චිත්තානුපස්සනාව

චිත්තානුපස්සනාව:

සිතට ගලා එන අරමුණු මෙනෙහි කරන්න

අම්බලන්ගොඩ, කහව ගල්දූව

ආරණ්‍ය සේනාසනයේ

කම්මට්ඨානාචාර්ය

ත්‍රිපිටකාචාර්ය, ත්‍රිපිටක විශාරද

කහගොල්ලේ සෝමවංශ හිමි

බොහෝ දෙනාගේ සිත බොහොම කල බලයි. ඒ සිතින් වැඩක් ගන්නට බැහැ. කලබල නැති සිතෙන් වැඩක් ගත හැකි යි. අධ්‍යාපනයට වැදගත් වන්නේ කල බලකාරී නැති සිත යි. කලබලකාරී උද්දච්ඡ සිත ප්‍රයෝජනයක් නැහැ. එසේම මහග්ඝත සිත ධ්‍යාන අවස්ථාවට යන සිත තැන්පත් සිතක්. ඒ සිතෙන් ප්‍රයෝජන ගන්න පුළුවන්. පාඩම් සිටිනවා. පොත පත කියවන්න පුළුවන්. සංවරකම තියෙනවා. භාවනා ආදී ගුණ සම්පත් හොඳින් දියුණු වෙනවා. ඒ ගැන හසල දැනුමක් ලැබෙන්නේ සිත අනුවම බලමින් වාසය කිරීමෙනි. ඒ සඳහා කවුරුත් චිත්තානුපස්සනාව භාවනාව සඳහා වාඩි වෙලා සිත දෙසම බලාගෙන සිතට දැනෙන අරමුණු මෙනෙහි කරන්න.

සතිපට්ඨාන භාවනාව කායානුපස්සනාව, වේදනානුපස්සනාව, චිත්තානුපස්සනාව, ධම්මානුපස්සනාව, යනුවෙන් ක්‍රම හතරකට පැහැදිලි කරනවා. භාවනා කර්මස්ථාන විසි එකක් දේශනා කර වදාළා. ප්‍රධාන අනුසස් හතක් දේශනා කර තිබෙනවා. සතිපට්ඨාන භාවනාව වඩන්නාගේ සිත පිරිසුදුවීම, ඇඬීම වැළපීම දුරුවීම, කායික දුක් මානසික දුක් සංසිඳුවා ගැනීම, නිවන් මඟට බැස ගැනීම ,නිර්වාණය සාක්ෂාත් කිරීම ආදී ආනිසංස සමුදාය ප්‍රථමයෙන් දේශනා කිරීමෙන් සතිපට්ඨාන සූත්‍රය ආරම්භ කළා. එහි මූලික කරුණු පෙර ලිපි මඟින් සඳහන් කළෙමු. අද සඳහන් කරන්නේ චිත්තානුපස්සනාවේ තවත් කොටසකි.

නමස්කාරය , ඉතිපි සෝ, ස්වාක්ඛාත, සුපටිපන්න ගාථා සජ්ඣායනා කර තුනුරුවන්ට මාගේ නමස්කාරය වේවා, යනුවෙන් සිතාගෙන, කය ඍජුව තබාගෙන භාවනාවට වාඩි වෙන්න. සිත අනුව බැලීම මේ මඟින් සිදු කරනු ලබයි. චිත්තානුපස්සනාවේ පළමු කොටස ලෝභ සිත, ලෝභ නැති අලෝභ සිත, පටිඝ සිත සහ මෛත්‍රී සිත ගැන සඳහන් කළා. අද චිත්තානුපස්සනාවේ සමෝහ සිත, වීත මෝහ සිත ගැන සඳහන් කරමු.

සමෝහ යනු මෝහ සහිත බවයි. එනම් අවිද්‍යාව යි. සමෝහ සිත් දෙකකි. උපේක්ෂා සහගත උද්දච්ච සිත සහ විචිකිච්ඡා සිත මෝහ නම් වෙයි. එනම් මුලා වීමයි. මෝහ සිත් දෙකෙන් සියලුම ලෝභ , ද්වේශයන්ට මූලිකව කටයුතු කරයි. ලෝභය සහ තරහව නිසා මෝහය සම්බන්ධ වෙයි. එවිට ලෝභය සහ ද්වේශය එකතු වන්නේ නැහැ. ඒ දෙකම විරුද්ධයි. ලෝභය සමඟ මෝහයද , ද්වේශය සමඟ මෝහය ද එකතු වෙයි.

එසේනම්, තම සිතේ මෝහ සිතක් ඇතිවුණ කල්හි මෝහ සිතක් යනුවෙන් දැනගත යුතු යි. එය නැති වූ ගමන් ඇති වන්නේ වීත මෝහ සිත යි. එනම් මෝහය නැහැ. වීත මෝහ සිත් දෙකයි. වීත මෝහ සිත් අසූ හතයි. සිත් අසූනවයක් තිබෙනවා. එයින් එකක් මෝහ සහගත යි. ඉතිරි අසූ හත මෝහයෙන් තොර නිසා වීත මෝහ නම් වෙයි. එවිට තම සිත මෝහ සිතක් බව දැනගෙන මෝහ සිතක් යනුවෙන් මෙනෙහි කරන්න.

තවද සංකිත්ත, වික්කිත්ත යනුවෙන් සිතක් තිබෙනවා. මේ සිත් දෙකත් හොඳින් දැනගෙන ඒ පිළිබඳ සිත පිහිටුවා ගැනීම මෙයින් සඳහන් කරනවා. සිත අනුව බැලීමට කවුරුත් හුරු පුරුදු විය යුතු යි. එයින්, තමන්ට ලොකු නුවණක් ඇති වෙනවා. එය විශේෂිත වෙයි. ඒ දියුණු සිත නුවණ සම්බන්ධ වූ විට ඥාන සම්ප්‍රයුක්ත වෙයි. ඒ තත්ත්වයට පත්වන්නේ තම සිත ශක්තිමත් නම් පමණ යි. එසේනම්, සිත සහ නුවණ දෙකක්. මේ දෙක එකට එකතු විය යුතු යි. ඥාන සම්ප්‍රයුක්ත සිතකින් චිත්තානුපස්සනාව ඉදිරියට ගෙන යන්න පුළුවන්.

යම් ක්ෂණයක යම් සිතක් උපදිනවා නම්, ඒ සිත පිළිබඳව සිහියෙන් යුතුව සිතීම චිත්තානුපස්සනාව යි. තම සිත සහ අන්‍ය සිත පිළිබඳව සිතනවා නම්, තමන්ගේ ද අනුන්ගේ ද සිත දෙස බලනවා නම් එය චිත්තානුපස්සනාව යි. සිත ඇතිවීම සහ නැතිවීම ද බැලිය යුතු යි. එවිට තමන්ට හොඳ දැනීමක් ඇති වෙයි. චිත්තානුපස්සනාවේ අනිත්‍ය , දුක්ඛ , අනාත්ම හොඳින් වටහාගන්නට පුළුවන් . ’සංකිත්ථ චිත්තේ යනු ථීන මිද්ධයෙන් යුක්ත සිත යි. එනම් කම්මැළි සිතයි. හැකිළුණූ සිත යි. තමන්ට කම්මැළි , අලස, සිතක් දැනුණු කල්හි එය ථීනමිද්ධ සිතක් යනුවෙන් දැන, මෙනෙහි කරන්න. වික්ඛිප්ත යනු වික්ෂේප වුණ සිතයි. එක අරමුණක තබා ගන්නට බැහැ. චපල සිත ක්. උද්දච්ඡය සමව යෙදුණා වූ එක අරමුණක පවත්වාගන්නට නොහැකි චපල වූ සිත වික්ඛිප්ත සිත යි. විසුරුණු සිත යි. එවිට තමන්ට විසුරුණු සිතක් ලැබුණු කල්හි එය විසිරුණු සිතක් යනුවෙන් දැන ගන්න. ථීනමිද්ධය තමන්ගේ සියලුම කුසල ධර්ම විනාශයට පත් කරන දෙයක්. සසංකාරික යනුවෙන් සිත් පහක් තිබෙනවා. අකුසල් සිත් දොළහක් තිබෙනවා. ඒ සිත්වල කම්මැළිකම හට ගනි යි.

උද්දච්ඡයට වෙනම සිතක් තිබෙනවා. මෝහ සිතක්. එයින් සිත වික්ෂේප කරයි. එක අරමුණක සිත තබා ගන්නට බැහැ. මේ නිසා ඒ සිත් දෙකම හොඳ නැහැ. එය අකුසල පාක්ෂික බැවින් ථීනමිද්ධ යනුවෙන් සඳහන් කරනවා. කම්මැළිකම ඇති සිතත්, උද්දච්ඡ සිතත් හොඳට දැනගෙන එයට අනුකූලව බැලීම චිත්තානුපස්සනාව යි. ථීනමිද්ධය හට ගැනීම නැතිවීම බැලීම විපස්සනාව යි. සිතේ විසිරීම, ඇතිවීම, නැතිවීම බැලීම විදර්ශනාවයි. මේ දෙක එකටම යන භාවනාව චිත්තානුපස්සනාව යි. හොඳම ක්‍රමය වන්නේ අසුන් ගෙන සිත අනුවම බැලීම යි. එවිට සිතට ගතට දැනෙන කම්මැළිකම, නිදිමත ඍජුව මෙනෙහි කරන්න. දීර්ඝ වශයෙන් නිදිමත එනවානම්, නැඟිට සක්මනෙහි යෙදෙන්න. ඔසවනවා, තබනවා යනුවෙන් පියවර ගනිමින් සක්මන් කළ යුත යි. එවිට කම්මැළිකම දුරුවූ විට නැවත වාඩි වෙලා චිත්තානුපස්සනාවෙහි සිත පිහිටු වන්න. අරමුණෙහි සිත තබාගන්න අපහසු නම් මගේ සිත විසිරී යනවා... යනුවෙන් කිහිප වාරයක් ම මෙනෙහි කර, විසිරී යන සිත ද අනිත්‍ය , දුක්ඛ, අනාත්ම වශයෙන් මෙනෙහි කර නැවත අරමුණෙහි එනම් චිත්තානුපස්සනාවෙහි සිත පිහිටුවා ගත යුතු යි. එය බොහොම වැදගත් කාරණයක්. ඒ මඟින් සිත තැන්පත් කරගන්න පහසු යි. සිත දෙසම බැලීම මෙලෙස සඳහන් කරනවා. එක අරමුණක් දෙකක් නොවෙයි. බොහෝ අරමුණු සිතට ගලා එයි. ඒ සියලු අරමුණු නුවණින් බලමින් කටයුතු කිරීමෙන් තමන්ට චිත්තානුපස්සනාව සවි ශක්තිමත්ව ඉදිරියට ගෙන යා හැකි යි.

සිත් සහ චෛතසික ගැන හොඳින් දැනගත යුතු යි. දැන් මහග්ඝත සිත යනු කුමක්දැ’යි දැන ගනිමු. එනම් රූපාවචර , අරූපාවචර සිත් තිබෙනවා. ඒ මාර්ග සිත හොඳින් දැන ගත යුතු යි.රූපාවචර බ්‍රහ්ම ලෝක දාසයක් තිබෙනවා. අරූපාවචර සිත් වලට අයිති අරූපාවචර බඹතල හතරක් තිබෙනවා. සියල්ල විස්සයි. රූපාවචර බ්‍රහ්මයන්ට සිත් පහළොව යි. කුසල් පහයි. විපාක පහයි, ක්‍රියා පහයි. අරූපාවචර බ්‍රහ්මයන්ට කුසල් සතරයි. විපාක සතරයි, ක්‍රියා සතරයි. එවිට රූප , අරූප සිත විසි හත යි. චෛතසික තිස් පහයි. එවිට ධ්‍යාන සිතක් ලැබුණහම එය ධ්‍යාන සිතක් යනුවෙන් මෙනෙහි කළ යුතු යි. ඒ ධ්‍යාන සිත ඇතිවී නැතිවී යන බව කල්පනා කර අනිත්‍ය , දුක්ඛ , අනාත්ම වශයෙන් මෙනෙහි කරන්න. එක අරමුණක් දිගටම මෙනෙහි කරද්දි ධ්‍යාන අවස්ථාවට සමීප වෙනවා. එය සොයා ගන්න අපහසු බැවින් ගුරු උපදෙස් ඇතිව ම යා යුතු යි. ගුරු උපදෙසින් චිත්තානුපස්සනාවේ ධ්‍යාන අවස්ථාවට එද්දී සිතට ගතට අපමණ සුන්දරත්වයක්, සැනසීමක් ලැබෙනවා. ඒ බව දැනගෙන මෙනෙහි කරමින් ඉදිරියට යා යුතු යි. මාර්ග ඵල අවස්ථාව යනු රූපාවචර අරූපාවචර සිත් ද ඉක්මවා යාමයි. ලෝකෝත්තර තත්ත්වයට යාම යි. ලෝකෝත්තර යනු මාර්ග ඵල අවස්ථාව යි. මාර්ග ඵල අවස්ථාවට පත් වන්න හැම සිතක් ගැන ම දැනීමකින් හොඳට මෙනෙහි කරගෙන සිත අනුවම බලා ඒ සිතත් අනිත්‍ය , දුක්ඛ , අනාත්ම වශයෙන් දකින්න. එවිට සිත දියුණු තත්ත්වයකට ගෙන එන්නට පුළුවනි.

පෙර සඳහන් කළා සේ ලෝභ සිතක් නම් එය මෙනෙහි කළ යුතු යි. තරහ සිතක් නම් එයද මෙනෙහි කළ යුතු යි. මෝහ සිතක් නම්, වීත මෝහ සිතක් නම් එය ද මෙනෙහි කරන්න. කම්මැළි සිතක් නම් එයද මෙනෙහි කරන්න. උද්දච්ඡ එනම් විසුරුණු සිතක් නම් එයද මෙනෙහි කරන්න.තරහ හෝ මෛත්‍රී සිතක් පැමිණියත් මෙනෙහි කරන්න.

ධ්‍යාන සිතක් නම් එයද ධ්‍යාන සිතක් බව මෙනෙහි කර එය ද අනිත්‍යය යි, දුක්ඛ යි, අනාත්ම යි යනුවෙන් සිතන්න. ශබ්දයක් ඇසුණොත් ඒ ඇසුණු සිත මෙනෙහි කරන්න. සිරුරේ වායුවක් හැපුණොත් එය ද මෙනෙහි කරන්න. ඈත ශබ්දයක් ඇසුණත් මෙනෙහි කරන්න. ගඳ, සුවඳක් නාසයට දැනුණත් මෙනෙහි කරන්න. ගන්ධයක් ... ඒ පහළ වූ සිත ද අනිත්‍යය යි, දුක්ඛ යි, අනාත්ම යි යනුවෙන් පැමිණෙන සිත මෙනෙහි කරන්න. මෙලෙස සිතට ගලා එන අරමුණු මෙනෙහි කිරීම චිත්තානුපස්සනාව යි.

නිර්භය භූමියකට ළඟා වෙන්නට..

 

නිර්භය භූමියකට ළඟා වෙන්නට...

බයව අවුලේගම

කැලේගම පුරාණ විහාරයේ

හිඳව සෝභිත හිමි

" නමෝතස්ස භගවතෝ අරහතෝ සම්මා සම්බුද්ධස්ස

අච්ඡරාගණ සංවුට්ඨං - පිසාච ගණ සේවිතං

වනංතං මෝහනං නාම - කතං යාත්‍රා භවිස්සතී.

උජුකො නාමසෝ මග්ගෝ - අභයා නාම සාදිසා

රථෝ අකුජනෝ නාම - ධම්මචක්කේ හි සංයුතෝ තී "

සුපින්වතුනි,

බුදුරජාණන් වහන්සේ, සැවත්නුවර ජේතවනාරාමයේ වැඩ ඉන්නා කාලයේ උන්වහන්සේ දිනපතාම ධර්ම දේශනා පවත්වනවා. ඒ ප්‍රදේශවාසී ජනතාව ධර්ම ශ්‍රවණය කරන්නට සන්ධ්‍යා කාලයේ ජේතවනාරාමයට ළඟාවෙනවා. ඇතැම් අය බණ අහලා යනවා. ඒත් අවබෝධයක් ලබා ගන්න උත්සාහ ගන්නේ නැහැ. සමහර පුද්ගලයන් හොඳට බණ අහලා ඒ ධර්ම මාර්ගය අනුගමනය කිරීමට උත්සාහවත් වෙනවා.

එක්තරා කෙළෙඹි පුත්‍රයෙක්. තරුණයෙක් මේ බණ අහලා කල්පනා කරනවා. මේ කියන දේශනාවන් මට ගිහි ගෙදර ඉඳගෙන හරියට පිළිපදින්න පුළුවන්කමක් නැහැ. ඒ නිසා මම බුදුරජාණන් වහන්සේ සමීපයේ පැවිදි වෙන්න ඕනෑ. ඒ තරුණයා මවුපියන්ගෙන් අවසර ලබාගෙන බුදුරජාණන් වහන්සේ සමීපයෙහි පැවිදි වුණා. බොහොම උත්සාහයෙන් බණ භාවනා කළා. බුදුන් වහන්සේ ළඟ පැවිදිවෙලා. බුදුරජාණන් වහන්සේගෙන් ධර්මය අහලා. කර්මස්ථාන ලබාගෙන අශුභ කර්මස්ථානය තමයි මේ හාමුදුරුවෝ නිතර වැඩුවේ. එහෙම වඩන කොට මේ රූපයේ තියෙන අනිත්‍යතාව මේ රූපය අනිත්‍යයි. දුක්ඛයි. අනාත්මයි. කියලා ඒ විදියට භාවනා කරනවා. හැම දෙයක් ගැනම අශුභ වශයෙන් බලමින් මේ සංසාර දුක නැති කිරීම සඳහා තමයි මේ ස්වාමීන් වහන්සේ ක්‍රියා කළේ. නමුත් ඒ තරම් උත්සාහයෙන්, වීර්යයෙන් භාවනා කරගෙන නිතර ම ක්‍රියා කළත් මේ ස්වාමින් වහන්සේට සෝවාන් ආදි මාර්ගඵලයක් ලබන්නට කලින් ආයුෂ පිරිහීම නිසා අපවත්වීමට සිද්ධ වුණා. මේ හාමුදුරුවෝ බොහොම හොඳට භාවනා කරගෙන කර්මස්ථාන වඩාගෙන හිටපු නිසා නිදා පිබිදියා වගේ චාතුර්මහා රාජික දිව්‍යලෝකයෙහි උප්පත්තිය ලැබුවා. භාවනාකරන ඉරියව්වෙන්මයි ගිහිල්ලා එහි උප්පත්තිය ලැබුවේ. ඉතින් කල්පනා කරනවා. මම මේ විදිහේ කෙනෙක් ‘භික්ෂුවක්’ නමුත් මේ දිව්‍ය ලෝකයේ පිරිස අපේ මනුෂ්‍ය ලෝකයටත් වඩා නැටුම්, ගැයුම්, වැයුම්, කම්සැප විඳීම් ප්‍රබල විදියට තියෙන ස්ථානයක්. මේ දිව්‍ය පුත්‍රයා ඉන්නේ පළක් බැඳගෙන භාවනා කරන ඉරියව්වෙන්මයි. නමුත් තත්ත්වය ගැනවත්, තමන් දේවතාවෙක්ද කියන එකවත් කල්පනා කරන්නේ නෑ. මේ භාවනා කරන ඉරියව්වෙන්ම එහි පහළ වෙලා ඉන්න නිසා. මොහුගේ රූපය පෙනෙන ආකාරයට සැලැස්සුවට පස්සේ තමයි තමන් දැන් ඉන්නේ මිනිස් ලොව නොවෙයි දිව්‍ය ලෝකයේ පහළ වෙලා ඉන්නේ කියලා කල්පනා වුණේ. මම මේ තරම් මහණ දම් පිරුවේ, භාවනා කළේ, අශුභ කර්මස්ථාන වැඩුවේ, මේ තරම් අප්සරාවන් පිරිවරාගෙන. මේ විදියට කටයුතු කරන්න නෙවෙයි. මම බුදුරජාණන් වහන්සේ හමුවෙලා තත්ත්වය පැහැදිලි කරලා දෙන්න ඕනෑ. මධ්‍යම රාත්‍රියේ මේ දේවතාවා ඇවිල්ලා බුදුරජාණන් වහන්සේ ඉදිරියෙහි පහළ වුණා. බුදුරජාණන් වහන්සේට කියනවා ස්වාමීන් වහන්ස, මම මේ දිව්‍යලෝකයෙහි උපන්නා. දිව්‍යාප්සරාවෝ මා පිරිවරාගෙන ඉන්නවා.

නමුත් මට පේන්නේ කොහොමද? හරියට ප්‍රේතියො ගොඩක් මා වටකරගෙන ඉන්නවා වගෙයි. මට කිසිම බැඳීමක්, ආශාවක් ඇති වෙන්නේ නැහැ. ප්‍රේත සමූහයක් මා වටකර ගෙන ඉන්නවා වගෙයි පෙනෙන්නේ. අශුභ කර්මස්ථාන වඩලා තිබුණේ. මම මේ පහළ වෙලා ඉන්නා වනය මා මුළා කරන තැනක්. මම මෝහයට පත් කරන තැනක්. මගේ මේ තත්ත්වය පිරිහෙන තැනැක්. මම කොහොමද මේකෙන් ගැලවිලා යන්නේ කියලා බුදුරජාණන් වහන්සේ ඉදිරිපිට ප්‍රශ්නයක් මතු කළා. අන්න ඒ වෙලාවෙයි බුදුරජාණන් වහන්සේ මේ සූත්‍රය දේශනා කරමින්, මේ සසරින් ගැළවෙන ආකාරය පැහැදිලි කළේ. එහි සඳහන් වෙනවා. භය වෙන්න එපා. ඔබ කිසි දේකට කම්පා වෙන්න එපා කියලා. බුදුරජාණන් වහන්සේ පාර පැහැදිලි කරනවා. ‘උජුකො නාම සෝ මග්ගෝ’ ඔබට යාමට තිබෙන පාර බොහොම සෘජුයි මේ පාරේ හොඳට ගමන් කරන්න. එහෙම ගමන් කරන කොට කිසිම භයක් නෑ. බොහොම නිර්භය ස්ථානයකට යන්න පුළුවන්. ඒ පාරේ ගමන් කරන්න. එම මාර්ගය ඇති මේ ආර්ය අෂ්ටාංගික මාර්ගයේ ගමන් කරන්න. ඒ මාර්ගය ඉතාම හොඳ, කෙළින් තිබෙන මාර්ගයක්. දෙපැත්තේ තියෙනවා අගල් දෙකක්. කාමසුඛල්ලිකානු යෝගය. අත්තකිලමථානු යෝගය කියලා ඒවාට වැටෙන්නේ නැතිව මේ කෙළින් පාරේ ගමන් කරන කොට ‘අභයා නාම සාදිසා’ නියම නිර්භය භූමියකට ස්ථානයකට ඔබට ළඟා වෙන්න පුළුවන්. අන්න තියෙනවා’ තතෝ අකුජනෝ නාම – ධම්මචක්කේහි සංයුතෝ’ කිසිම ජරබර ශබ්ද මොකවත් නැති හොඳ රථයක් තියෙනවා. ඒ රථයෙන් ගමන් කරන කොට මෙන්න මේ නිර්භය ස්ථානයට ගමන් කරන්න පුළුවන්. බුදුරජාණන් වහන්සේ ඉතා පැහැදිලිව කියන්නේ ආර්ය අෂ්ටාංගික මාර්ගය නමැති මේ මාර්ගෙන් ගමන් කරන්න. ඒ මාර්ගයේ ගමන් කරන කොට මැඳුම් පිළිවෙතේ යන කොට කිසි භයකින් තොරව ඒ නිර්භය ස්ථානයට පැමිණෙන්න පුළුවන්. ධර්ම චක්‍රයෙන් යුතු නිර්මල රථයක් තියෙනවා. ඒ රථයේ නැගිලා ගමන් කරන කොට නියම ස්ථානයට පැමිණෙන්න පුළුවන්. රථය විස්තර කරනවා. ‘හිරීතස්ස අපාලම්බෝ - සතස්ස පරිවාරණං ධම්මානං සාරථිං බ්‍රෑමි සම්මා දිට්ඨි පුරේජවං’ ගොඩ වෙලා යන කොට මේ කරත්තේ තියෙනවා ඇඳි දෙකක් හොඳට හේත්තු වෙලා යන්න පුළුවන්. ඒ ඇඳි දෙක හැටියට උපමා කර තිබෙන්නේ මොනවාද? හිරි, ලජ්ජාව, ඔත්තප්ප බය, ලජ්ජාව භය දෙක නමැති මෙන්න මේ දේව ධර්ම ලෝකපාලන ධර්ම, දෙක තමන්ගේ ජීවිතයට එකතු කරගන්න. ලෝක පාලක ධර්ම දෙක අනුගමනය කරමින් යන කොට බයක් ඇතිවෙන්නේ නැහැ. එහි තියෙනවා සෙවිල්ල නමැති වහලය. කරත්තයක සෙවිල්ලක්, වහලයක් තිබුණොත් පමණයි නොතෙමි යන්න පුළුවන් වෙන්නේ.

මේ රථයේත් එහෙම තියෙනවා. මේ ධම්ම රථයේ තියෙන සෙවිල්ල මයි සතිය, සිහිය නිර්වාණ ගාමිණි ප්‍රතිපදාවේ දී ලජ්ජා භය, දෙකත් සිහියත් හොඳින් තියෙන්න ඕනෑ. මේ රථයේ තියෙන අංගෝපාංග ධර්ම නමැති රථයට ගොඩ වුණාම මේ රථයේ යන්න පුළුවන් ලජ්ජා භය නමැති ඇඳි දෙක තිබෙනවා නම් ඒ වගේ ම නොතෙමි යන්න පුළුවන් වහලය නමැති සිහිය තිබෙනවා නම් සම්මා දිට්ඨිය නමැති රියදුරා පෙරටු කරගෙනයි මේ රථය ඉදිරියට ගමන් කරන්නේ. යම්කිසි ස්ත්‍රියක් වේවා, පුරුෂයෙක් වේවා කෙනෙක් මෙන්න මේ කියන රථයට ගොඩවෙලා යනවා නම්, ‘ඒතේන යානේත නිබ්බාණස්සේව සන්තිකෝ. නිවන ළඟට යන්න පුළුවන්කම ලැබෙනවා.

ඔබ සැමට තෙරුවන් සරණයි.

දෙවහිත සූත්‍රය

 

දෙවහිත සූත්‍රය

199

මා විසින් මෙසේ අසනලදී, එක් කලෙක භාග්‍යවතුන් වහන්සේ සැවැත්නුවර සමීපයෙහිවූ අනේපිඬු සිටාණන් විසින් කරවනලද ජේතවනාරාමයෙහි වැඩවසනසේක.

එකල වනාහි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ, කුසයෙහි වාතාබාධයකින් පීඩිතවූසේක. ආයුෂ්මත් උපවාණ තෙමද භාග්‍යවතුන් වහන්සේට උපස්ථායකවෙයි.

ඉක්බිති භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ආයුෂ්මත් උපවාණ ඇමතූසේක. (අමතා) “බලව, උපවාණය, තෝ මට උණුදිය (ගෙනෙන සැටියක්) දනුව” යි (කී සේක.)

“එසේය, ස්වාමීනි” යි ආයුෂ්මත් උපවාණ තෙම භාග්‍යවතුන් වහන්සේට උත්තරදී දේවහිත බමුණාගේ නිවස යම්තැනෙකද එතැනට පැමිණියේය. පැමිණ නිශ්ශබ්දව එකත් පසෙක සිටියේය.

එකත්පසෙක සිටි නිශ්ශබ්දවූ ආයුෂ්මත් උපවාණයන් දෙවහිත බමුණා දිටීය. දැක ආයුෂ්මත් උපවාණයන්ට ගාථාවෙන් (මෙසේ) කීය:

“හිස මුඩුකළ, සඟළ සිවුරු පෙරවූ, පින්වත් තෙම කුමක් පතමින්, කුමක් සොයමින්, නිශ්ශබ්දව සිටින්නෙහිද? කුමක් ඉල්ලන්නට ආයෙහිද?”

“ලොව අර්හත්වූ සුගතවූ මුනිතුමා කුසයෙහි ආබාධයකින් පෙළෙනසේක. බමුණ, ඉදින් තා සතු උනුදිය ඇත්නම් ඒ මුනීන්‍දූයන් වහන්සේට දුන මැනවි.

“පිදිය යුත්තන් විසින් පුදන ලද, සත්කාර කළ යුත්තන් විසින් සත්කාර කරනලද, ගරුකළ යුත්තන් විසින් ගරු කරන ලද උන්වහන්සේට දෙනු පිණිස ගෙන යන්නට උණුදිය කැමැත්තෙමි” යි (ආයුෂ්මත් උපවාණතෙමු කීය.)

ඉක්බිති දේවහිත බමුණුතෙම උණුදිය කදක් පුරුෂයෙකු ලවා ගෙන්වාගෙන සකුරුපිඩක්ද ආයුෂ්මත් උපවාණ තෙරුන්ට දිනි.

ඉක්බිති ආයුෂ්මත් උපවාණ ස්ථවිරතෙම භාග්‍යවතුන් වහන්සේ යම් තැනෙකද එතැනට පැමිණියේය. පැමිණ, භාග්‍යවතුන් වහන්සේ උණු දියෙන් නහවා, උණු දියෙන් සකුරු දියකොට, භාග්‍යවතුන් වහන්සේට දුන්නේය.

ඉක්බිති භාග්‍යවතුන් වහන්සේගේ ඒ ආබාධය සංසිඳුනේය. ඉක්බිති දේවහිත බමුණුතෙම භාග්‍යවතුන් වහන්සේ යම් තැනෙකද එතැනට පැමිණියේය. පැමිණ, භාග්‍යවතුන් වහන්සේ සමග සතුටු සාමීචි කථා කෙළේය. සතුටුවිය යුතුවූ, සිහිකටයුතුවූ, කථාකොට එකත්පසෙක යුන්නේය.

එක්පසෙක හුන් දේවහිත බමුණුතෙම භාග්‍යවතුන් වහන්සේට ගාථායෙකින් මෙසේ කීය:

“දානවස්තුව කවරෙකුහට දෙන්නේද (දියයුතුද)? කවරෙකුහට දුන්දෙය මහත්ඵල ඇතිවේද? කවර ආකාරයෙකින් කොතැනක දෙන්නහුගේ දානය සඵලවේද?”

(භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මෙසේ වදාළසේක.) “යමෙක් පෙර ජාති පිළිවෙළ දනීද, ස්වර්‍ගය හා අපායත් දකීද, අර්‍හත්වයට පැමිණියේද, මාර්‍ගඥානයෙන් (චතුරාර්‍ය්‍ය සත්‍යය) දැන නිමවූ සියලු කටයුතු ඇත්තේද, (කායාදී) මෞන ගුණයෙන් යුක්තද,

“මෙහි (මෙබඳු තැනැත්තාට) දෙන දෙය දෙන්නේය (දියයුතු). මෙහි දෙනලද්ද මහත්ඵල ඇතිවේ. මේ ආකාරයෙන් දෙන්නහුගේ දානය මහත්ඵලවේ.

මෙසේ වදාළකල දේවහිතබමුණුතෙම භාග්‍යවතුන් වහන්සේට මෙය කීය: “පින්වත් ගෞතමයන් වහන්ස, ඉතා මැනවි. පින්වත් ගෞතමයන් වහන්ස, ඉතා මැනවි. යම්සේ යටිමුව කරන ලද්දක් හෝ උඩුමුව කරන්නේද, වැසුන දෙයක් හෝ විවෘතකරන්නේද, මංමුළාවූවකුට හෝ මාර්‍ගය කියන්නේද, ‘ඇස් ඇත්තෝ රූප දකිත්වා’ යි අඳුරෙහි තෙල් පහනක් හෝ දරන්නේද එසේම පින්වත් ගෞතමයන් වහන්සේ විසින් නොයෙක් අයුරින් ධර්‍මය ප්‍රකාශ කරන ලද්දේය. අද පටන් මා දිවහිම්කොට සරණ ගිය උපාසකයකු සේ භාග්‍යවතුන් වහන්සේ සලකන සේක්වා.”

චිත්තානුපස්සනාව

 චිත්තානුපස්සනාව:

සිතට දැනෙන කුසල් අකුසල්

අම්බලන්ගොඩ, කහව ගල්දූව

ගුණවර්ධන යෝගාශ්‍රමයේ

ශ්‍රී කල්‍යාණි යෝගාශ්‍රමයේ

මහා ලේඛකාධිකාරී

කම්මට්ඨානාචාර්ය

ත්‍රිපිටකාචාර්ය, ත්‍රිපිටක විශාරද

කහගොල්ලේ සෝමවංශ හිමි

කයට වඩා සිත සකසා ගැනීම වඩා වැදගත්. සිතට වහල් වුණොත් අපේ වැඩ කටයුතු කරගන්න අපහසු යි. සිත ශක්තිමත් වන්නේ නැහැ. බොහෝ පිරිස් ගෙල වැළලා ගැනීම, දුම්රියට පැන සිය දිවි නසා ගැනීම වැනි ජීවිත හානි පවා සිදු කර ගන්නේ සිත පාලනය කරගත නොහැකි නිස යි.

කායික, මානසික සැනසීම කෙරෙහි කොයි කවුරුත් සිත යොමු කර ගැනීම වැදගත් වෙයි. ඒ නිසා සිහි කල්පනාවෙන් වැඩ කටයුතු කිරීමට චිත්තානුපස්සනාව කුමන අයකුට වුවද බොහොම වැදගත්.

කය ඍජුව තබාගෙන, දෑස පියාගෙන, වමත මත දකුණත තබාගෙන සිත දෙස බැලිය යුතු යි. තම සිතට ලෝභකමක් දැනුණොත් එය ලෝභ සිතක් බව දැන ගැනීම පළමු කාරණය යි. චිත්තානුපස්සනාවේ ක්‍රම දාසය යි. පළමුව සරාග සිතක්, තණ්හා සිතක්, ලෝභ සිතක් නම් ඒ රාග සහිත, තණ්හා සහිත, ලෝභ සිතක් බව දැන ගත යුතු යි. ලෝභ සිත් අටක් බුදු පියාණන් වහන්සේ පහදා දුන් සේක. 1)සොම්නස් සහගත දිට්ඨි සම්ප්‍රයුක්ත අසංකාරික සිත, 2)සොම්නස් සහගත දිට්ඨිගත සම්ප්‍රයුක්ත සසංකාරික සිත, 3)සොම්නස් සහගත දිට්ඨිගත විප්‍රයුක්ත(වැරැදි අවබෝධය නොමැති බව) අසංකාරික සිත 4)සොම්නස් සහගත දිට්ඨිගත විප්‍රයුක්ත සසංකාරික සිත 5)උපේක්ෂා සහගත දිට්ඨිගත සම්ප්‍රයුක්ත අසංකාරික සිත 6)උපේක්ෂා සහගත දිට්ඨිගත සම්ප්‍රයුක්ත සසන්කාරික සිත, 7)උපේක්ෂා සහගත දිට්ඨිගත විප්‍රයුක්ත අසන්කාරික සිත, 8)උපේක්ෂා සහගත දිට්ඨිගත විප්‍රයුක්ත සසංකාරික සිත

චිත්තානුපස්සනාවේ දී ලෝභ සහගත සිත් අටක් මේ අනුසාරයෙන් පැහැදිලි කරනවා. එවිට මේ සිත් අටෙහි ලෝභ සිත් හටගන්නේ. තමන්ට තණ්හාවක් නොහොත් ලෝභයක්, රාග ආස්වාදයක් ඇති වුණොත් ඒ සිත් අටෙන් එකකින් හට ගන්නවා. මේ සිත් අට ලෝභය තමන්ගේ සිතේ පහළවන නිසා පංච කාම වස්තූන් පිළිබඳව තෘෂ්ණාව බල පවත්වන බැවින් එය අනාගාමී මාර්ග ඥානය දක්වා ම පවතිනවා. සෝවාන් වෙද්දී මෙහි අපාය ශක්තිය නැතිවී යයි. එයත් මෙනෙහි කළ යුතු වෙයි. ලෝභ සහගත සිතක්, ඇති වුණොත් එය ලෝභ සහගත සිතක් යනුවෙන් හොඳින් දැනගත යුතු යි. මගේ සිත තණ්හා සහගත යි. තණ්හාව යනුවෙන් හඳුනාගෙන හොඳින් මෙනෙහි කළ යුතු යි. තණ්හාව නොහොත් ලෝභය අනිත්‍යය යි. දුක්ඛ යි අනාත්ම යි යනුවෙන් මෙනෙහි කරන්න. ලෝභ සිත් අට හොඳින් පාඩම් කරගෙන මගේ සිතේ ලෝභ සිත් අටක් තිබෙනවා මේ සිත් අටෙන් සියුම් ලෝභය තණ්හාව රාගාස්වාද චේතනා සියල්ල හට ගන්නා බව දැනගත යුතු යි.

තමන්ට යම්කිසි දෙයක් පිළිබඳව ආසාවක් උපන්නොත් මේ ලෝභ සිතක් බව දැනගත යුතු යි. එය දිගට මෙනෙහි කරද්දී නැති වී යනවා. ලෝභ සිත ඒ මොහොතේ හට ගෙන නිරුද්ධ වෙනවා. නැවත හට ගන්නේ අලුත් සිතක් . එයත් නිරුද්ධ වෙනවා. එකම ලෝභ සිත දිගටම තිබෙනවා නොවෙයි. උප්පාද, තිථි, භංග වශයෙන් චිත්තක්ෂණයක් පාසාම නිරුද්ධ වී යනවා.

සිතක ආයු කාලය චිත්තක්ෂණ දාහත යි. ඉන්පසුව නැවත හටගන්නේ වෙනම සිතක්. ඒ ගැන හොඳ දැනීමක් කවුරුත් ඇතිකරගෙන චිත්තානුපස්සනාව කෙරෙහි බලවත් ඕනෑකමකින් කටයුතු කරන්න. තම සිතේ තණ්හාව රාගය තිබෙන බව දැනගත යුතු යි. එසේ නැත්නම් දිගට මෙනෙහි කළත් කමක් නැහැ. එවිට නැතිවෙලා යනවා. තණ්හාව අනිත්‍යය යි, දුක්ඛ යි අනාත්මයි යනුවෙන් මෙනෙහි කරන්න. එය විදර්ශනා භාවනාව යි. සිත ගැන බැලීම සමථ භාවනාව යි. මේ ක්‍රම දෙකම මෙලෙස ගෙන යා හැකි යි. කවුරුත් තම තමන්ගේ ගුණ ධර්මයන් හොඳින් දියුණු කරගෙන ඉදිරියට යන්න. එවිට ලෝභ සහගත බව ඉවත් වුණහම පහළවන්නේ වීතරාග සිතක්. සිත් අසූනවයෙන් අටක් අඩු කළාම අසූ එකක් වීතරාග සිත් වෙයි. එනම් ලෝභය, තණ්හාව, රාගය, නැති සිත් අසූ එකක් තිබෙනවා. සියලුම සිත් අසූ නවය යි. එයින් අපේ චිත්තානුපස්සනාවට තණ්හාවට අටක් අයින් කළා. ඉතිරි සියුම් සිත් වීතරාග සිත්. එවිට දැන් තණ්හාව ඉවත් වුණහම ලෝභය, ඉවත්වුණහම මගේ සිතේ ලෝභය තණ්හාව රාගය නැත . මගේ සිත වීතරාගි යි යනුවෙන් මෙනෙහි කළ යුතු යි. නැත්නම් ඒ බව දැනගත යුතු යි. එයත් හොඳින් මෙනෙහි කර වීතරාගී සිත අනිත්‍යයයි, දුක්ඛ යි අනාත්මයි යනුවෙන් මෙනෙහි කළ යුතුයි. එවිට තමන්ට ලොකු දැනුමක්, ලැබෙයි. තමාගේ සිත බොහෝ වැදගත් තත්ත්වයට පත් වෙනවා. සිත පිළිබඳව මනා වැටහීමක් ඇති කරගන්න පුළුවන්. කවුරුත් සිත පිළිබඳ දැනීම වැඩිකළ යුතු යි. සිත පිළිබඳ අවබෝධය වැඩිකළොත් බොහොම වැදගත්. එවිට සිත අනුව බලමින් තමන්ගේ භාවනාව හොඳට දියුණු තියුණු කරගන්න මහන්සි ගත යුතු යි.

දැන් පටිඝ සිත ගැන කතා කරමු. තරහව, වෛරය, ක්‍රෝධය, ඊර්ෂ්‍යාව පළිගැනීම පටිඝ චේතනාව සිතේ දොම්නස් බව සිතේ දුසීත බව ආදී අර්ථ කිහිපයකින් ම පටිඝ සිතට අර්ථය දෙන්න පුළුවන්. තමන්ට තරහ, වෛර , ක්‍රෝධ, ඊර්ෂ්‍යා සිතක් මතු වුණොත්, එය කුමන සිතක් දැයි හඳුනාගෙන දිගටම මෙනෙහි කළ යුතු යි. තමන්ගේ සිත තරහවෙන් අත්මිදුණා නම් , එයත් හොඳින් දැනගත යුතු යි. එය අනිත්‍යය යි, දුක්ඛයි, අනාත්මයි වශයෙන් මෙනෙහි කළ යුතු යි. උදාහරණයක් ලෙස සිතේ තරහව මතු වුණොත්, එය තරහව බව දැනගත යුතු යි. ඒ දැනීම ඥාන සම්ප්‍රයුක්ත යි. තරහව අකුසල පාක්ෂික වෙයි. එවිට අකුසල පාක්ෂික සිත අකුසලයෙන් මුදා ගන්නට චිත්තානුපස්සනාව ප්‍රයෝජනවත් වෙයි. මාන්නයක් හට ගත්තොත් මගේ සිතේ මාන්නයක් මතු වුණ බව වටහා ගත යුතු යි. එයද අනිත්‍ය, දුක්ඛ, අනාත්ම වශයෙන් මෙනෙහි කළ යුතු යි.

පටිඝ සිත දෙයාකාර වෙයි. දෝමනස්ස සහගත පටිඝ සම්ප්‍රයුක්ත අසංකාරික සිත, දෝමනස්ස සහගත පටිඝ සම්ප්‍රයුක්ත සසංකාරික සිත යනුවෙන් සිත දෙආකාර වෙයි. චිත්තානුපස්සනාවේ දී මතක තබාගත යුත්තේ පටිඝ සිත්, තරහ සිත් දෙකයි ඇති වන්නේ. සියලුම සිතේ පහළවන තරහ, වෛර, ක්‍රෝධ හටගන්නේ සිත් දෙකෙන්ම යි. ඒ නිසා මගේ සිත දැන් තරහවට යොමුවුණු බව දැනගත්විට එය චිත්තානුපස්සනාව යි. තරහව අනිත්‍යය යි, දුක්ඛ යි අනාත්ම යි යනුවෙන් මෙනෙහි කිරීම විපස්සනාව යි. එසේම තරහ සිත මෙනෙහි කර ඉන් ඉවත්වූවාට පසුව තරහව නැහැ. ඒ සිත වීත දෝස නම් වෙයි. සිත් අසූනවයෙන් දෙකක් පටිඝ සිත් වෙයි. ඉතිරි අසූ හත වීත දෝස නම් වෙයි. එසේනම් මගේ සිත දැන් වීත දෝස යි. එහි තරහව නැහැ. ඒ නිසා වීතදෝස සිත අනිත්‍යයයි, දුක්ඛ යි, අනාත්මයි යනුවෙන් මෙනෙහි කරන්න.

එසේනම්, මේ පාඩමේ ලෝභ සහගත සිත් අටයි. වීතරාග සිත් (ලෝභය නැති වූ විට) අසූ එකයි. සදෝස සිත් (පටිඝ සිත්) දෙක යි. වීතදෝස අසූනවයෙන් දෙකක් අඩුවී අසූ හත යි.

වෙහෙර විහාරයක් දුටුවොත් හෝ බුදුන් වඳින දසුනක දී හෝ ශ්‍රද්ධා සිතක දී හෝ එය ශ්‍රද්ධා සිතක් බව දැන මෙනෙහි කළ යුතු යි. එලෙස සිතට දැනෙන අකුසල් සහ කුසල් සිතිවිලි මෙනෙහි කරමින් චිත්තානුපස්සනාව හොඳින් දියුණු කරගත හැකි යි.

- ජම්මික ප්‍රබෝධනී වැලිකල

සරණාගමනයෙහි විපුල ඵල

 

සරණාගමනයෙහි විපුල ඵල

අස්ගිරි මහා විහාරවාසී

අමුණුපුර

පියරතන නා හිමි

නමෝ තස්ස භගවතෝ අරහතෝ සම්මා සම්බුද්ධස්ස

බහුං වෙ සරණං යන්ති

පබ්බතානි වනා නිච

ආරාම රුක්ඛ චෙත්‍යානි

මනුස්සා භය තජ්ජිතා

නෙතං ඛො සරණං ඛෙමං

නෙතං සරණ මුත්තමං

නෙතං සරණමාගම්ම

සබ්බ දුක්ඛා පමුච්චති

ශ්‍රද්ධාවන්ත සාධුනි,

සකල සතවෙත පතළ මහා කරුණා ඇති අප භාග්‍යවත් සම්මා සම්බුදුරජාණන් වහන්සේ අග්ගි දත්ත තම් පුරෝහිත බමුණාගේ තවුස්දම් පිරීම නිමිති කරගෙන මෙම ගාථා ධර්මය දේශනා කොට වදාළ සේක.

දඹදිව සොළොස් මහ ජනපදයන් අතර කෝසළ රාජ්‍ය පාලක වූ කොසොල් මහ රජතුමා බුදුරජාණන් වහන්සේ කෙරෙහි ඉතා ප්‍රසන්න තාවයෙන් ආශ්‍රය, නිශ්‍රය, භජනය, පයිරුපාසනය කළහ. මෙම රජතුමාගේ අනුශාසක හෙවත් පුරෝහිත අග්ගිදත්ත නම් බමුණා මහරජුගේ අභාවයෙන් පසුව පුත්‍ර රාජකුමාරයාටද අර්ථයෙන් ධර්මයෙන් අනුශාසනා කරමින් ඉතා ධාර්මික ජීවිතයක් ගත කළේය. ක්‍රමයෙන් මහලුවයසට පැමිණි විට රජතුමාගෙන් අවසර ගෙන තාපස පැවිද්දෙක්ව සහපිරිවරින් ආශ්‍රමයක විසූහ. මගධ හා කූරුරට ආශි‍්‍රතව විශාල පිරිසක් මොහුගේ තවුස් පිළිවෙතට පැහැදී ශ්‍රාවක බවට පත්වූහ.

අග්ගිදත්ත තාපසතුමා තම ශ්‍රාවකයන්ට අනුශාසනා කරන්නේ, යමෙකුට රාගාදී කෙලෙස් හැඟීමක් පහළවූවිට එය සිතින් බැහැර කිරීමට නියමිත ස්ථානයකට වැලිගොටුවක් දැමිය යුතුය යන සම්මතය නියම කළහ. තම තමන්ට බියක්, සැකයක්, ත්‍රාසයක් ඇති වූ විට ආරාම, වෘක්ෂ, පර්වත, චෛත්‍ය සරණ යන ලෙස ද දේශනා කළේය.

අප බුදුරජාණන් වහන්සේ ලෝක සත්ත්වයා වෙත මහාකරුණාවෙන් බලා වදාරණසේක් මෙම අග්ගිදත්ත තවුසාණන් ඇතුළු පිරිසගේ අධිගම කුසලතාවය දැක ප්‍රථමයෙන් මුගලන් මහරහතන් වහන්සේ එහි යවා පසුව තමන් වහන්සේ වැඩිසේක. බොහෝ දෙනාගේ සැලකිල්ලට මෙන්ම භීතියට පාත්‍ර වූ නාගරාජයා දමනය කළ මුගලන් රහතන්වහන්සේ එම වැලිගොඩ මතම වැඩ සිට එම නාරජුගෙන් ගරු බුහුමන් ලැබූහ.

අනතුරුව අප බුදුරජාණන් වහන්සේ එතැනට වැඩමවා මෙම ගාථාධර්මය දේශනාකොට වදාළ සේක. බොහෝ මිනිස්සු බියෙන්, තැතිගැනීමෙන් ආරාම, වෘක්ෂ, පර්වත, චෛත්‍ය සරණ යති. එහෙත් එම සරණ යාමෙන් පිහිටක් නොලබති. යමෙක් බුදුන්, දහම්, සඟුන් සරණ යන්නේ නම්, එය චතුරාර්ය සත්‍ය ධර්මය අවබෝධයට හේතුවන්නේ ය. සියලු දුකින් මිදෙන්නේ ය. අප බුදුරජාණන් වහන්සේ ලොව පහළවීමට පෙර මානව සමාජයට ඒකායන සරණවූයේ සොබාදහමේ ප්‍රධානව පවතින භෞතික වස්තූන් හා එම බලය ආරෝපණය කළ ජීවාත්මයන්ට බව ප්‍රකටවන්නේ ය.

සත්‍ය මෝහාන්ධකාරයෙන් ආවරණය වූ ලෝකය තුළ ජීවත්වන සත්ත්වයන්ට එකම පිහිට අසත්‍ය ධර්මය හෙවත් මිථ්‍යා දෘෂ්ටියයි. සත්වයා මෙම මිථ්‍යාදෘෂ්ටිය හිස දරාගෙන පැමිණි ගමන් මාර්ගයේ කෙතරම් සම්බාධකවලට මුහුණ පාන්නට ඇද්ද? එහෙත් බුදු රජාණන් වහන්සේ නමක් ලොවට පහළ වී සත්‍ය ධර්මාලෝකය සත්වයන්ට ලැබෙනවිට ඇතිවන ශාන්තිය, සහනය අපමණ ය. අතීත බුදුවරුන්ගේ ගමන් මාර්ගය අවංකව, සත්‍ය අවබෝධ කරගැනීමේ ප්‍රඥාවෙන් හා පරමාර්ථකාමී මහා කරුණාවෙන් කල්ප ගණන් සසර සැරිසරා, පාරමීදම් පුරා බුදුකෙනෙක් ලොවට පහළවනසේක.

අප ගෞතම සර්වඥයන් වහන්සේ ලොව්තුරා බුදුබව ලබා බරණැස ඉසිපතනාරාමයේ දී දම්සක් පැවතුම් සූත්‍රධර්ම දේශනාව පැවැත්වූ විට එම අවස්ථාවේ දී ම එය අවබෝධ කරගත් කොණ්ඩඤ්ඤ තවුසාණන්ගේ පටන් මේ දක්වා කෙතරම් කෙනෙක් තිසරණ සරණ ගතව සහනය ලබන්නට ඇත්දැයි සිතීමට පවා නොහැක. ඒ සියලු සත්වයෝ,

යෙ කේචි බුද්ධං සරණං ගතාසෙ

න තෙ ගමිස්සන්ති අපායං

පහාය මානුසං දෙහං

දෙව කායං පරිපූරෙස්සන්ති.

ආදී නයින් මහා සමය සූත්‍රාන්ත ධර්මදේශනාව අනුව සතර අපායාදී අතිභයංකාර ලෝකවල ආත්මය නොඉපිදී දේව මනුසිකාදී සැපසම්පත් ලබා ගනිති. එමෙන්ම බුද්ධාදී උතුම් තෙරුවන් පිළිබඳ අවංක ශ්‍රද්ධාවෙන් සරණයාම කාම, භව, දිට්ඨි, අවිජ්ජා යන සතර ඕඝයන් තරණය කර සදාකාලික නිවන් සුවයෙන් සැනසෙන්නට පුළුවන.

සංසාර සාගරයට ගෙනයන ප්‍රධානතම උපකාරකය වන තණ්හාවත්, ආත්ම දෘෂ්ටියත් සිතින් අයින් කර ගන්නට නම් බුද්ධ, ධම්ම, සංඝ යන තෙරුවන් සරණ යායුතුම වන්නේ ය.

සරණ, සරණාගමන, සරණාගමනඵල, අනුස්සති භාවනාව යන කරුණු පිළිබඳව හොඳ අවබෝධයෙන් ම සරණාගමනය යන්නේ නම්, ඕනෑම කෙනෙකුට එකෙණෙහිම එයින් ලැබෙන විපුල ප්‍රයෝජන ලබාගත හැක.

යොච බුද්දංච ධම්මංච

සංඝංච සරණං ගතො

චත්තාරි අරියසච්චානි

සම්මප්පඤ්ඤාය පස්සති

යමෙක් බුදුන් දහම්, සඟුන් සරණ යන්නේ නම්, එයම පාදක කරගෙන චතුරාර්ය සත්‍ය ධර්මය අවබෝධ කරගන්නේ ය. බුද්ධාදී තෙරුවන් ප්‍රත්‍යක්ෂයෙන් අවබෝධ කරගන්නේ සෝවාන් මාර්ගයට පැමිණි පසුබව බුද්ධ දේශනාවේ සඳහන් වන අතර එතෙක් ශ්‍රද්ධාවන්තයාගේ අනුමාන ඤාණය නිසා සතර අපායේ ඉපදීමක් සිදුවන්නේ නැත. පංචානන්තරියාදී මහා පාප කර්මයන්ගෙන් තොරව ශ්‍රද්ධා ප්‍රඥා දෙකින් තෙරුවන් ආශ්‍රය, නිශ්‍රය, භජනය, වන්දන මානන පූජා කිරීමෙන් බුද්ධානුස්සති, ධම්මානුස්සති, සංඝානුස්සති යන අනුස්සති භාවනාවෙන් කාමච්ඡන්දාදී නීවරණයන් තදංගවශයෙන් යටපත් කරමින් ක්‍රමයෙන් ප්‍රථමධ්‍යානාදී ධ්‍යාන සිත් උපදවා සමුච්ඡේද ප්‍රහාණයෙන් ක්ලේශ ධර්මයන් ප්‍රහීණ කොට දුක්ඛාදී චතුරාර්ය සත්‍ය ධර්මය අවබෝධ කිරීමෙන් උතුම් නිවන් සුවයෙන් සැනසීමට පුළුවන.

ඔබ සැමට තෙරුවන් සරණින් බව දුක් නිවේවා.

උදය සූත්‍රය

 

උදය සූත්‍රය  

198

මා විසින් මෙසේ අසනලදී, එක් කලෙක භාග්‍යවතුන් වහන්සේ සැවැත්නුවර සමීපයෙහිවූ අනේපිඬු සිටාණන් විසින් කරවනලද ජේතවනාරාමයෙහි වැඩවසනසේක.

ඉක්බිති භාග්‍යවතුන් වහන්සේ පෙරවරු සමයෙහි හැඳ පෙරව පාත්‍ර සිවුරු ගෙන උදය බමුණාගේ නිවස යම් තැනෙකද එතැනට වැඩිසේක. ඉක්බිති උදය බමුණුතෙම භාග්‍යවතුන් වහන්සේගේ පාත්‍රය ආහාරයෙන් පිරවීය. දෙවෙනි දිනත් භාග්‍යවතුන් වහන්සේ පෙරවරුයෙහි හැඳ පෙරව පාත්‍ර සිවුරු ගෙන උදය බමුණාගේ නිවස යම් තැනෙකද එතැනට වැඩිසේක. දෙවෙනි දිනත් උදය බමුණුතෙම ආහාරයෙන් භාග්‍යවතුන් වහන්සේගේ පාත්‍රය පිරවීය.

තුන්වෙනි දිනත් භාග්‍යවතුන් වහන්සේ පෙරවරුයෙහි හැඳ පෙරව පාත්‍ර සිවුරු ගෙන උදය බමුණාගේ නිවස යම් තැනෙකද එතැනට වැඩිසේක. තුන්වෙනි දිනත් බමුණුතෙම ආහාරයෙන් භාග්‍යවතුන්ගේ පාත්‍රය පුරවා භාග්‍යවතුන් වහන්සේට මෙය කීය: “රසට ලොල්වූ මේ ශ්‍රමණ ගෞතමතෙම නැවත නැවතද එයි.”

(එවිට භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මෙසේ වදාළසේක.) “(ගොවියෝ) නැවත නැවත ශස්‍ය බීජ වපුරති. වැස්ස නැවත නැවත වසී. ගොවියෝ නැවත නැවත කෙත සාති. නැවත නැවත ධාන්‍ය රටට පැමිණෙයි.

“යාචකයෝ නැවත නැවත ඉල්වත්. දානපතියෝ නැවත නැවත දෙත්. දානපතියෝ නැවත නැවත දී නැවත නැවත දෙව්ලොවට පැමිණෙති.

“කිරි දොවන්නෝ නැවත නැවත දොවිත්. වසුතෙම නැවත නැවත මවුදෙන කරා පැමිණෙයි. (සත්ත්‍වතෙම ඒ ඒ ඉරියව්වෙන්) නැවත නැවත පීඩාවෙයි. අඥාන සත්ත්‍වතෙම නැවත නැවත උත්පත්තියට පැමිණේ.

“නැවත නැවත උපදී. නැවත නැවත මැරෙයි, (මළාවූ ඔහු) සොහොනට ගෙන යෙත්. නුවණ ඇති පුද්ගලයා නිර්‍වාණය පිණිසවූ මාර්‍ගය ලැබ නැවත නැවත නොඋපදී” යි (වදාළසේක.)

මෙසේ වදාළකල උදය බමුණුතෙම භාග්‍යවතුන් වහන්සේට මෙය කීය: “භවත් ගෞතමයන් වහන්ස, ඉතා මැනවි. භවත් ගෞතමයන් වහන්ස, ඉතා මැනවි. භවත් ගෞතමයන් වහන්ස, යටිමුව කරන ලද්දක් උඩුකුරු කරන්නේ හෝ වැසුනක් විවෘත කරන්නේ හෝ මංමුළාවූවකුට මාර්‍ගය කියන්නේ හෝ ‘ඇස් ඇත්තෝ රූප දකිත්වා’ යි තෙල් පහනක් දරන්නේ හෝ යම්සේද, එසේම භවත් ගෞතමයන් වහන්සේ විසින් නොයෙක් අයුරින් ධර්‍මය පවසන ලද්දේය. ඒ (ඇසූ) මම භවත් ගෞතමයන් වහන්සේ

හා ධර්‍මයද, සංඝයාද සරණකොට යෙමි. භවත් ගෞතමයන් වහන්සේ මා අද පටන් දිවි කෙළවරකොට සරණ ගිය උපාසකයකු කොට භවත් ගෞතමයන් වහන්සේ දරණ සේක්වා

උරමත දී රහත් වූතෙරනමක්

 උරමත දී රහත් වූතෙරනමක්

රාජකීය පණ්ඩිත,

ශාස්ත්‍රපති

මහරැඹෑවැවේ පාලිත හිමි

මෙම ලිපියෙන් අප ඉදිරිපත් කරන්නේ උපාසකයෙකුගේ කරමත දී රහත් වූ අම්බඛාදක මහාතිස්ස තෙරුන් වහන්සේගේ කතා ප්‍රවෘත්තිය යි. උපසම්පදා භික්ෂුවක විසින් තම ජීවිතයට අනතුරක් වුව ද තම ශික්ෂාවන්ට අනතුරක් නො කරගත යුතු ය, යන්න මේ කතා ප්‍රවෘත්තියෙන් අපට පෙන්වා දෙයි.

බුද්ධඝෝස හිමියන් මෙම කතාව උදාහරණ පහක් ලෙස යොදා ගන්නේ සතර සංවර සීලය විස්තර කිරීමෙන් අනතුරුව ශීලයේ පාරිශුද්ධි පහක් විස්තර කරන අවස්ථාවේ ‘පරියන්ත පාරිශුද්ධි’ යන්න විස්තර කිරීමට ය. ඒ අනුව මෙය වඩාත් පැහැදිලි කරගැනීම සඳහා පළමුව ශීලයෙහි පාරිශුද්ධි පඤ්චකය දැනගැනීම වැදගත් වෙයි.

පඤ්චවිධ ශීල පාරිශූද්ධිය

01. පරියන්ත පාරිශුද්ධිය

02. අපරියන්ත පාරිශුද්ධිය

03. පරිපුණ්ණ පාරිශුද්ධිය

04. අපරාමට්ඨ පාරිශුද්ධිය

05. පටිපස්සද්ධි පාරිශුද්ධිය යනුයි

උපසම්පදා නොවූ භික්ෂූන්ගේ ශීලය මෙතෙකැයි ප්‍රමාණ කළ හැකි බැවින් එම ශීලය පරියන්ත පාරිශුද්ධි ශීලය ලෙස හඳුන්වයි.

උපසම්පදා භික්ෂුවගේ ශීලය මෙතෙකැයි කෙළවරක් නැති බැවින්, හෙවත් සීමා කිරීමට නොහැකි බැවින් අපරියන්ති පාරිශුද්ධි ශීල නම් වෙයි.

කල්‍යාණ පෘථජ්ජන යමෙකුගේ ශීලයක් ඔප දැමූ මිණි රුවනක් මෙන් උපසම්පදාවේ පටන් දිනෙන් දින පිරිසුදු වේ ද, අකුසලයක් කරනුයේ තබා සිතනුයේ වත් නො වේ ද, එය රහත් බවට ම කාරණා වේ ද , එබඳු ශීලය පරිපුණ්ණ පාරිශුද්ධි ශීලය නම් වෙයි.

ශෛක්ෂකයාගේ හෙවත් සෝවාන් මාර්ගයට පෙර අවස්ථාවේ සිටින පුද්ගලයාගේ ශීලය දෘෂ්ටි වශයෙන් පරාමර්ශනය නො කරන බැවින් අපරාමට්ඨ පාරිශුද්ධි ශීල නම් වෙයි.

ශීලය මනාව ආරක්ෂා කරන පුද්ගලයා තම දිවිය පවා කැපකොට ශීලය ආරක්ෂා කරන අයුරු විසුද්ධි මාර්ගයේ මෙසේ සඳහන් වෙයි.

(ශස්තපාදාදි ශරීර අංග ආරක්ෂා කරණු පිණිස ධනය වුව දෙන්නේ ය. ජීවිතය රැකීම පිණිස ශරීර අංග වුව දෙන්නේ ය. ධර්මය හෙවත් ශීලය ආරක්ෂා කිරීම පිණිස තම ශරීරාංග පමණක් නොව ජීවිතය වුව ද දෙන්නේ ය. )

අම්බඛාදක මහාතිස්ස මහතෙරුන් වහන්සේ

ලක්දිව චීවරගුම්මක නම් විහාරයෙහි මහාතිස්ස නමින් තෙරනමක් වැඩ වාසය කළහ. දිනක් උන්වහන්සේ දුර්භික්ෂ කාලයක දීර්ඝ මාර්ගයක පිඬු පිණිස වඩින්නේ එක් ගමකට වැඩි සේක. එහෙත් උන්වහන්සේට දුර්භික්ෂය නිසා එම ගමෙන් පිණ්ඩපාතය නො ලැබුණි. වේල් කිහිපයක් භික්ෂාව නො ලැබීමෙන් ක්ලාන්ත වු උන්වහන්සේ ඵලගත් එක් අඹ රුකක් මුල සිහිල් සෙවනේ වැතිර වැඩහුන් සේක. වැටී තිබූ එක් අඹ ගෙඩියක් දැක එය වැළඳීමට සිතුන ද, කෙනෙකු විසින් පිළිනොගැන් වුවක් උපසම්පදා භික්ෂුවකට කැප නො මැති බැවින් එය නො වළඳා සිටියහ. ඒත් සමඟම උන් වහන්සේ ටික වේලාවකින් ක්ලාන්ත විය.

මේ අවස්ථාවේ එම ස්ථානයෙන් ගිය එක් මගියෙක් ක්ලාන්තව වැටී සිටි උන්වහන්සේ දැක අඹ ගෙඩිය ගෙන මිරිකා අඹ යුෂ පෙව්ව ද, උන්වහන්සේට සිහිය පැමිණියේ නැත. ඉන් පසු ඒ මගියා උන්වහන්සේට ප්‍රතිකාර කරනු රිසිව තමාගේ පිට උඩ උන්වහන්සේ නංවාගෙන සිය ගමට යෑමට පිටත් විය. එයින් මද වේලාවකට පසු සිහිය ලැබූ උන්වහන්සේ මේ කිමෙක් දැයි සිහි කරනුයේ කරුණු අවබෝධව තමන් වහන්සේට ම මෙසේ අවවාද කරගත්හ.

‘න පිතා නපි තෙ මාතා, න ඤාති නපි බන්ධවො,

කරොතෙතාදිසං කිච්චං, සීලවන්තස්ස කාරණා.

සංවෙගං ජනයිත්වාන, සම්මසිත්වාන යොනිසො

තස්ස පිට්ඨිගතො සන්තො, අරහත්තං අපාපුණි’ති

(මොහු ඔබගේ පියා ද නොවේ. ඔබගේ මව ද නොවේ. සහ ලේ ඥාති ද නොවේ. සිල්වත් බව හේතුකොට ගෙන මෙසේ උපකාර කරයි. මෙසේ සංවේගය උපදවාගෙන එළඹගත් සිහියෙන් යුක්ත වූයේ උන්වහන්සේ ඔහුගේ කරමත දී ම සව් කෙලෙස් නසා උතුම් රහත් භාවයට පත් වූහ.)

භාවිතය

ශීලය යනු, හදවතට එකඟවම ආරක්ෂා කළ යුතු දෙයකි. තව කෙනෙකුට හොවා පෙන්වීම පිණිස හෝ යම් ප්‍රත්‍යයක් අපේක්ෂාවෙන් නුවණැත්තෝ කෙදිනකවත් සිල් නො රකිති. කිසිදු අපේක්ෂාවකින් තොරව යමෙක් සසර බය දැන හැඳින ගෙන ශීලය ආරක්ෂා කරන්නේ නම් බලාපොරොත්තු නො වුව ද, එහි සාංදෘෂ්ටික වූ කල්‍යාණ ප්‍රතිඵල අනිවාර්ය වේ. එය මෙලොව පරලොව දෙලොව යහපත පිණිස ම හේතු වන්නකි. ඒ නිසා නුවණැත්තා තම දිවිය ද දෙවැනි කොට ජීවිත පරිත්‍යාගයෙන් වුව ශීලය ආරක්ෂා කිරීමට පසුබට නො වන්නේය.