි මට්ටමේ නායකත්වයක් දෙමින් එම දෙදෙනා වහන්සේ සහයෝගයෙන් ක්‍රියා කරනවා ද කියන මේ කාරණය යි.

අග තනතුරේ වගකීම

එපමණක් නොව සමහර අවස්ථාවල දී බුදුරජාණන් වහන්සේ මේ දෙදෙනා වහන්සේ ළඟට කැඳවා උන්වහන්සේලා දෙනමට අවවාද අනුශාසනා කරනවා. එවැනි අවස්ථාවල මේ දෙදෙනා වහන්සේ බුදුරජාණන් වහන්සේ සමඟ කිසිදු වාද විවාද තත්වයකට නො ගොස් ඉතාමත් නිහතමානී ව තම නායකායාණන් වහන්සේගේ අනුශාසනාවට ගරු කරමින් ඉදිරියට ඒ අනුව ක්‍රියා කරනවා.

 

දැඩි බැඳීමෙන් මිදෙන දනහට හැකිය දුක් ගින්නෙන් මිදෙන්නට මහාචාර්ය දේවාලේගම මේධානන්ද හිමි උපාදාන යනු බුදුසමයෙහි හමුවන පුළුල් අර්ථ ඇති ව්‍යවහාරයෙකි. ගැනීම, දැඩිව ගැනීම (අභි) (අරමුණු) දැඩි කොට ගැනීම එහි මූලික අර්ථය වේ. දැඩි සේ ගැන්ම, දර, කිසිවක පැවැත්මට උපකාරවන දෙය, තෘෂ්ණා - දෘෂ්ටි ආදිය යන අරුත් ද එයට දිය හැකි ය. තදින් අල්ලා ගැනීම, අත් නොහැරීම, එල්බ ගැනීමාදී අරුත් ද උපාදාන යන්නෙහි ඇතුළත් වෙයි.  ‘ආදාන යන වචනයේ තේරුම ගැනීම යනුයි. සර්පයෙකු විසින් මැඩියෙකු ගන්නාක් මෙන් ද, කබරයෙකු විසින් සර්පයෙකු ගන්නා මෙන් ද ලෙහෙසියෙන් නොහරින පරිද්දෙන් තදින් ගැනීමට උපාදාන යැයි කියනු ලැබේ. සිත්හි හටගන්නා යම් ධර්මයක් තෙමේ අරමුණු එසේ තදින් ගැනීම කෙරේද, ඒ ධර්මයට උපාදාන යැයි කියනු ලැබේ. මෙහි උපාදාන යැයි කියනුයේ එසේ අරමුණු තදින් ගැනීම කරන චෛතසික ධර්මයන්ට ය. (චන්දවිමල නාහිමි, රේරුකානේ, පටිච්ච සමුප්පාද විවරණය පිට 72)  බුදු දහම අනුව එක් අතෙකින් උපාදාන යන්නෙන් විග්‍රහ කෙරෙන දැඩිව ගැනීම මානසික ය. එය මනසින් අල්ලා ගැනීමකි. එබැවින් දාර්ශනික වශයෙන් උපාදානය මනෝ විද්‍යාත්මක සංකල්පයෙකි. අනෙක් අතින් එය මානව චර්යාව හා බැඳී සිටියි. එනම් මිනිසාගේ හැසිරීමට සම්බන්ධ වූවකි. එබැවින් ආචාර විද්‍යාත්මක ස්වරූපයක් ද ගනී. බුදු දහම අනුව උපාදානය යථාභූත ඤාණදස්සන නම් වූ ඇත්ත ඇති සැටියෙන් දැන දැක ගැන්මට බාධකයකි. ඒ අනුව ඥානය වීමංසාත්මක ස්වරූපයක් ද ප්‍රකට කරන්නේ ය. බුදු සමයෙහි පදනම පටිච්ච සමුප්පාදය යි. එනම් බුද්ධ දේශිත හේතුඵල ධර්මයයි. පටිච්ච සමුප්පාදය දකින්නා දහම දකින බව ද, දහම දකින්නා පටිච්ච සමුප්පාදය දකින බව ද නිකායගත ඉගැන්වීම ය.  උපාදාන යන්න පටිච්ච සමුප්පාද දේශනාවේ හමුවන ප්‍රත්‍යයෙකි. එහි ‘මෙය ඇති කල මෙය ඇත’ (ඉමස්මිං සති ඉදං හොති) යනාදී අනුලෝම නය අනුව තණ්හාව ඇති කළ උපාදානය වේ. (තණ්හා පච්චයා උපාදානං) උපාදානය ඇති කළ භවය වේ (උපාදාන පච්චයා භවො) භවය ඇති කළ ජාති ජරා මරණා දී සංසාරගත දුක්ඛයෙහි සමුදය (හටගැන්ම) වන්නේ ය. එසේම එහි මෙය නැති කල මෙය නැත (ඉමස්මිං අසති ඉදං න හොති). යනාදී ප්‍රතිලෝම නය අනුව තණ්හාව නැති කල උපාදානය නැත (තණ්හා නිරෝධා උපාදාන නිරොධො). උපාදානය නැති කල භවය නැත (උපාදාන නිරෝධා භව නිරොධො) භවය නැති කල ජාති ජරා මරණාදී සසර දුක් නැත. එය ම දුක්ඛ නිරෝධය යි. මෙසේ පටිච්ච සමුප්පන්න ප්‍රත්‍යාකාරය තුළ උපාදානය ඉතාවැදගත් ස්ථානයක් ගනී. එහි සමුදය දුක්ඛ සමුදය කෙරෙහි ද, එහි නිරෝධය දුක්ඛ නිරෝධය කෙරෙහි ද බලපායි. එසේම උපාදානයට ස්වතන්ත්‍ර ස්වාධීන පැවැත්මක් නැත. තණ්හාව එයට උපකාරී ය. එය භවයට උපකාරී ය. උපාදානය සාපේක්ෂක ස්වභාවයෙන් යුක්ත වන්නේ ය.  පෙළ දහම නොයෙක් තැන දක්වා ඇති පරිදි උපාදානය චතුර්විධ ප්‍රභේදයකින් යුක්ත වෙයි. එනම් කාමුපාදානය, දිට්ඨුපාදානය, සීලබ්බතුපාදානය හා අත්තවාදුපාදානය යනුවෙනි. එහි කාමුපාදානය නම් වස්තු කාම, ක්ලේශ කාමයන්හි දැඩිව, තදින් එල්බ ගැන්ම ය. අල්ලා ගැන්ම ය. රූප කාම, ශබ්ද කාම, ගන්ධ කාම, රස කාම, පොට්ඨබ්බ කාම යැයි දක්වා ඇති පඤ්ච කාමයෙහි ඇති දැඩි ඇල්ම, තෘෂ්ණාව කාම තණ්හාවයි. එකී පස්කම් සුවයෙහි එල්බ ගැනීම, එය දැඩිව ගැනීම, තදින් අල්ලා ගැනීම කාමූපාදානයයි. දිටිඨි යන්න සම්මා - මිච්ඡා යන විශේෂණයෙන් තොරව ව්‍යවහාරයට ගන්නා විට ඉන් අර්ථවත්වන්නේ අන්තගාමී මතවාදයකි. සාමයික දාර්ශනික වශයෙන් අත් නොහරින්නා වූ, එල්බ ගත්තා වූ ස්ථාවරයකි. සස්සත දිට්ඨිය, භවගාමී නිත්‍ය සදාකාලික ආත්මයක් ඇත යන්න එබඳු එක් මතවාදයෙකි. අසස්ත හෙවත් උච්ඡේද දිට්ඨිය එහි ප්‍රතිවිරුද්ධ මතවාදය යි. නිත්‍යාත්මයක් නැත. සියල්ල මරණයෙන් කෙළවර වේ’ යන ස්ථාවරය යි. මෙම උභය දෘෂ්ටීන්ගෙන් එකක හෝ ඒවාට අනුගත වූ වෙනත් දෘෂ්ටියක හෝ එල්බ ගැනීම එවැන්නක් තදින් අල්ලා ගැනීම දිට්ඨි උපාදානයයි. මෙයම සත්‍යය. අන් සියල්ල අසත්‍යයැ’යි අන්තවාදී මතයක එල්බ ගැනීම ඉන් අදහස් වෙයි. බුදු දහම අරබයා වුව ද එබඳු දැඩි එල්බ ගැනීම් බුදුරජාණන්වහන්සේ අනුමත නොකරති. ධර්මය පහුරකට උපමා කරන ලද්දේ ය. සීලබ්බත යනු ශීල ව්‍රතාදිය යි. කිසියම් සීලයෙක, පිළිවෙතක එල්බ ගැනීමයි. එහි ලා අන්තවාදී වීමයි. එය තදින් දැඩිව ගැනීමයි. අජව්‍රත, ගොව්‍රතාදී අබෞද්ධ ශීලව්‍රතයක එල්බ ගැනීම මින් අදහස් වෙයි. බෞද්ධ ශීල ප්‍රතිපදාවක් වුව ද එසේ තදින් දැඩිව ගැනීම මෙයට ඇතුළත් නොවේ යැයි කිව නො හැකි ය. නුඹය, මමය, තමා ය, සත්ත්වයා ය, පුද්ගලයා ය, ආත්මයයි යනුවෙන් සලකා ගත හැකි පදාර්ථයක් ඇතැයි ද එය නිත්‍යය, සදාකාලික යැයි ද පිළිගැනීම එහි මූලිකාර්ථයයි. එබඳු ආත්ම දෘෂ්ටියක් කර ගසා ගැනීම, ආත්මයක් ඇත එය ම සත්‍ය ය, අන් සියල්ල අසත්‍යය යැයි දැඩිව ගැනීම, මම, තමා යන මතයෙහි ම එල්බ ගැනීම, අත්තවාද උපාදාන නම් වේ. රූප, වේදනා, සඤ්ඤා, සංඛාර, විඤ්ඤාණ යන ස්කන්ධ ධර්මයන් අරබයා තණ්හාව හේතුවෙන් මෙය මගේය (එතං මම) යැයි ද, මානය නිසා මේ මම වෙමි (එසො හමිස්මිං) යැයි ද, දෘෂ්ටිය නිසා මේ මගේ ආත්මය (ඵසො මෙ අත්තා) යැයි ද සලකා ගැන්ම අත්තවාදූපාදානයයි. එය අයොනිසොමනසිකාරය පාදක කොට ගෙන ඇති බව බුදු දහම පෙන්වා දෙයි.  දුක්ඛාර්ය සත්‍යය පැහැදිලි කළ දම්සක් දේශනාවට අනුව සැකෙවින් කිවහොත් පඤ්ච උපාදානය ම දුක ය. එනම් අනිත්‍ය වූ දුක් සහිත වූ අනාත්ම වූ රූපය, වේදනාව, සඤ්ඤාව, සංඛාරය, විඤ්ඤාණය යන පඤ්චස්කන්ධය ඉහත කී පරිදි මගේ ය, මම වෙමි, මගේ ආත්මය වේ යැයි උපාදාන කර ගැනීම ම, තදින් අල්ලා ගැනීම ම, දැඩි මානසික ග්‍රහණය ම දුක ය. අර්ථ ශූන්‍ය ය . අතෘප්තිය පිණිස ම වේ. ඉහත කී ස්කන්ධ පඤ්චකයෙහි ඡන්දරාගය උපාදානීය ධර්ම ලෙස පෙළ දහමෙහි දක්වා තිබේ.  පූර්වෝක්ත පරිදි ස්කන්ධ විභාගය කේන්ද්‍ර කොට ගෙන මෙන් ම ආයතන විභාගය කේන්ද්‍ර කොට ගෙන ද උපාදානය බුදුරදුන් විසින් විවරණය කොට තිබේ. “මහණෙනි, උපාදානයට හිත දහම් ද, උපාදානය ද දේශනා කරන්නෙමි. ඇස උපාදානයන්ට හිත දහමෙකි. කන ද, නැහැය ද, දිව ද, සිරුර ද, සිත ද උපාදානයන්ට හිත ය. එකී චක්ෂුරාදියෙහි යම් ඡන්දරාගයෙක් වේද එය එහි උපාදානයයි. මොවුහු උපාදානයන්ට හිත දහම් ය. මෙය උපාදාන යැයි කියනු ලැබේ. මෙලෙසින් ම චක්ෂුරාදී ඉන්ද්‍රියයන්ට විෂයවන රූප, ශබ්ද, ගන්ධ, රස, ස්පර්ශ ධර්මයන් ද උපාදානයන්ට හිත දහම් ලෙස දක්වා තිබේ. මහණෙනි, ඉෂ්ට වූ, කාන්තා වූ, මනවඩන්නා වූ, පි‍්‍රය වූ, කාමයෙන් යුත්, ඇලුම් කටයුතු, ඇසින් දත යුතු රූප ඇත. මොවුහු උපාදානයන්ට හිත දහම් යැයි කියනු ලැබෙත්. එහි යම් ඡන්ද රාගයක් වේ නම් එය එහි උපාදානයයි. කනින් දත යුතු ශබ්ද ඇත. නැහැයෙන් දත යුතු ගන්ධ ඇත. දිවෙන් දත යුතු රස ඇත. කයින් දත යුතු ස්පර්ශ ඇත. සිතින් දත යුතු ධර්ම ඇත. එහි යම් ඡන්ද රාගයෙක් වේ නම් එය එහි උපාදානය යි. සංසාරගත සත්ත්වයෝ තෘෂ්ණාව විසින් පොළඹවන ලද්දෝ ය. ඔවුහු උපාදාන නම් වූ මානසික එල්බ ගැනීම්, අල්ලා ගැනීම් නිසා සසරින් මිදීමට අසමත් වන්නෝ ජාති ජරා මරණා දී දුකට ම ගොදුරු වන්නෝ ය.”  අනුපදාන යනු උපාදාන කර නොගැනීම ය. උපාදානයෙන් තොර වීම ය. අනිත්‍ය වූ, දුක් සහිත වූ, අනාත්ම වූ, පටිච්ච සමුප්පන්න වූ ස්කන්ධාදි ධර්මයන් දැඩිව අල්ලා නො ගැනීම ය. තණ්හා නිරෝධයෙන් උපාදාන නිරෝධය ද, උපාදාන නිරෝධයෙන් භව නිරෝධය ද, භව නිරෝධයෙන් ජාති නිරෝධය ද, ජාති නිරෝධයෙන් ජරා මරණ, සෝක පරිදේවාදී සියලු දුක්ඛ දොමනස්සයන්ගේ නිරෝධය දනවන බව පටිච්ච සමුප්පාද දේශනාව උගන්වයි. (එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛන්ධස්ස නිරොධො හොති) “මහණෙනි, දර ගැල් දහයක හෝ විස්සක හෝ තිහක හතළිහක හෝ මහා ගිනි කඳෙක් යම් සේ දිලෙන්නේ ද, පුරුෂයෙක් කලින් කල වියළි තණත්, වියළි ගොමත්, වියළි දරත් එහි නො ලන්නේ ද, මහණෙනි, මෙසේ ඒ මහා ගිනිකඳ පළමු දර ගැනීමෙනුත්, අනෙක දර නො ගැනීමෙනුත් ප්‍රත්‍යය රහිත වූයේ නිවෙන්නේ ය. එසේම උපාදානීය ධර්මයන්හි දෝෂය නැවත නැවතත් දක්නා සුළුව වෙසෙන්නාගේ තෘෂ්ණාව නිරුද්ධ වේ. තෘෂ්ණා නිරෝධයෙන් උපාදාන නිරෝධය වේ. උපාදාන නිරෝධයෙන් සියලු දුක් රැසෙහි නිරෝධය වේ. ආදී බෞද්ධ චින්තනයෙහි මූලික අරමුණ වන්නේ මෙසේ අනේකවිධ හේතු ප්‍රත්‍යකාරයෙන් සසර දුක හටගන්නා ආකාරයත්, එකී හේතු ප්‍රත්‍යයන්ගේ නිරෝධයෙන් එකී දුක නිරුද්ධවන ආකාරයත් හෙළිදරව් කිරීම ය. “පෙර මෙන් ම දැනුත් මම දුකත් දුකින් අත්මිදීමත් පමණක් පනවමි’යි බුදුරජාණන්වහන්සේ වදාළහ. එබැවින් උපාදානයෙහි අවැඩ දකින බුදුදහම අනුපාදානයට ම මග පෙන්වයි. එයින් ම සසර දුකින් අත්මිදීම වේ.  සතරාකාර පරිවර්තයෙකින් යුතුව රූපය, වේදනාව, සඤ්ඤාව, සංඛාරය, විඤ්ඤාණය යන පඤ්ච උපාදානස්කන්ධයන් ඇති සැටියෙන් (යථාභූතං) දැන දැක ගන්නා තුරු විමුක්ති ප්‍රතිලාභයෙක් නොවන බව පෙළ දහම උගන්වයි. එකී සතරාකාරය (චතු පරිවත්තය) නම් රූප ස්කන්ධයන් ද, එම ස්කන්ධයන්ගේ හට ගැනීම (සමුදය) ද, නිරුද්ධ වීම (නිරෝධ) ද, නිරෝධ වීමට අදාළ ප්‍රතිපදාව (පටිපදා) ද වේ. යමෙකු වෙත එසේ උපාදාන වශයෙන් අල්ලා ගත් ස්කන්ධ ධර්මයන් පිළිබඳ චතු පරිවත්තය ඇත්තේ නම් හෙතෙම එම ධර්මයන් අරබයා නිර්වේදය විරාගය, නිරෝධය ඇත්තේ ය. උපාදාන වශයෙන් ස්කන්ධයන් අල්ලා නො ගන්නේ ය. මැනවින් මිදුණේ ය. අනුපාදානය හෙවත් උපාදානයෙන් තොර වීම වෙත ළඟාවන මාර්ගය, එනම් උපාදාන නිරෝධගාමිණී පටිපදාව නම් ආර්ය අෂ්ටාංගික මාර්ගය යි. නිවන් මගයි. උපාදාන නිරෝධයෙන් තොර වූ දුක්ඛ නිස්සරණයක් නැත.

 

බුද්ධානුස්මෘති භාවනාව 

රේරුකානේ 
චන්දවිමල මහා නා හිමි

බුදුන් වහන්සේගේ ගුණයන් අතුරෙන් යම් කිසි ගුණයක් නැවත නැවත සිතමින් එහි සිත සමාධියට පැමිණවීම බුද්ධානුස්මෘති භාවනාව ය.

බුදුන් වහන්සේගේ ගුණයෝ ඉතා බොහෝ ය. ඒ ගුණ කොටස් නවයකට බෙදා තිබේ. “අරහං සම්මා සම්බුද්ධෝ, විජ්ජාචරණ සම්පන්නෝ, සුගතො, ලොකවිදූ, අනුත්තරෝ පුරිස දම්ම සාරථි, සත්ථා දේවමනුස්සානං, බුද්ධෝ, භගවා” යන පද නවයෙන් ඒ ගුණ සමූහය දක්වනු ලැබේ. බුද්ධානුස්මෘති භාවනාව කරනු කැමතියන් විසින් ඒ ගුණ නවය හොඳින් පාඩම් කර ගත යුතු ය.

මාගේ භාග්‍යවත් බුදුරජාණන් වහන්සේ රාගාදි සකල ක්ලේශයන් මතු නූපදනා පරිද්දෙන් නසා සුපරිශුද්ධ වූ බැවින් දෙවි මිනිසුන් විසින් කරන පූජා සත්කාරයන්ට සුදුසු වූ සේක.

මාගේ භාග්‍යවත් බුදුරජාණන් වහන්සේ අතීතානාගත වර්තමාන යන කාලත්‍රයට අයත් වූ ද , කාලමුක්ත වූ ද සකල ධර්ම සමූහය පරෝපදේශ රහිතව තමන් වහන්සේ විසින් ම නො වරදවා දැන වදාළ සේක.

මාගේ භාග්‍යවත් බුදුරජාණන් වහන්සේ අතිශයින් සමෘද්ධ වූ විදර්ශනා ඥානාදීි විද්‍යාවෙන් හා ශීලාදි චරණයෙන් ද සම්පූර්ණ වූ සේක.

මාගේ භාග්‍යවත් බුදුරජාණන් වහන්සේ දාන ශීලාදි සම්‍යග් ප්‍රතිපත්තියෙන් අමෘත මහා නිර්වාණ පුරයට පැමිණ වදාළ සේක.

මාගේ භාග්‍යවත් බුදුරජාණන් වහන්සේ සත්ත්ව ලෝකය, සංස්කාර ලෝකය, අවකාශ ලෝකය යන ලෝකත්‍රය නිරවශේෂයෙන් දැන වදාළ සේක.

මාගේ භාග්‍යවත් බුදුරජාණන් වහන්සේ ජාතිමාන, පුණ්‍යමාන, බලමාන ප්‍රඥාමාන, සෘද්ධි, මානාදි අනේකවිධ මානයෙන් උඩඟු වූ , දමනය කිරීමට දුෂ්කර වූ මනුෂ්‍ය, දිව්‍ය, බ්‍රහ්ම, යක්ෂ, රාක්ෂ රාජාදීන් දමනය කරන හෙයින් සත්ත්වයන් දමනය කරන්නවුන් අතුරෙන් අග්‍ර වූ සේක.

මාගේ භාග්‍යවත් බුදුරජාණන් වහන්සේ දෙවි මිනිසුන්ට මෙලොව පරලොව යහපත පිණිස හා අමෘත මහා නිර්වාණ ප්‍රතිලාභය පිණිස ද අනුශාසනය කරන සේක.

මාගේ භාග්‍යවත් බුදුරජාණන් වහන්සේ පරම ගම්භීර චතුස්සත්‍ය ධර්මය තමන් වහන්සේ විසින් අවබෝධ කොට ගෙන නොයෙක් දහස් ගණන් දෙව් මිනිසුන්ට ද අවබෝධ කරවන සේක.

මාගේ භාග්‍යවත් බුදුරජාණන් වහන්සේ අනන්ත පුණ්‍ය, අනන්ත සෘද්ධි , අනන්ත ඥාන, අනන්ත තේජෝ බල පරාක්‍රමයෙන් යුක්ත ව ලෝකවාසීන් විසින් නන් අයුරින් කරන ගෞරවයට සුදුසු වූ සේක.

මේ බුදු ගුණ වගන්ති නවය හොඳින් පාඩම් කර ගෙන බුද්ධ වන්දනාව සඳහා ද භාවිත කළ යුතු ය. තමනට නො තේරෙන දෙයක් කියා වන්දනා කිරීමට වඩා සිය බසින් ම තමන්ට තේරෙන දෙයක් කියා වන්දනා කිරීම යහපත් ය. වන්දනා කරන කල්හි මේ වගන්ති නවය කියා අවසානයෙහි “මේ නව වැදෑරුම් ගුණයෙන් යුක්ත වූ භාග්‍යවත් බුදුරජාණන් වහන්සේට මාගේ කායාදි ද්වාරත්ත්‍රයෙන් වඳිමි” යනු කියා බුද්ධ වන්දනාව කළ යුතුය.

බෞද්ධයාගේ අත්පොත ඇසුරෙනි