උතුම් පැවිදිබවෙහි ඇති අර්ථය

පොල්ගහවෙල මහමෙව්නා භාවනා අසපු සංචිතයේ
නිර්මාතෘ සහ අනුශාසක
කිරිබත්ගොඩ ඤාණානන්ද හිමි

දිනක් නාගසේන රහතන් වහන්සේ මිළිඳු රජතුමාගේ මාළිගයට වැඩමකොට පනවන ලද අසුනෙහි වැඩහුන් සේක. 

ඉන්පසු මිළිඳු රජු නාගසේන රහතන් වහන්සේ ඇතුළු සංඝයා වහන්සේට ප්‍රණීත වූ භෝජනය සියතින් පිළිගන්වා සෑම භික්ෂූන් වහන්සේ නමකට ම සිවුරු පිණිස වස්ත්‍ර යුගලය බැගින් ද, නාගසේන රහතන් වහන්සේට තුන් සිවුරු ද පූජා කළේ ය.

ඉක්බිති මිළිඳු රජතුමා නාගසේන රහතන් වහන්සේ සමීපයෙහි එකත්පස් ව වාඩි විය. “ස්වාමීනි, නාගසේනයන් වහන්ස, අප කතාබස් කළ යුත්තේ කුමන කරුණක් ගැන ද? “මහරජාණෙනි, අපි ආදර්ශවත් කතාවෙන් ප්‍රයෝජන ඇති උදවිය වෙමු. එනිසා අර්ථවත් කතාබහ ඇතිවේවා!”.

පැවිදි බව ලැබීමේ අර්ථය 

“ස්වාමීනි, ඔබ වහන්සේලාගේ පැවිද්දෙහි ඇති අර්ථය කුමක් ද? ඔබ වහන්සේලා ගේ පරමාර්ථය කුමක් ද? එවිට තෙරණුවෝ “මහරජාණෙනි, මේ දුක නිරුද්ධ වෙයි ද, යළි අන්‍ය වූ දුකක් නූපදින්නේ ද, මහරජාණෙනි, අපගේ පැවිද්ද තිබෙන්නේ ඔය ආකාරයට යි. එනම් අපගේ පරමාර්ථය නම්, කෙලෙස් රහිතව පිරිනිවන් පෑම යි” .“කිම ස්වාමීනි, නාගසේනයන් වහන්ස, සියල්ලෝ ම ඔය අරුත සඳහා පැවිදි වෙත් ද? “ “නැත මහරජාණෙනි, කිසියම් කෙනෙක් ඔය අර්ථය සඳහා පැවිදි වෙත්. තව කෙනෙක් රජයට බියෙන් පැවිදි වෙත්, තව කෙනෙක් ණය ගෙවා ගත නොහැකි ව පැවිදි වෙත්. තව කෙනෙක් ජීවිකාව පිණිස පැවිදි වෙත්. නමුත් යමෙක් මනාකොට පැවිදි වෙත්නම්, එසේ පැවිදි වන්නේ මේ අර්ථය සඳහා පමණි.” 

“එසේනම් ස්වාමීනි, ඔබ වහන්සේත් ඔය අදහසින් ද පැවිදි වූයේ.” රජු විමසී ය. එවිට නාගසේනයන් වහන්සේ, “මහරජාණෙනි, මම කුඩා අවදියෙහි පැවිදි වූ කෙනෙක්මි. මේ අර්ථය සඳහා පැවිදි වන්නෙමි යි යන කරුණ එකල මම නො දැන සිටියෙමි. නමුත් මෙවැනි අදහසක් හකුළා තිබුණි. එනම්, මේ ශාක්‍යපුත්‍ර ශ්‍රාවකයන් වහන්සේ ඤාණවන්ත ය.උන්වහන්සේ මා මේ පැවිද්දෙහි හොඳින් හික්මෙන්නාහු ය” කියා ය. ඉතින් උන්වහන්සේ විසින් හොඳින් හික්මවන ලද මම පැවිද්ද තිබෙන්නේ මේ අර්ථය උදෙසා බව දනිමි, දකිමි.” 

ප්‍රතිසන්ධි ප්‍රශ්නය 

මිළිඳු රජතුමා නැවත මෙසේ ඇසුවේ ය. “ස්වාමීනි, නාගසේනයන් වහන්ස, මරණයට පත් වූ ඇතැම් කෙනෙක් යළි පිළිසිඳ ගන්නාහු ද? තෙරුන් වහන්සේ මෙසේ වදාළ සේක. “ඇතැම් අය පිළිසිඳ ගනිති. ඇතැම් අය පිළිසිඳ නො ගනිති. “පිළිසිඳ ගන්නේ කවරහු ද?, පිළිසිඳ නො ගන්නේ කවරහු ද? “මහරජාණෙනි, කෙලෙස් සහිත වූ සත්ත්වයෝ පිළිසිඳ ගනිති. නිකෙලෙස් පුද්ගලයෝ පිළිසිඳ නො ගනිති. “එසේනම් ස්වාමීනි, ඔබවහන්සේ පිළිසිඳ ගන්නා කෙනෙක් ද? එවිට නිකෙලෙස් හද මඬලක් දරාගත් අල්පේච්ඡ ගුණයෙන් පරිපූර්ණ වූ නාගසේන රහතන් වහන්සේ මෙසේ පිළිතුරු දුන් සේක. “මහරජාණෙනි, මම උපාදාන සහිතව මිය යන්නේ නම්, පිළිසිඳ ගන්නා කෙනෙක් වන්නෙමි. උපාදාන රහිතව මිය යන්නේ නම් පිළිසිඳ නො ගන්නා කෙනෙක් වන්නෙමි” තමා හුවා නො දක්වා ධර්මතාවය ඉස්මතු කළ සේක.

යෝනිසෝ මනසිකාර ප්‍රශ්නය 

මිළිඳු රජතුමා යළිත් මෙසේ ඇසුවේ ය. “ස්වාමීනි, යමෙක් පිළිසිඳ නො ගනිත්නම්, (පිරිනිවන් පාන්නේනම්) ඔවුහු පිළිසිඳ නො ගන්නේ යෝනිසෝ මනසිකාරය (ධර්මයට අනුව නුවණින් මෙනෙහි කිරීම) නිසා ද? මහරජාණෙනි, යෝනිසෝ මනසිකාරය නිසාත්, ප්‍රඥාව නිසාත්, අන්‍ය වූ කුසල් දහම් නිසාත් ය. එවිට රජු මෙසේ ඇසුවේ ය. “ ස්වාමීනි, ප්‍රඥාව යනු යෝනිසෝ මනසිකාරයම ද? “ නාගසේන තෙරුන් එය මෙසේ පහදා දුන් සේක. “නැත මහරජාණෙනි, මනසිකාරය යනු වෙනත් එකකි. ප්‍රඥාව යනු තවත් එකකි. මහරජාණෙනි, එළුවන්, බැටළුවන්, ගවයන්, ඔටුවන්, බූරුවන් ආදී සතුන්ටත් මනසිකාරය තිබේ. නමුත් ඔවුන්ට ප්‍රඥාව නැත.”

මනසිකාරයේ ස්වභාවය 

යළිත් වරක් මිළිඳු රජතුමා මෙසේ ඇසුවේ ය. “ස්වාමීනි, මනසිකාරයේ ස්වභාවය කුමක් ද? ප්‍රඥාවේ ස්වභාවය කුමක් ද? “මහරජාණෙනි, මනසිකාරයේ ස්වභාවය කුමක් ද? ඒකරාශි කිරීම යි. ප්‍රඥාවේ ස්වභාවය යමක් පිළිසිඳ දැමීම යි.” එවිට රජතුමා මෙසේ ඇසුවේ ය. 

“මනසිකාරය යමක් ඒකරාශි කරන්නේ කෙසේ ද? ප්‍රඥාව යමක් සිඳ බිඳ දමන්නේ කෙසේ ද? මට මෙය උපමාවකින් පැහැදිලි කළ මැනව. “මහරජාණෙනි, ඔබ යව මිටි ගැන දන්නෙහි ද?”. “එසේය” “මහරජාණෙනි, යව තළන උදවිය යව මිටි සකසන්නේ කෙසේ ද?” “ස්වාමීනි, පළමුවෙන් වම් අතින් යව මිටිය අල්ලා දකුණු අතින් දෑකැත්ත ගෙන ඒ යව මිටිය සිඳ දමති. 

එවිට නාගසේන මහරහතන් වහන්සේ අසිරිමත් විග්‍රහයක් කළ සේක. “මහරජාණෙනි, යව මිටිය වම් අතින් අල්ලාගෙන, දෑකැත්ත දකුණු අතින් ගෙන යව සිඳින්නේ යම් සේ ද? ඒ අයුරින් ම මහරජාණෙනි, දහමේ හැසිරෙන ශ්‍රාවකයා හෙවත් යෝගාවචර තෙමේ මනසිකාරයෙන් මනස අල්ලාගෙන, ප්‍රඥාවෙන් කෙලෙස් සිඳින්නේ ය. 

එසේ ම මහරජාණෙනි, එකට එක්කොට ගැනීමේ ස්වභාවය මනසිකාරය යි. සිඳබිඳ දැමීමේ ස්වභාවය ප්‍රඥාව යි.” මිළිඳු රජතුමා එම විග්‍රහය ඉතා සතුටින් අනුමෝදන් විය. 

ශ්‍රද්ධාව ගැන ප්‍රශ්නය 

මිළිඳු රජතුමා නැවතත් මෙසේ ඇසුවේ ය. “නාගසේනයන් වහන්ස, ශ්‍රද්ධාවේ ස්වභාවය කුමක් ද? “මහරජාණෙනි, පැහැදීම ඇතිවන ස්වභාවයෙන් යුක්ත බව ශ්‍රද්ධාව යි. පැහැදීමෙන් යුතුව ධර්මය ගැන උනන්දුවීමත් ශ්‍රද්ධාව යි”. “මහරජාණෙනි, පැහැදීම ඇතිවන ස්වභාවයෙන් යුක්ත බවත් ශ්‍රද්ධාව යි. පැහැදීමෙන් යුතුව ධර්මය ගැන උනන්දුවීමත් ශ්‍රද්ධාව යි’.

“ස්වාමීනි, පැහැදීමේ ස්වභාවය නම් වූ ශ්‍රද්ධාව ඇතිවන්නේ කොහොම ද? “මහරජාණෙනි, ශ්‍රද්ධාව උපදින කල්හි නීවරණ යටපත් වෙයි. නීවරණ රහිත වූ සිත යහපත් ය. ඉතා ප්‍රසන්න ය. කැළඹිලි රහිත ය. මහරජාණෙනි, පැහැදීම ඇතිවන ස්වභාවයෙන් යුතු ශ්‍රද්ධාව යනු එබඳු දෙයකි.” “ස්වාමීනි, උපමාවකින් පහදා දෙනු මැනව”. “මහරජාණෙනි” එය මෙවැනි දෙයකි. සක්විති රජ කෙනෙක් සිටී. ඔහු සිව් රඟ සේනා සමඟ දුෂ්කර මාර්ගයක ගමන් කරමින් කුඩා දිය පාරක්් තරණය කරයි. ඇතුන් නිසාත්, අශ්වයන් නිසාත්, රථ රෝද නිසාත්, පාබල සේනා නිසාත් ඒ ජලය කැළඹී යයි. ඇවිස්සෙ යි. එයින් එතෙර වූ සක්විති රජු මිනිසුන් අමතා මෙසේ පවසයි.

“එම්බා මිත්‍රය, පැන් අරගෙන පානය කරව්’ යි කියා සක්විති රජතුමා කිය යි. ඉක්බිති ඒ මිනිස්සු එසේය දේවයනි” කියා උදකප්‍රසාද මාණික්‍යය ජලයට දමති. එය දියෙහි දැමූ සැණින් ජලයේ තිබූ දිය සෙවල් ආදිය බැහැර වෙයි. මඩ මිදී දිය පිරිසුදු වෙයි. ජලය ඉතා යහපත් ව, ප්‍රසන්න ව, නො කැලඹී පවතී. සක්විති රජුට එයින් පැන් රැගෙන ගොස්, “දේවයන් වහන්ස, පැන් වළඳන්න” කියා දෙති. 

මහරජාණෙනි, යම් සේ ජලය ඇද්ද ඒ අයුරින් සිත ගැන දැනගත යුත්තේ ය. යම් සේ ඒ මිනිස්සු සිටින්නේ ද ඒ අයුරින් යෝගාවචරයා ගැන දැනගත යුත්තේ ය. දිය සෙවල, මඩ ආදිය ඇද්ද කෙලෙස් ගැන දැනගත යුත්තේ එලෙසින් ය. උදකප්‍රසාද මාණික්‍යය ජලයෙහි දැමූ විට දිය සෙවෙල් ආදිය පහව යන්නේ යම් සේ ද, මඩ යටට බසින්නේ යම් සේ ද, වතුර ටික ඉතා යහපත් ව, ප්‍රසන්න ව නො කැළඹී තිබෙන්නේ යම් සේ ද, ඒ අයුරින් ම ශ්‍රද්ධාව උපදිනවිට නීවරණ යටපත් වෙයි. නීවරණ රහිත සිත ඉතා යහපත් ය. ඉතා ප්‍රසන්න ය, කැළඹීම් රහිත ය. මහරජාණෙනි, පැහැදීම ඇතිවන ස්වභාවයෙන් යුක්ත ශ්‍රද්ධාව දත යුත්තේ මේ අයුරිනි.

- නයනා නිල්මිණී