චේතනා චක්කය: ශික්ෂා පද රැකෙන්නේ සිත නිස යි

 චේතනා චක්කය: 

ශික්ෂා පද රැකෙන්නේ සිත නිස යි

අම්බලන්ගොඩ, කහව ගල්දූව 

ආරණ්‍ය සේනාසනයේ 
කම්මට්ඨානාචාර්ය
ත්‍රිපිටකාචාර්ය, ත්‍රිපිටක විශාරද
කහගොල්ලේ සෝමවංශ හිමි

තථාගත බුදුරජාණන් වහන්සේ සතිපට්ඨාන සූත්‍ර දේශනාවෙන් ඉතා ම ආනුභාව සම්පන්න ක්‍රමයක් පැහැදිලි කළා. සති යනු සිහි ය යි. පට්ඨාන යනු එළැඹීම යි. සිහිය එළැඹීම, සිහියෙන් කටයුතු කිරීම සතිපට්ඨාන යනුවෙන් සඳහන් කරයි. සතිපට්ඨාන භාවනාවෙන් දීර්ඝ විස්තරයක් පසුගිය ලිපි මඟින් සඳහන් කළෙමු. කායානුපස්සනාව, වේදනානුපස්සනාව, චිත්තානුපස්සනාව, ධම්මානුපස්සනාව පිළිබඳ විස්තර සඳහන් කළෙමු. 

ධම්මානුපස්සනාවේ කොටස් ලෙස ස්කන්ධ , නීවරණ, බොජ්ඣංග, ආයතන සම්පූර්ණ කළා. දැන් සඳහන් කරන්නේ සත්‍ය නිර්දේශය යි. එයින් ද සමුදය සත්‍ය පිළිබඳවයි, විස්තර කරන්නේ. සමුදය යනු දුක් හට ගැනීම යි. එයට හේතු වන්නේ තණ්හාව යි. එය ප්‍රහාණය කිරීමට චක්‍ර වශයෙන් හයේ කොටස් දහයක් වෙනවා. ඉන් එකක් වන්නේ චේතනා චක්කය යි. චේතනාව යනු සිත නො වෙයි. සිතිවිල්ලක්. චෛතසික පනස් දෙකෙන් එකක් වන්නේ චේතනාව යි. චේතනාවෙන් තණ්හාව හට ගන්නා ක්‍රමය යි, පැහැදිලි කරන්නේ. රූප සංචේතනා, ශබ්ද සංචේතනා, ගන්ධ සංචේතනා, රස සංචේතනා, පොට්ටබ්භ සංචේතනා, ධම්ම සංචේතනා යනුවෙන් චේතනා හය යි. 

රූපයක් කියා දැනගෙන එහි පවත්නා සිතිවිලි, සිතිවිල්ල චේතනාව යි. ඒ දෙක එකතු වුණහම රූප සංචේතනා නම් වෙයි. එහි ප්‍රිය ස්වභාවයක් ඇත්තේ ය යනුවෙන් ගත් විට තණ්හාව වැඩෙයි. ‘මේ රූපය හොඳයි, මේ රූපය හොඳයි’ යනුවෙන් චේතනාවෙන් ගන්නා විට රූප සංචේතනා නම් වෙයි. එයින් තණ්හාව හට ගනියි. මේ රූපය මධුර වූ ස්වභාවය ඇත්තේ ය , මේ රූපය බොහොම හොඳයි යනුවෙන් තෘෂ්ණා ආශ්වාද ලබා ගනි යි. එවිට මේ තෘෂ්ණාව චේතනාවේ බැසගෙන ම සිටීමෙන් රූප සංචේතනාවෙන් තණ්හාව හට ගනි යි. 

ලෝකයේ සත්ත්වයා දිගින් දිගට ම උපත ලබන්නේ තණ්හාව නිස යි. ඒ නිසා කවුරුත් තණ්හාව අවබෝධ කරගෙන , නැති කරගන්න මහන්සි විය යුතු යි. එය සැමටම බැහැ. ලෝක සත්ත්වයා තණ්හාවෙන් මුසපත් වෙලා. තණ්හාව අතහැර ගන්න බැහැ. දූ දරු, මුණුබුරන්, නිවහන, ඉඩකඩම්, යානවාහන, රන් අභරණ, අඳින පළඳින දේ ආදියෙහි චේතනාව, මිහිරි, ආශ්වාද ජනක, ප්‍රිය ස්වභාවයෙන් ගන්නවා නම්, එය රූප සංචේතනාව නම් වෙයි. එසේනම් චේතනාව නිසා තණ්හාව හට ගනි යි. චේතනාවක් නැතිනම්, තණ්හාව හට නොගනි යි. ඒ නිසා කවුරුත් හැකිතාක් පරිත්‍යාග චේතනාවෙන් අනුන්ට කරදරයක් පීඩාවක් නොවන සේ යහපත් චේතනාවකින් කටයුතු කළ යුතු යි. සමහරුන් තුළ ඉඩ කඩම් පිළිබඳව බොහොම අර්බුදයක් හට ගෙන තිබෙන්නේ රූප සංචේතනාව නිස යි.

එසේම නොයෙක් සම්පත් පිළිබඳ මහා තණ්හාවෙන් කටයුතු කරන්නේ වෙන කිසිම දෙයකින් නොව, චේතනාව හොඳ නැති නිස යි. ඒ නිසා අකුසල පාක්ෂික වූ චේතනාව පිරිසුදු කර ගන්නට කවුරුත් මහන්සි ගන්න. ඇස නිසා රූප චේතනාවෝ හට ගනියි. ඇස නැතිනම්, එය සිදු නොවෙයි. ඇස ඇති අයට රූප සංචේතනාව හට ගෙන, තණ්හාව නිෂ්පාදනය වෙයි. 

එසේම මිහිරි ශබ්ධ, මධුර මනෝහර රාවයන් , පි‍්‍රය ස්වභාවයෙන් බැසගත් විට එයින් හට ගන්නවා කන ඇසුරු කරගෙන ශබ්ද සංචේතනාව. එසේම ගන්ධය පිළිබඳවත් මධුර ස්වභාවය, ප්‍රිය ස්වභාවය බැසගත්විට එයින් හට ගන්නේ ගන්ධ සංචේතනාව යි. රස ආහාර පිළිබඳව තිබෙන ගිජුකම, රස සංචේතනාව නම් වෙයි. ස්පර්ශය පිළිබඳව පොට්ඨබ්භ සංචේතනාව නම් වෙයි. ඉතිරි සෑම දෙයක් ම ධම්ම සංචේතනාව නම් වෙයි. මේ සෑම දෙයක් ම ප්‍රිය වූ ස්වභාවය ඇත්තේ ය, මධුර වූ ස්වභාවය ඇත්තේ ය යනුවෙන් ගත්විට තණ්හාව ඇති වෙයි. එසේනම්, ලෝක සත්ත්වයා තණ්හාවේ බැසගෙන යි වාසය කරන්නේ. ඒ නිසා චේතනා හය පිළිබඳ හොඳ දැනීමකින්, තණ්හාව හට ගන්නා චේතනා හයක් මෙයින් සඳහන් කරන්නේ. ඒ පිළිබඳ හොඳට දැන කියාගෙන , ධර්මය පිළිබඳ අවබෝධයෙන් මෙලෙස මෙනෙහි කළ යුතු යි. 

පෙර ලිපි මඟින් සඳහන් කළා සේ ම රූප සංචේතනාව මම නොවෙ යි, මගේ නො වෙයි, මගේ ආත්මය නො වෙයි, එමනිසා රූප සංචේතනාව අනිත්‍ය යි, දුක්ඛ යි, අනාත්ම යි. ශබ්ද සංචේතනාව මම නො වෙයි, මගේ නො වෙයි, මගේ ආත්මය නො වෙයි, එමනිසා ශබ්ද සංචේතනාව අනිත්‍ය යි, දුක්ඛ යි, අනාත්ම යි. ගන්ධ සංචේතනාව මම නො වෙයි, මගේ නො වෙයි, මගේ ආත්මය නො වෙයි. එමනිසා ගන්ධ සංචේතනාව අනිත්‍ය යි, දුක්ඛ යි, අනාත්ම යි. රස සංචේතනාව මම නො වෙයි, මගේ නො වෙයි, මගේ ආත්මය නො වෙයි. එමනිසා රස සංචේතනාව අනිත්‍ය යි, දුක්ඛ යි, අනාත්ම යි. පොට්ඨබ්භ සංචේතනාව මම නො වෙයි, මගේ නො වෙයි, මගේ ආත්මය නො වෙයි. එමනිසා පොට්ඨබ්භ සංචේතනාව අනිත්‍ය යි, දුක්ඛ යි, අනාත්ම යි. ධම්ම සංචේතනාව මම නො වෙයි, මගේ නො වෙයි, මගේ ආත්මය නො වෙයි, එමනිසා ධම්ම සංචේතනාව අනිත්‍ය යි, දුක්ඛ යි, ආනත්ම යි. මේ ක්‍රමයට චේතනා හය විපස්සනා භාවනාවට ගැනීමෙන් තමන්ගේ ඇලීම, ගැටීම දුරු කර දමා බොහොම හොඳ ජීවිතයකට යන්න පුළුවන්කම තියෙනවා. බුදුරජාණන් වහන්සේ සතිපට්ඨාන දේශනා පැවැත්වූ විට තිස් දාහක් ස්වාමීන් වහන්සේ රහත් බව ලැබුවා. ඒ තරම් ප්‍රභල ආනුභාව සම්පන්න දේශනාවක් වුණේ. මෙහි සඳහන් වන්නේ භාවනාව ම පමණ යි. සෑම ඉරියව්වකම සිහිය පිහිටුවන්නැ’යි දේශනා කරනවා. 

එක්තරා සිටු පුත්‍රයෙක් ස්වාමීන් වහන්සේ දැක පැහැදී පැවිදි ව , තෙරුවන් සරණ යාම, පන්සිල් , අටසිල් දීම දස සිල් දීම , මහණ කිරීම, භාවනා කමටහන් කියා දීම, උපසම්පදා කිරීම් ආදිය ද කළා. උපසම්පදාවේ දී වැරැදී ගියා. ශික්ෂා පද සංඛ්‍යාව වැඩියි. එය රැක ගන්න අපහසු යි. ඒ නිසා මා නැවත නිවසට පැමිණ පන්සිල්, අටසිල් රැකගෙන සිටිනවා යැ’යි ගුරු ස්වාමීන් වහන්සේට වදාළා. ගුරු ස්වාමීන් වහන්සේ , ශිෂ්‍ය ස්වාමීන් වහන්සේ සමඟ බුදුරදුන් හමුවට වැඩම කර, මෙලෙස වදාළා. ‘ස්වාමීනි, බොහොම සැදැහැ සිතින් මේ නම මහණ වුණා. නමුත් ශික්ෂා පද වැඩි යැ’යි රැක ගැනීමට නො හැකිව නැවත නිවසට යන්නට සූදානම් වෙනවා. බුදුපියාණන් වහන්සේගේ මහා කරුණාව කෙතරම් දැ’යි පැවසුවොත්, මෙවැනි උපදේශයක් දුන්නා. ‘මහණ, ඔබට පුළුවන්ද එක ශික්ෂා පදයක් රැක ගන්න. එකක්නම් පුළුවන් බව ශිෂ්‍ය ස්වාමීන් වහන්සේ වදාළා. එසේනම්, මේ කියපු ශික්ෂා පද ගැන අවධානය යොමු නො කර, ‘සිත’ නමැති ශික්ෂා පදය පමණක් රැක ගන්නැ’යි වදාළා. දැන් රැකගන්නේ සිත පමණ යි. සංවරව වඩිනවා. සංවරව දානය වළඳනවා, සංවරව සිවුරු පොරවනවා. සැතපෙන්නේ, සක්මන් කරන්නේ සංවරව යි. මෙලෙස සෑම ඉරියව්වක්ම සංවරව ගත කළා. සතිපට්ඨානය ලැබුණා. නොබෝ දිනකින් ම මහ රහත් භාවයට පත් වුණා. දැන් මහ රහතන් වහන්සේ නමක්. බුදුරජාණන් වහන්සේ දුන්නේ එක ශික්ෂා පදය යි. සිත නමැති ශික්ෂා පදය රැකගන්න කියනවා. ඒ සිත නිසයි , සියලුම පව් හට ගන්නේ. සිත නිසා තමයි, සියලුම ශික්ෂා පද බිඳෙන්නේ. සිත නිසා තමයි, සියලුම ශික්ෂා පද රැකෙන්නේ. මෙය හොඳින් තෙරුම් ගෙන සිත දිහා බලාගෙන කටයුතු කළා. තණ්හා, තරහ, මද , මාන්නවලට ඉඩ දුන්නේ නැහැ. සිහි නුවණින් වාසය කළ නිසා රහත් භාවයෙන් නිවන් පසක් කරගන්න පුළුවන්කම ලැබුණා. 

මේ පිළිබඳ හොඳ දැනීම් ඇතිකරගෙන අපේ ජීවිතවල ද අඩුපාඩුකම් තිබුණ ද ඒවා සකසා ගෙන ඉදිරියට යා යුතු යි. අඩුපාඩු නැති අය ලොවේ කොහේවත් නැහැ. අඩුපාඩු නැත්තේ මහ රහතන් වහන්සේට පමණ යි. එවැනි උත්තරීතර භාවයට පත්වීම සඳහා අප ද අඩුපාඩු සකසාගෙන ඉදිරියට යා යුතු යි. එයට යි සංවරකම අවශ්‍ය යි කියන්නේ. සිත පිළිබඳව අවබෝධයෙන් , සිතෙන් හටගන්නා තණ්හාව පිළිබඳ අවබෝධයෙන් , තණ්හාව නැති කරන්න කවුරුත් මහන්සි ගත යුතු යි. නැතිනම්, තණ්හාව ම පොදි බැඳගෙන සිටියොත් තමාගේ සංසාර ගමන අඳුරු කරගත්තා වෙනවා. 

සත්ත්වයා බහුලව ම තණ්හාවෙන් මිය ගොස් ප්‍රේත ලෝකවල උපත ලබනවා. සා පිපාසාදී දුකෙන් පෙළෙනවා. ඒ නිසා තමන්ගේ වස්තු සම්පත්, ගේ දොර, වාහන , ඉඩකඩම් තිබිය යුතු යි. මේවා නොමැතිව ජීවත් වන්නට අපහසු යි. නමුත් මේවා මගේ යනුවෙන් දැඩි උපාදානයකින් නොගෙන , ඒවා බහු සාධාරණ දෙයක් සේ කටයුතු කළ යුතු යි. දරුවන්ට, දරුමුනුබුරන්ටවත් මේවා නොදී මගේ යනුවෙන් ගන්නවානම්, බලවත් තෘෂ්ණාවෙන් වාසය කරනවා නම්, එබඳු කෙනාට දහමෙන් ප්‍රයෝජනයක් ගන්න පුළුවන්කමක් නැහැ. 

යහපත් මනුෂ්‍ය ජීවිතයක් ලබාගත් අය නුවණින් යුතුව කටයුතු කරගන්නවා නම්, තම ජීවිතය බොහොම වටිනවා. යන එන විට පවා මේ කරුණු හය මෙනෙහි කළ හැකිනම්, හරියටම වටිනවා. දැන උගත්කම දියුණු කරගත හැකි යි. දහමේ දැනුම වැඩි කළ හැකි යි. එසේම තණ්හාව නැතිකරගන්න, දුක අවබෝධ කරගන්න පුළුවන්. එයයි වැදගත් ම කාරණය. ගිහි ගෙදර සිටියදී ම සෝවාන්, සකෘදාගාමී, අනාගාමී වූ අය බොහෝ සිටියා. ඒ අය ගිහි ගෙදර කටයුතු කරමින් ම ශාසනික වැඩ ද සිදු කළා. සෝවාන් වුණා යැ’යි නිවසේ කටයුතු පැහැර හැරියේ නැහැ. කුඹුරු වතු පිටි වැඩ, රැකී රක්ෂා, දරුවන්ගේ කටයුතු සියල්ල ම කළා. හැබැයි, ශ්‍රද්ධාවෙන් අධික යි. අපායෙන් සම්පූර්ණයෙන් අත්මිදිලා. ශාසනික ගුණ හොඳින් වඩනවා. එසේම තුනුරුවන් කෙරෙහි අචල ප්‍රසාදයෙන් කටයුතු කරනවා. එයට අවශ්‍ය වන්නේ භාවනාව යි. එය කවුරුත් දියුණු කරගන්නට අවශ්‍ය යි. දාන මාන පින්කම් පමණක් නිවන් සම්පත් ලබන්න හොඳටම මදි. තණ්හාව දුරු කරන්න දානය අත්‍යවශ්‍යය යි, එය උපනිශ්‍රය වෙනවා. භාවනාව අනිවාර්යෙන් ම දියුණු කරගනු ලැබුවොත්, තණ්හාව නැති කරගන්න ඉතා පහසුවක් වෙනවා. 

සතිපට්ඨාන භාවනාවෙන් උගන්වන සති, සමාධි, ඤාණ දියුණුවෙන්, තණ්හාව , තරහව ආදී බලවත් අකුසලයන් සම්පූර්ණයෙන් නැතිකර දුක්ඛ සත්‍ය, සමුදය සත්‍ය , නිරෝධ සත්‍ය , මාර්ග සත්‍ය ආදී චතුරාර්ය සත්‍ය අවබෝධ කරගැනීම සඳහා අවබෝධයෙන් කටයුතු කළ යුතු යි. 

- ජම්මික ප්‍රබෝධනී වැලිකල

විචිකිච්ඡා නීවරණය

පංච නීවරණ ධර්ම :

විචිකිච්ඡා නීවරණය

වරකාපොල, හැලගල ,

දංඕවිට අමරාවතී සදහම් සෙනසුනේ

අනුශාසක

කැලණියේ අජිත හිමි

සැකයේ වාසි පැත්තක් සේ ම අවාසි පැත්තකුත් තිබෙනවා. සැකය යන වදන පිළිබඳ ව යම්කිසි විග්‍රහයක යෙදුණොත්, අපට ජීවිතයේ ඇතැම් කාරණා තේරුම් ගන්නට අපහසු වෙනවා. ඇතැම් පුද්ගලයන් පිළිබඳවත් එසේ ම යි. ඔවුන්ගේ ක්‍රියාකලාපය, වචන සහ ප්‍රකාශන, ඒ අයගේ හැසිරීම් රටාව පිළිබඳව අපට ඒකාන්ත වශයෙන් විශ්වාසයකට එන්නට පුළුවන්කමක් ලැබෙන්නේ නැහැ. වත්මන් සමාජයේ අප ජීවත් වන්නේ අනතුරු බහුල යුගයක. විශේෂයෙන් ත්‍රස්තවාදී අනතුරු, සැක කටයුතු පුද්ගලයන්ගෙන් නො සිතන සේ අනතුරු විය හැකි යි. එවැනි කාරණාවලදී ද අප සැකය යහපතක් සේ යොදා ගත යුතු යි.

බුදුරජාණන් වහන්සේ වුව ද අපට දේශනා කරන්නේ සැක කළ යුතු තැන සැක කරන්න. හැබැයි, සෑම කාරණයක් ම සැක කරන්නැ’යි බුදුරජාණන් වහන්සේ දේශනා කරන්නේ නැහැ.

බුදුරජාණන් වහන්සේගේ ධර්මය තුළ සැකය කියන වදන හඳුන්වන්නේ ‘විචිකිච්ඡාව’ ලෙස යි. උන්වහන්සේ විචිකිච්ඡාව පෙන්වන්නේ සිත කෙලෙසා දමන, නුවණ දුබල කරන, නිර්වාණාවබෝධය වසා දමන කාරණයක් ලෙස යි. ‘ආවරණා නීවරණා චේතසෝ උපක්කිලේසා’ යනුවෙනුයි, පංචනීවරණ පිළිබඳ සම්බුදු විග්‍රහය. පංච නීවරණවල පස්වැන්න ‘විචිකිච්ඡා’ නම් වෙයි.

එක්තරා තැනක දී සංයුක්ත නිකායේ සුත්ත නිපාතයට අයත් පධාන සූත්‍රයේ දී දස මාර සේනා පිළිබඳව කරන, විග්‍රහයේ දී බුදුරජාණන් වහන්සේ ‘පංචමී විචිකිච්ඡාතය’ යනුවෙන් හඳුන්වන්නේත් මාර සේනාවක් ලෙස පවතින සැකය යි. මෙහිදී සැකය නිවන් අවබෝධයට බාධාවක් වෙන්නේ කෙලෙස ද යනුවෙන් දැන ගැනීමත් බොහෝ සෙයින් ම ප්‍රයෝජනවත් වෙයි.

අප සාමාන්‍යයෙන් කුඩා කල සිට ම දන්නා දෙයක් වන්නේ බුදුරජාණන් වහන්සේ සැක කරන්නට හොඳ නැහැ. බුදුරජාණන් වහන්සේ වදාළ ශ්‍රී සද්ධර්මය සැක කරන්නට හොඳ නැහැ. බුදුරජාණන් වහන්සේගේ ශ්‍රාවක මහා සංඝරත්නය සැක කරන්නට හොඳ නැහැ. මෙලොව, පරලොව සැක කරන්නට හොඳ නැහැ. පින් පව් පිළිබඳව සැක කරන්නට හොඳ නැහැ. අතීතයේ අප උන්නා ද යනුවෙන් සැක කරන්නට හොඳ නැහැ. අනාගතයේ අප යළි උපදී ද යනුවෙන් සැක කරන්නට හොඳ නැහැ. වර්තමානය පිළිබඳවත් සැක කරන්නට හොඳ නැහැ යනුවෙනි.

බුදුරජාණන් වහන්සේ සංයුක්ත නිකායේ සළායතන සංයුක්තයේ දී අපට පෙන්වා දෙන්නේ යම් හෙයකින් යම් කෙනෙක් දුකඛේ කංකති – දුක්ඛ ආර්ය සත්‍ය පිළිබඳව සැක කරයි නම්, දුක්ඛ සමුදය කංඛති –දුක්ඛ සමුදය ආර්ය සත්‍ය පිළිබඳව සැක කරයි නම්, දුක්ඛ නිරෝධේ කංඛති- දුක්ඛ නිරෝධ ආර්ය සත්‍ය පිළිබඳ සැක කරයි නම්, දුක්ඛ නිරෝධ ගාමිණී පටිපදාය කංඛතී ‘ දුක්ඛ නිරෝධ ගාමිණී පටිපදාව නම් වූ නිවන් මඟ ගැන, ආර්ය අෂ්ටාංගික මාර්ගය ගැන සැක කරයි නම්, ඔහුට නිවන් අවබෝධය බොහෝ සෙයින් ම දුරස් වෙන බව යි. බොහෝ සෙයින් ම ඈත් වන බව යි.

යම් කිසිවෙක් ඉපදීම දුක යිි, දිරාපත්වීම දුක යි, රෝගී වීම දුක යි, මරණය දුක යි ආදී වශයෙන් දුක්ඛ ආර්ය සත්‍ය ගැන සැක කරයි නම්, ‘ලබා උපන් හැටි තමයි, මොනවා කරන්නද? කරුමේ තමයි, යනුවෙන් උඩින් පල්ලෙන් කල්පනා කරනවා නම්, ඒ වගේ කෙනෙක් නම්, සැකයෙන් එතෙර වන්නේ නැහැ. දුකට හේතුව ත්‍රිිවිධි තණ්හාව යි. කාම තණ්හා, භව තණ්හා, විභව තණ්හා වන්නේ ත්‍රිවිධ තණ්හාව යි. යම්කිසි කෙනෙක් ත්‍රිවිධ තණ්හාව නිසා දුක හටගන්නවා යනුවෙන් විිශ්වාස නො කර දුකට හේතුව අසවල් කාරණය යි, යනුවෙන් දුකට හේතුව වන සැබෑම කරුණ වන තණ්හාව පිළිබඳව අවබෝධයක් ලබා නො ගෙන දුක්ඛ සමුදය ආර්ය සත්‍ය සැක කරයි නම්, ඒ තැනැත්තාට චතුරාර්ය සත්‍ය ධර්මය අවබෝධ කරගන්නට හැකියාවක් ලැබෙන්නේ නැහැ. යම් කෙනෙක් දුක්ඛ නිරෝධ ආර්ය සත්‍ය සැක කරයි නම්, එනම්, කාම තණ්හාවෙන් , භව තණ්හාවෙන් , විභව තණ්හාවෙන් දුක්ඛ නිරෝධය, දුකේ අවසානය යනුවෙන් යම් කෙනෙක් අවබෝධ කරගන්නේ නැතිව, විශ්වාස කරන්නේ නැතිව දුක්ඛ නිරෝධ ආර්ය සත්‍ය පිළිබඳ ව සැකයට එළැඹේනම්, ඔහු පවා චතුරාර්ය සත්‍ය අවබෝධ කරන්නට සුදුසුකම් ලබන්නේ නැහැ. යම් කෙනෙක් දුක්ඛ නිරෝධ ගාමිණී පටිපදා ආර්ය සත්‍ය නම් වූ උතුම් නිවන් මඟ වන ආර්ය අෂ්ටාංගික මාර්ගය ගැන සැක කරයි නම්, භවයේ උපත ලැබූ සත්ත්වයා ඔහේ පැවතිලා, ඉබේටම අභාවයට පත් වෙනවා යන මක්ඛලී ගෝසාල වැනි දෘෂ්ටි ගතිකයන්ගේ , මිත්‍යාමත ධාරීන්ගේ අදහස් වලට එළැඹුණොත් ඔහු පවා දුකෙන් අත් මිදෙන්නේ නැති කෙනෙකු විලසයි, හඳුන්වා දිය යුත්තේ. ආර්ය අෂ්ටාංගික මාර්ගය ගැන සඳහන් කිරීමේ දී අවබෝධ කරගන්නට ඕනේ සම්මා දිට්ඨිය, නිවන් මාර්ගය ගමන් කරන කෙනාට අදාළ මූලික කරුණ යි. එය ශරීරයේ හිස වගෙ යි. ශරීරයේ හිස තිබුණොත් කඳ සහ අනෙක් සියලුම අංග නියමාකාරයෙන් පාලනය වන්නේ. ශරීරයෙන් හිස ගලවා වෙන් කළොත් කඳෙන් වැඩක් ගන්නට කෙසේවත් බැහැ. ධර්ම මාර්ගයේ ගමන් කරද්දී පවා එලෙස මයි. සම්මා දිට්ඨිය තිබෙන ශ්‍රාවකයා තමයි, අනෙකුත් මාර්ග පූර්ණත්වයට පත් කරගන්නේ. යම් කෙනෙක් සම්මා දිට්ඨිය පිළිබඳ සැක කළොත්, ඒ පුද්ගලයාට සංසාරික වශයෙන් බලවත් පාඩුවක්, බලවත් අලාභයක් සිදු වෙයි.

නිවන් මාර්ගයේ ගමන් කරන, ශ්‍රාවකයා අවබෝධ කරගන්නට ඕනේ, සම්මා දිට්ඨිය මත පිහිටා දෘෂ්ටිය ඍජු කරගෙන යහපත් සිතිවිලි, යහපත් කල්පනාවක් පවත්වා ගන්නට අවශ්‍ය යි කියලා. තම යහපත් කල්පනාව පිළිබඳ ව සැකයකට ආවොත්, එනම් සම්මා සංකල්ප පිළිබඳ සැක කළොත්, ඒ පුද්ගලයා පවා දුකෙන් අත් මිදෙන්නේ නැහැ. වචන භාවිතය වුව ද එලෙසම යි. නිවන් මාර්ගයේ වචන භාවිතයට ප්‍රමුඛස්ථානයක් ලබා දී තිබෙනවා. ඒ නිසා මාර්ගාංගයක් ලෙස සම්මා වාචා යනුවෙන් විශේෂ කරුණක් තුන්වනුව හඳුන්වනවා. වචන භාවිතයේ දී අප බොහෝ ප්‍රවේශම් විය යුතු යි. වචන භාවිතයේ දී සියලුම ආකාරයේ වචන කතා නොකර ඉන්නැ’යි පවසන්නේ නැහැ. හැම ආකාරයකින් ම වචන කථා කර, කර ඉන්නැ’යි පවසන්නේත් නැහැ. යම් වචනයක් අකුසල් නම්, එවැනි වචන කතා නො කළ යුතු යි. යම් වචනයක් කුසල් නම්, එවැනි වචන කතා කළ යුතු යි. එය සම්මා වාචා නම් වෙයි. සම්මා කම්මන්ත වුවත් එලෙසම යි. හැම කටයුත්තක් ම කරන්න. හැම කටයුත්තක් ම කරන්න එපා කියලා බුදු දහමේ සඳහන් වන්නේ නැහැ. යම් ක්‍රියාවක් හේතු කරගෙන අකුසල් හට ගන්නවා නම්, එවැනි කටයුතු කරන්නට එපා. යම් ක්‍රියාවක් හේතු කරගෙන කුසල් වැඩෙනවා නම්, එවැනි ක්‍රියා කළ යුතු යැ’යි යනුවෙන් බුදුදහම අපට මඟ පෙන්වන්නේ. ධනෝපායන ක්‍රම ගැනත් මෙහිදී සඳහන් කළ යුතු ම යි. එය හඳුන්වන්නේ සම්මා ආජීව ලෙස යි. ධනෝපායන ක්‍රම ගැන හැඳින්වීමේ දී සරලව සඳහන් කළොත් ඔබ කරන රැකියාව , ඔබ කරන වෙළෙඳාම , ඔබ කරන ගොවිතැන කෙටියෙන් ම සඳහන් කළොත්, ඔබට මුදල් ගලා එන ක්‍රමය දෙස ඔබ සැකයෙන් ම බැලිය යුතු යි. මට මුදල් ලැබෙන ක්‍රමය ධාර්මික යි ද? අධාර්මික යි ද? ධාර්මික ක්‍රමයක් නම්, ඔබ එය කළ යුතු යි. ඒ ගැන සැක කළ යුතු නැහැ. එය ධර්ම මාර්ගයට හානියක් නැහැ. ගෘහස්ත ජීවිත ගත කරන උදවියට ධනය අත්‍යවශ්‍ය ම කාරණයක්. සම්මා වායාමත් එලෙස ම යි. වායාම යනු වීර්යය යි.

නිර්වාණාවබෝධය කරා යන ශ්‍රාවකයාට යහපත් වීර්යයක් තිබිය යුතු යි. එලෙසම යහපත් සිහි කල්පනාවක් තිබිය යුතු යි. එය සම්මා සතිය යි. කුසල් අරමුණු තුළ ධ්‍යාන සමාධි උපදවා ගැනීම සම්මා සමාධිය යි. මේ අංග අටකින් යුක්ත නිවන් මාර්ගය පිළිබඳව යම් කෙනෙක් සැක කළොත්, ඒ කෙනා බැහැර වෙන්නේ අමා මහා නිවනින් බව ඉතා හොඳින් තේරුම් ගත යුතු කාරණයක්. ඒ නිසා බුදුන් වහන්සේගේ සම්බුදු උපත, සම්මා සම්බුද්ධත්වය, පරිනිර්වාණය යන වෙසක් තෙමඟුල සමරන මේ කාලයේ හදවත් දහම තුළින් පෝෂණය කළ යුතු යි. බුදුරජාණන් වහන්සේ පිළිබඳව, බුදුරජාණන් වහන්සේ්ගේ ඉගැන්වීම් පිළිබඳව ගැඹුරු විශ්වාසයක් ඇතිකරගෙන සැකයෙන් එතෙර විය යුතු යි. එසේනම්, ධර්ම මාර්ගය පිළිබඳව සැක නො කොට නිවන් මඟ ගැන විශ්වාසයෙන් ජාති, ජරා, ව්‍යාධි, මරණ නැත්තා වූ අමා මහා නිවනින් සැනසෙන්නට ධර්ම මාර්ගය උපකාරයක් ම වේවා!

- ජම්මික ප්‍රබෝධනී වැලිකල

උද්ධච්ච කුක්කුච්ච නීවරණය

 

පංච නීවරණ ධර්ම :

උද්ධච්ච කුක්කුච්ච නීවරණය

ඌරුගමුවේ අස්සජි හිමි

පංච නීවරණ අතර සිව්වැන්න උද්ධච්ච කුක්කුච්චය යි. පුද්ගලයෙකු ගේ නුවණැස දුර්වල කොට නිවන් මග අවහිර කරවීමට සෙසු නීවරණ ධර්ම සේ ම මෙම උද්ධච්ච කුක්කුච්චය ද හේතු වෙයි.

උද්ධච්ච යනු සිත එක් අරමුණක නො පිහිටා නොසන්සුන්ව නොයෙක් නොයෙක් අරමුණු කරා විසිර පැවතීම යි. කුක්කුච්ච යනු කළ දුසිරිත් හා නො කළ සුසිරිත් පිළිබඳව ඇතිවන පසුතැවිල්ල යි. එනම් “මම පාපයක් කළෙමි”යි, තමා කළ පාපය ගැන පසුතැවීමෙන් ම “මට කුසල් කිරීමට නොහැකි වූයේ යැ”යි සිදු නොකළ කුසල කර්ම ගැන පසුතැවීම යි. ඇතැම් විට ඒ ඒ පුද්ගල මානසික ස්වභාවය අනුව සිදු නො කළ පාපය ගැන හා සිදු කළ කුසලය ගැන ද පසුතැවෙන අවස්ථා උදාවිය හැකි ය.

එසේම නිවැරැදි දෙය වැරැදි දෙයක් ලෙසත්, වැරැදි දෙය නිවැරැදි දෙයක් ලෙසත් පහළ වන සිතිවිලි ද කුක්කුච්ච ගණයට අයත් වෙයි. මෙහි දී කරුණාව පෙරදැරි කරගෙන හෙවත් කරුණා වේශයෙන් ඇතිවන කුක්කුච්චයක් පවතියි. එනම් තමන්ට උපකාර කළ දෙමව්පියන්, ගුරුවරුන් හා තවත් පුද්ගලයන් වෙත කිසිදු සැලකිල්ලක් කිරීමට ඉඩක් නොලැබුණේ යැයි, සිතමින් පසුතැවීම යි. එසේ සිතනුයේ ඔවුනට දයාව දක්වන්නා වූ ස්වරූපයකිනි.

තවත් සමහරු කෝපය නිසා හෝ ලාභය පිණිස හෝ සතුන් මැරීම, අනුන්ට හිංසා පීඩා කිරීම සිදු කොට අවසානයේ සිදු කළ පාපය ගැන පසුතැවෙති.

ඒ තමා විසින් පීඩා කරන ලද මිනිසුන්ට හා මැරූ සත්ත්වයන්ට අනුකම්පා කරන ස්වරූපයකිනි. එසේ අනුකම්පා කිරීම, දයාව දැක්වීම සිදුකළ පාපය අඩුවීමට හේතුවක් වෙතැ යි, සමහරු කල්පනා කරති. එහෙත් මෙම කුක්කුච්චය කළ පාපය අහෝසිවීමට හෝ අඩුවීමට හේතුවක් නො වේ.

එසේ ම තවත් සමහරු කුසල් නො කොට කුසල් කළ හැකිව තිබූ අනන්ත අප්‍රමාණ අවස්ථාවන් ගැන සිහිපත් කරමින් පසුතැවෙති. තමා පෙර කුසල් කිරීමට සිතූ අවස්ථාවන් මතකයට නගා ගනිමින් මෙසේ කල්පනා කරති. “මහා දානමය පින්කමක් සපුරා ගැනීමට මම අපේක්ෂා කරගෙන සිටියෙමි. එහෙත් නිවාඩු නොමැතිවීමත්, පවත්නා අධික කාර්යබහුලතාවත් නිසා එය සිදුකරගත නොහැකි වුණි. සිල් සමාදන්වීමට අපේක්ෂා කරගෙන සිටි නමුත් නිවෙස්වල පවත්නා කරදර නිසා ඊට අවස්ථාවක් නොලැබුණි.” යනාදී ලෙස පශ්චත්තාප වෙති. කුසලයට කිසිදු අවස්ථාවක් නොලැබුණු හෙයින් එය පශ්චත්තාපයක් ම පමණෙකි.

උද්ධච්ච ,කුක්කුච්චය නිසා කිසිවක් එක දිගට කරගෙන යාමට අවස්ථාවක් නො ලැබෙයි. අහිතකර සිතිවිලි මගින් ඊට නොයෙකුත් බාධා පැමිණෙන්නේ ය. එසේම විවේකස්ථානයක හිඳ භාවනා වැඩුව ද ඔහුට ඉතා සුලු දෙය කෙරෙහි පවා සැක ඇති වී ඒවා තමන්ම විසඳා ගැන්මට යාමෙන් භාවනාවටද බාධා ඇතිකර ගන්නේ ය.

සිත සන්සුන් කරගෙන කුසල් අකුසල් කවරේදැ යි, තේරුම් ගැනීම මෙම නීවරණ ධර්මය තුරන්කර ගැනීමේ එකම මඟ යි. නො එසේ නම් කුසල් යැයි සිතා ඊට අදාළ නො වන දේ පවා සිදු කිරීමට පෙළඹෙනු ඇත. ධර්මය පිළිබඳ අවබෝධයක් තිබීම මෙම නීවරණ තුරන්කර ගැනීමට බෙහෙවින්ම උපකාර වෙයි.

කැප අකැප දේ පිළිබඳ සැක තැන් වෙතොත් ඒවා විචාරා විමසා නිවැරැදි දේ වටහාගත යුතු ය. වෙසෙසින් විනයෙහි ඇල්ම ද නුවණින් සහ වයසින් වැඩිහිටි තෙරුන් වහන්සේලා හා උතුමන් ඇසුරු කිරීම ද මෙයින් මිදිය හැකි මග යි. එපමණක් ද නොව උද්ධච්ච කුක්කුච්චය ප්‍රහීණ කළ උතුමන් හා ඇසුරට යොමු වීමත්, සතර ඉරියව්වේ දී ම මේ පිළිබඳ මනා සිහියෙන් පසුවීමත් ඉතා වැදගත් ය. මෙම උද්ධච්ච කුක්කුච්චය සහමුලින්ම ප්‍රහීණ වන්නේ අරහත් මාර්ගයෙනි.

පංච නීවරණ ධර්ම : ථීනමිද්ධ නීවරණය

පංච නීවරණ ධර්ම :

ථීනමිද්ධ නීවරණය

පොල්පිටිමූකලානේ පඤ්ඤාසිරි හිමි

ඒ භාග්‍යවත් බුදුරජාණන් වහන්සේ සම්බුද්ධත්වයට පත්වීමෙන් පසුව සසරින් නිදහස් වීම පිණිස චතුරාර්ය සත්‍ය ධර්මය අවබෝධ කළ යුතු බව දේශනා කළා. එහිදී හමුවන ප්‍රධාන බාධක පහක් පිළිබඳවත් උන්වහන්සේ දේශනා කළා.

ඒ තමයි නීවරණ. නිවන් මග අහුරාලන කරුණු, එවැනි නීවරණයන් පහක් දේශනා කර වදාළා. ඒ අතරින් නිවන්මග අහුරාලන ප්‍රධාන කරුණක් වන නිදිමත හා අලසබව (ථීනමිද්ධය) පිළිබඳවයි, මෙහිදී විස්තර කෙරෙන්නේ. ථීනමිද්ධය පිළිබඳ බුදුරජාණන් වහන්සේ විවිධ සූත්‍රවලදී කරුණු පැහැදිලි කර තිබෙනවා.

අංගුත්තර නිකායේ හතරවන භාගයේ පචලායන සූත්‍රයේ දී ත්, ඒ වගේම අංගුත්තර නිකායේ සංහාරව සූත්‍රයේ දී ත් බුදුන්වහන්සේ ථීනමිද්ධය පිළිබඳව විවරණය කර තිබෙනවා. සංයුක්ත නිකායේ අටුවාව තුළත් ථීනමිද්ධය දුරුකර ගැනීමට ආලෝක සංඥාව වැඩීම පිළිබඳව දේශනා කරනවා. දීඝනිකායේ සීලස්ඛන්ධ වර්ගයේ සාමඤ්ඤඵල සූත්‍ර ආදි සූත්‍රවලදී මේ පිළිබඳව ඉගෙන ගන්නට ලැබෙනව, අද මේ සඳහා අංගුත්තර නිකායේ හතරවන කොටසේ අභ්‍යකත වර්ගයේ පචලායන සූත්‍රය, නැතිනම් නිදිකිරා වැටීම ගැන ඍජු ලෙස කළ දේශනාවෙන් කරුණු ඉදිරිපත් කිරීමට බලාපොරොත්තු වෙනවා.

එදා බුදුරජාණන් වහන්සේ භග්ග ජනපදයේ සුංසුමාරගිරබේසකලා වනයෙහි වැඩවාසය කරන විට ආයුෂ්මත් මහා මොග්ගල්ලානයන් වහන්සේ මගධ ජනපදයේ කල්ලවාලමුත්ත ග්‍රාමයේ නිදිකිරා වැටෙමින් වාඩි වී සිටින ආකාරය බුදුරජාණන් වහන්සේට දිවැසින් දැකබලා ගන්නට ලැබෙනවා. උන්වහන්සේ බලවත් පුරුෂයෙක්. හැකිලූ අතක් දිගහරින්නේ යම් සේ ද, දික්කල අතක් හකුලන්නේ යම් සේද ඒ ආකාරයෙන් මුගලන් මහරහතන් වහන්සේ වැඩසිටින ස්ථානයෙහි පෙනී සිට උන්වහන්සේගෙන් විමසා සිටියා ‘ඔබ නිදිකිරා වැටෙනවා නේද? කියලා. එහෙමයි ස්වාමීනි කියල මොග්ගල්ලානයන් වහන්සේ ප්‍රකාශ කරනවා. එහි දී ථීනමිද්ධය නැතිකර ගැනීම පිණිස උන්වහන්සේ මේ ආකාරයට උපදෙස් මාලාවක් දෙනවා. “යම් සංඥාවකින් වාසය කරනවිට නිදිමත එනවා නම් අන්න ඒ සංඥාව මෙනෙහි කරන්න එපා. බහුලව වඩන්න එපා. එසේ කරද්දි නිදිමත ප්‍රහාණය වෙනවා නම් ඒක වෙන්න පුළුවන් දෙයක් කියලා බුදුරජාණන් වහන්සේ දේශනා කළා .

ඒ ආකාරයටත් නිදිමත ප්‍රහාණය වෙන්නේ නැතිනම් තමන් ශ්‍රවණය කළ ධර්මය සිතින් අනුවිතර්ක කරන්න. අනුවිචාර කරන්න. එය මනසින් මෙනෙහි කරන්න. එවිට නිදිමත ප්‍රහාණය වෙනවානම් ඒක වෙන්න පුළුවන් දෙයක්. ඉන්පසුව උන්වහන්සේ දේශනා කරනවා “මොග්ගල්ලාන ඔබ ඇසූ ධර්මය විස්තර වශයෙන් සජ්ඣායනය කරන්න. එවිට නිදිමත ප්‍රහාණය වෙනවා නම් ඒක වෙන්න පුළුවන් කරුණක්.

ඊළඟට උන්වහන්සේ දේශනා කරනවා ඒ ආකාරයටත් නිදිමත ප්‍රහාණය වෙන්නේ නැතිනම් කන්පෙති, දෙකන් හා අත්පා, අත්ලෙන් හොඳින් පිරිමදින්න. එවිට නිදිමත ප්‍රහාණය වෙනවා නම් ඒක වෙන්න පුළුවන් දෙයක්.

ඒ ආකාරයටත් නිදිමත ප්‍රහාණය වෙන්නේ නැතිනම් මොග්ගල්ලාන ඔබ ඉඳගෙන සිටින ආසනයෙන් නැගිටලා සිහිල්දිය අරගෙන ඇස් දෙක සෝදන්න. ඉන්පසුව වටපිට බලන්න. අහස දෙස තරු දෙස බලන්න. එවිට නිදිමත ප්‍රහාණය වෙනව නම් ඒ නිදිමත ප්‍රහාණය වෙන්න පුළුවන් කරුණක් හැටියට බුදුරදුන් පෙන්වා දුන්නා. එහෙමත් නිදිමත ප්‍රහාණය වෙන්නේ නැතිනම් ආලෝක සංඥාව මෙනෙහි කරන ලෙස දේශනා කළා.. ඒ ආකාරයට නිදිමතට යට නොවී ප්‍රභාස්වරව සිත මඩන්න යැයි උන්වහන්සේ දේශනා කළා. ඒ ආකාරයට වාසය කරනවිට නිදිමත ප්‍රහාණය වෙනවා නම් ඒක වෙන්න පුළුවන් දෙයක් ලෙසට බුදුරජාණන් වහන්සේ දේශනා කර වදාළා.

ඒ අවස්ථාවේදීත් නිදිමත ප්‍රහාණය වෙන්නේ නැතිනම් අධිෂ්ඨානයෙන් යුක්තව සක්මනෙහි නිරත වන ලෙස පැවසුවා. එවිට නිදිමත ප්‍රහාණය වෙනව නම් ඒක වෙන්න පුළුවන් දෙයක් කියල උන්වහන්සේ දේශනා කළා. එලෙස වාසය කරද්දීත් නිදිමත ප්‍රහාණය වෙන්නේ නැතිනම් දකුණු පාදයෙන් වම් පාදය මදක් ඇළට තබාගෙන සිහිනුවණින් යුක්තව නැගිටිමි කියන සංඥාව මෙනෙහි කරගෙන සිංහ සෙයියාවෙන් මතු වේලාවක් සැතපෙන්න. අවදි වූ විගස වහාම නැගිටින්න. නිද්‍රා සැපයෙහි, ස්පර්ශ සැපයෙහි, අලස සැපයෙහි නැවත නැවත යෙදෙමින් වාසය කරන්නේ නැහැ කියල නික්මෙන්න කියල බුදුරදුන් දේශනා කළා .

ඒ වගේම යම් භික්ෂුවක් මානය නමැති හොඬවැල දැඩිව ඔසවාගෙන දායක පවුල් කරා එළඹෙන්නේ නැහැ කියල හික්මෙන්න කියලත් බුදුරදුන් දේශනා කරනව. එවිට මොග්ගල්ලානයන් වහන්සේ බුදුරදුන්ට ප්‍රකාශ කරනවා “ස්වාමීනි භාග්‍යවතුන් වහන්ස, ඔබ වහන්සේ සංශේපයෙන් දේශනා කරන්නේ භික්ෂුවක් තණ්හාව ගෙවා දමා දුකින් නිදහස් වෙනවා නම් නියම ලෙස නිවන් මගේ නිමාවට පැමිණියා” කියන බවයි. දෙව් මිනිසුන් අතර ශ්‍රේෂ්ඨ පුද්ගලයෙක් වෙනවා කියන අර්ථයයි.

එවිට බුදුරජාණන් වහන්සේ දේශනා කරනවා “පින්වත් මොග්ගල්ලායන සංෂේපයෙන් කියනවා නම් භික්ෂුවක් තණ්හාව ගෙවා දැමීමෙන් දුකින් නිදහස් වෙනවා. ඒ අත්‍යන්ත වූ නියම නිෂ්ටාවට පැමිණෙනවා. අත්‍යන්ත වු බ්‍රහ්මචාරි තත්ත්වයට පත්වෙලා, අත්‍යන්ත වූ නිවන් මගේ නිමාවට පැමිණෙනවා. දෙව් මිනිසුන් අතර ශ්‍රේෂ්ඨ වෙනවා යනුවෙන් බුදුරජාණන් වහන්සේ මේ දේශනාව සමාප්ත කරනවා. මේ වෙසක් සමයේ දී මේ සියලු නීවරණ දුරලා නිවන් මගට පිවිසීමට ඔබ සියලු දෙනාටම වාසනාව උදාවේවා.

අයන්ති විතාන

පංච නීවරණ ධර්ම : ව්‍යාපාද නීවරණය

පංච නීවරණ ධර්ම :

ව්‍යාපාද නීවරණය

ව්‍යාපාදය කියන්නේ සිතක ඇතිවන තරහ සිතිවිලියි. නැතිනම් රූප, ශබ්ද, ගන්ධ, රස, පහස යන පංචකාම ගුණ කෙරෙහි කෙනෙකුගේ සිතේ ඇතිවන ගැටීම යි.

ව්‍යාපාදය ඉපදීම පිණිසත්, උපන් ව්‍යාපාදය බලවත්වීම පිණිසත් හේතුවන කාරණා බුදුරජාණන් වහන්සේ මනාකොට පෙන්වා දී තිබෙනවා. එනම් හිතේ ගැටීම ඇතිකරවන අරමුණු (පටිඝ නිමිත්ත) පිළිගැනීමත්, අනවබෝධයෙන් ඒ ගැන කල්පනා කිරීමත් තුළින් ව්‍යාපාදය හට ගන්නවා. ඒ වගේ ම හටගත් ව්‍යාපාදය බලවත් වෙනවා. නූපන් ව්‍යාපාදය නූපදීම පිණිසත්, උපන් ව්‍යාපාදය ප්‍රහාණය වීම පිණිසත් උපකාරී වන කරුණු භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මෙලෙස දේශනා කොට වදාළා. ව්‍යාපාදය දුරුවීමට නම් කරුණා වූ මෛත්‍රී ආදී ගුණධර්ම බලවත් කර ගැනීමත්, ධර්මයට අනුව නුවණින් මෙනෙහි කිරීමත් සිදුකළ යුතු යි.

ව්‍යාපාදය ඇතුළු නීවරණ පහ නිසා යථාර්ථය වටහා ගැනීමට නොහැකි පරිදි අරමුණුවලට මුළුමනින්ම වසඟ කරවාලන අන්ධයෙක් බවට පත් කරවනවා. (අන්ධ කරණා) දහම් ඇස නම්වූ නුවණැස නැති කර දමනවා. (අචක්ඛු කරණා) අඤ්ඤාන භාවයේම ගිල්වා තබනවා. (අඤ්ඤාණකරණා) සද්ධර්මය අවබෝධ කිරීමේ හැකියාව නැතිකර දමනවා. දුක් උපදවාලන පක්ෂයටම අයිති වෙනවා. සංසාර දුකින් නිදහස් වීම පිණිස උපකාර නොවේ. (අනිබ්බාණා සංවත්තනිකෝ) කියා ශාස්තෘන් වහන්සේ වදාළා. එනිසා ධම්මානුපස්සනාවේ යෙදෙන ශ්‍රාවකයා, අකුසල් ගොඩක් කියා හඳුන්වන මෙම නීවරණ ප්‍රහාණය කිරීමට සිහිය, නුවණ වීරිය, යොදවනවා.

හු පංච කාම ගුණයන් කෙරෙහි ගැටීම තමා තුළ පවතින කල්හි ව්‍යාපාදය මා තුළ දැන් පවතී යයි මනා කොට දැන ගන්නවා. (සන්තං වා අජ්ඣත්තං ව්‍යාපාදං, අත්ථි මේ අජ්ඣත්තං ව්‍යාපාදෝති පජානාති

තරහ ඇතිවූ විට නුවණින් තමන්ගේ සිත දෙස බලනවා. මේ තරහ ඇතිවුණේ පටිඝ නිමිත්ත යි, අයෝනිසෝ මනසිකාරය යි නිසා. ඒ නිසා යෝනිසෝ මනසිකාරයෙන් පටිඝ නිමිත්ත බැහැර කර මෛත්‍රී නිමිත්තක සිත පිහිටුවා ගැනීමයි එතැන දී කරන්න තිබෙන්නේ. මේ ආකාරයට යෝනිසෝ මනිසිකාරයන් මෙත් සිත ඇතිකරගෙන ව්‍යාපාදය දුරු කරගත්විට, දැන් මගේ සිතේ තරහක් නැහැ යනුවෙන් මනාකොට තේරුම් ගන්නවා. (අසන්තං වා අජ්ඣත්තං ව්‍යාපාදං, නත්ථි මේ අජ්ඣත්තං ව්‍යාපාදෝති පජානාති)

ඒ වගේම භාග්‍යවතුන් වහන්සේ දේශනාකොට වදාළා, යම් ආකාරයකින් අනවබෝධයෙන් කටයුතු කිරීම නිසා, තමා තුළ හට නො ගන්නා වූ ව්‍යාපාදය හටගන්නේ වෙයි ද , ශ්‍රාවකයා එය ද මනාකොට දැන ගන්නවා. (යථා ච අනුප්පන්නස්ස ව්‍යාපාදස්ස උප්පාදෝ හෝති තඤ්ච පජානාති) යම් ආකාරයකින් සතිපට්ඨානයෙහි සිත මනාව පිහිටුවා ගැනීම නිසා කලින් හටගෙන තිබුණා වූ ව්‍යාපාදය ප්‍රහීණ වී යන්නේ වේ ද, එය ද මනාකොට දැන ගන්නවා. (යථා ච උප්පන්නස්ස ව්‍යාපාදස්ස පහාණං හෝති, තඤ්ච පජානාති) එසේම යම් ආකාරයකින් අවබෝධ ඤාණය තුළින් යථාර්ථය දැකීම නිසා ප්‍රහීණ වී ගියා වූ ව්‍යාපාදය , මතු කිසි කලෙකත් හට නො ගන්නේ වේ ද, එය ද මනාකොට දැනගන්නවා. (යථා ච පහීණස්ස ව්‍යාපාදස්ස ආයතිං අනුප්පාදෝ හෝති, තඤ්ච පජානාති)

ව්‍යාපාදය ආදී නීවරණ ධර්මයන් ප්‍රහාණය කිරීමට උනන්දුව ඇතිවන්නේ ඒවායෙහි ආදීනව ධර්ම නුවණින් විමසා බැලීමෙනි. භාග්‍යවතුන් වහන්සේ අකුසල රාසි නම් සූත්‍ර දේශනාවේ දී නීවරණයන් ගැන වදාළේ මෙලෙසිනි. “පින්වත් මහණෙනි, අකුසල් ගොඩක් කියා යම් දෙයකට කිවයුතුනම්, මේ පංච නීවරණයන්ට ම කිව යුතු ය. මේ පංච නීවරණ තනිකරම අකුසල් ගොඩකි.”

එමෙන් ම, සංයුත්ත නිකායෙහි කිලේස සූත්‍රයෙහි දී, භාග්‍යවතුන් වහන්සේ තවදුරටත් මෙලෙසින් කරුණු පෙන්වා දුන් සේක. “පින්වත් මහණෙනි, කිළිටි වී ගිය අපිරිසුදු රත්තරන් මෘදුත් නොවේ. කර්මණ්‍යත් නොවේ. ප්‍රභාස්වරත් නොවේ. වහා කැඩෙන්නේ ද වේ. එවැනි රත්තරන්, ආභරණ තැනීම වැනි රනින් කරන කටයුතු සඳහා ද නො ගනී.

පින්වත් මහණෙනි, එපරිද්දෙන් ම පංච නීවරණයන්ගෙන් කිලිටි වී ගිය අපිරිසුදු සිත මෘදුත් නොවේ. කර්මණ්‍යත් නොවේ. ප්‍රභාස්වරත් නොවේ. වහා බිඳ වැටෙයි. සිතෙහි මුල් බැසගත් කෙලෙසුන් ක්ෂය වීමට සුදුසු පරිද්දෙන් මනාකොට සමාධිමත් ද නොවේ.

පංච නීවරණයන්ගෙන් සිත මුදවා ගැනීම සද්ධර්මය තුළ ස්ථිරසාර ප්‍රගතියක් උදාකර ගැනීමට අතිශයින් ම රුකුල් දෙන බව භාග්‍යවතුන් වහන්සේ පුන පුනා වදාළ සේක. එබැවින් ව්‍යාපාදය ආදී මෙම නීවරණයන් පිළිබඳ යථා තත්ත්වය අවබෝධ කරගැනීම ශ්‍රාවකයා කළයුතුම දෙයකි. අප මුලින් ම ඉගෙනගත් පරිදි ව්‍යාපාදය හටගන්නේ හේතු ප්‍රත්‍ය සහිතව ම ය. පවතින්නේ ද හේතු ප්‍රත්‍ය සහිතවම ය. ඒ හේතුන්, ඒ ප්‍රත්‍යයන් නැතිවීමෙන් ව්‍යාපාදය ද නැති වී යයි.

එනිසා අපගේ ශාස්තෘන් වහන්සේ වදාළ අයුරින් ව්‍යාපාදය ප්‍රහාණය කිරීම පිණිස මෛත්‍රිය ප්‍රගුණ කිරීමට අපි සියලු දෙනාම උත්සාහවත් වෙමු. එය සම්බුදු තෙමඟුල සමරන, මෙම උතුම් වෙසක් සමයේ භාග්‍යවතුන් වහන්සේ උදෙසා සිදුකළ හැකි උතුම් ප්‍රතිපත්ති පූජාවකි.

නයනා නිල්මිණී

පධානික තෙරුන්ගේ බණ

 

12-3

පධානික තෙරුන්ගේ බණ 

අත්තානඤ්චෙ තථා කයිරා යථඤ්ඤමනුසාසති

සුදන්තො වත දම්මෙථ අත්තා හි කිර දුද්දමො.

අනෙකකුට යම්සේ අනුශාසන කෙරේ ද, එසේ ම තමා ප්‍රතිපත්තිසාරයකු කරන්නේ වී නම්, හේ තෙමේ මනා වැ දැමුනේ අනුන් දාන්ත කරන්නේ ය. යම් හෙයකින් තමා දමනය කිරීම දුෂ්කර ද (හෙවත් ආත්ම දමනය උගහට ද,) එ හෙයිනි. (යම් ලෙසෙකින් තමා දාන්ත කරණ ලද්දේ මොනවට දැමුනේ නම් වේ ද එ ලෙස දැමිය යුතු).

පධානික ස්ථවිරයන් වහන්සේ බුදුරජුන් වෙතින් කමටහන් උගෙණ තවත් මහණුන් පන් සියයක් කැටු ව වනයට ගියහ. වනයට ගොස් එහි වස් එළඹියහ. වස් එළැඹි දිනයෙහි සෙසු වහන්දෑට “තමුන්නාන්සේලා මෙහි ආවහු, ජීවමාන බුදුරජුන් වෙතින් කමටහන් උගෙණ ය. එහෙයින් නො පමා ව මහණදම් කරවු” යි කියා තෙමේ ගොස් නිදන්නේ ය. සෙසු මහණේ මුල් යම සක්මන් කොට මැදුම් යම වෙහෙරට වැද ගණිත්, පධානික ස්ථවීර තෙමේ නිදා නැගිට ඒ මහණුන් වෙත ගොස් “කිම, මේ උන්නාන්සේලා කැලයට ආවෝ, නිදා ගැණුමට ද, වහා නැගිට ගොස් මහණදම් කරවු” යි තෙමේ ගොස් එසේ ම නැවැතත් නිදයි. අන් මහණෝ මැදුම් යමෙහි ද එලි බැස සක්මන් කොට පාන් වන්නට ලං වත් ම වෙහෙරට වැද හිඳිත්. පධානික තෙමේ නැවතත් නින්දෙන් නැගිට මහණුන් වෙත ගොස් ඒ මහණුන් වෙහෙරින් එලියට ඇද දමා අවුත් නැවතත් නිදයි. පධානික ස්ථවියන් නිතර මෙසේ කරණ බැවින් ඒ සෙසු මහණෝ හැදෑරීමක් කමටහන් වැඩීමක් කර ගන්නට නො හැකි ව කලකිරීමට පත් වූහ. සිත් අන් අතට පෙරළින.

එකල්හි ඒ භික්‍ෂූන් වහන්සේලා “අපේ ස්වාමීන් වහන්සේ ඉතා ඕනෑකමින් මහණකම ගැණ උත්සාහයක් දක්වති, උන්වහන්සේ එය කෙසේ කරත් දැ යි අපත් පරීක්‍ෂා කොට බැලිය යුතු ය” යි පරීක්‍ෂා කරන්නෝ, ඔහු මහණකම කරණ හැටි දැක “ඕ, වැඩේ වැරදුනි, අපේ ස්වාමීන් වහන්සේ බොරුවට හඩ නගන්නෙකැ” යි කීයන්නට වූහ. ඒ භික්‍ෂූන් වහන්සේලා නිදි වැරීමෙන් තදින් වෙහෙසට පත් ව කිසි විශේෂගුණයෙක් උපද වන්නට නො හැකි වී වස් අවසන් කොට පවරා බුදුරජුන් වෙත ගොස් පිළිසඳර කතාවට වැටුනාහ. බුදුරජානන් වහන්සේ “කොහොම ද, තමුසේලා මහණදම් පිරූවහු දැ?” යි ඇසූහ. ඒ වේලෙහි ඒ භික්‍ෂූහු එහි දී සිදු වූ හැටි දන්වා සිටියහ. “මහණෙනි! ඔය උන්නාන්සේ තමුසේලාට පෙරත් ඔය හැටියට ම අන්තරාය කළහ” යි වදාළ කල්හි “ස්වාමිනි! ඒ වදාරණු මැනවැ” ඔවුහු ආරාධනා කළහ. එකල්හි බුදුරජානන් වහන්සේ;

“දැහැමි මවුපිය වෙත - නො වැඩි ගුරුකුලයෙහි නිසි,

නො වැසි මේ කුකුළු - කල් නො කල් නොම දන්නේ”

යි අකාලරාවී කුක්කුටජාතකය වදාළ සේක. නැවත උන්වහන්සේ “මහණෙනි! මේ පධානිකයා එදා ඒ කුකුළා ය. මේ පන් සියයක් දෙන එදා ඒ තරුණයෝ ය. දිසාපාමොක් ඇදුරු මමැ” යි ජාතකය විස්තර කොට වදාරා “මහණෙනි! අනුනට බණ කියන්නහු, හොඳට හැදුනකු විය යුතු ය. දැමුනකු හික්මුනකු විය යුතු ය. බණදහම් දන්නකු විය යුතු ය. මෙසේ අවවාද කරන්නේ හොඳට දැමුනෙක් ව පරහු දමන්නෙක් හදන්නෙක් වන්නේ ය” යි මේ ධර්‍මදේශනාව කළ සේක.

අත්තානං චෙ තථා කයිරා යථඤ්ඤමනුස්සාති,

සුදන්තො වත දමෙථ අත්තා හි කිර දුද්දමොති.

පරහට යම් ලෙසකින් අනුශාසනා කරේ නම්, තමාත් ඒ අනුශාසනා ලෙසින් කරන්නේ නම්, එකාන්තයෙන් තෙමේ මනා ව දැමුනේ පරහු දමන්නේ ය. ආත්මය දමන්නට දුෂ්කරය.

අත්තානං චෙ තථා කයිරා යථා අඤ්ඤං අනුසාසති = යම් ලෙසකින් පරහට අනුශාසනා කෙරේ නම්, තමාත් එසේ ම කරන්නේ ය.

“සත්තු නො මැරිය යුතු ය. හොරකම් නො කළ යුතු ය. පරඹුවෝ නො සෙවිය යුතු ය. පරපුරුෂයෝ නො ගත යුතු ය. බොරු නො කිය යුතු ය. මත් පැන් නො පිය යුතු ය. මහණදම් කළ යුතු ය. සිල් පිරිසිදු කර ගත යුතු ය. පොහොය කළ යුතු ය. ඇවැත් නො වැදිය යුතු ය. ඇවැත් දෙසිය යුතු ය. පිරිස් වෙස් පිරිය යුතු ය. මානත හැසිරිය යුතු ය. අබ්භාන කළ යුතු ය. වත් පිළිවෙත් පිරිය යුතු ය. ගම් නො වැදිය යුතු ය. වැඩි මහල්ලෝ පිදිය යුතු ය. තෙරුවන් වැඳිය යුතු ය. කෑම් පීම් හිඳිනා ගෙවල තබා නො ගත යුතු ය. නො සුදුසු වේලෙහි කෑම් පීම් නො ඇල්ලිය යුතු ය. නො නිදිය යුතු ය. නිදි වැරිය යුතු ය. භාවනා කළ යුතු ය. නීවරණයන්ගෙන් සිත පිරිසිදු කර ගත යුතු ය. කෝලාහල නො කළ යුතු ය. අකැප දෙය හළ යුතු ය” යන ඈ ලෙසින් පරහට යම් ලෙසකින් අනුශාසනා කරන්නේ නම්, බණ කියන්නේ නම්, තමාත් මේ කියු ලෙසින් වරදින්, නො කළ යුත්තෙන්, පවින්, අකුශලයෙන් අස්විය යුතු ය. යමෙක් පවකම් කෙරේ නම්, වරදෙහි බැඳේ නම්, අකැපයෙහි යෙදේ නම්, ඔහු සෘද්ධිවිහාරික - අන්තේවාසික - දායකාදී කිසිවකු වරදින්, නො කළ යුත්තේ පවින් අකුශලයෙන් මුදා ලන්නට අපොහොසත් වේ. ඔවුනට හිතවැඩ සැලසීමෙහි අසමර්‍ත්‍ථ වේ. බොහෝ දෙන පරහට අනුශාසනා කරන්නෝ ය. බණ කියන්නෝ ය. එහෙත් ඒ අනුශාසකයෝ බණ කියන්නෝ වැඩි දෙන පව් කම් කරන්නෝය වරදෙහි යෙදී සිටින්නෝ ය. අවැඩ කරන්නෝ ය. මෙසේ පව්කම් කරමින් වරද කරමින්, අවැඩ කරමින් පරහු වරදින් මුදා ලන්නට අනුශාසනා කරන්නෝ, බණ කියන්නෝ ගිහි පැවිදි දෙ පසෙහි ම බහුල ව දක්නා ලැබෙත්.

සුදන්තො වත දමෙථ = තෙමේ මොනවට දැමුනේ පරහු දමන්නේ ය.

යමෙක් යම් ධර්‍මයකින් ශාස්ත්‍රයකින් ගුණයකින් මොනවට දැමුනේ ද, වැඩුනේ ද, ඔහු ඒ තමන් දැමුනු වැඩුණු ධර්‍මයෙන් ශාස්ත්‍රයෙන් ගුණයෙන් පරහු ද දමන්නේ ය. වඩන්නේ ය. තෙමේ නා දැමුනේ නො වැඩුනේ, පරහු දමන්නේ ය, වඩන්නේ ය, යනු නො ඇදහිය හැකි ය. අදහන්නන්ට කරුණු නැත්තේ ය. නො දැමුනෙක් අන්හු දමන්නේ ය, නො උගතෙක් අන්හු උගත් කරන්නේ ය. අශික්‍ෂිතයෙක් අනුන් ශික්‍ෂිත කරන්නේ ය, යනු නො පිළිගැනෙන්නේ ය.

“ජාතිමාත්‍රයෙන් මහාපුරුෂභාවයට පත් වූවෝ ද, ගුණනුවණින් නො දැමුනෝ නො වැඩුනෝ අන්හු දමන්නට වඩන්නට අපොහොසත් වෙති” යනු ඒකාන්තය. “එතෙර වුනෙම් අන්හු එතෙර කරන්නෙමි, මිදුනෙම් අන්හු මුදන්නෙමි, දැමුනෙම් අන්හු දමන්නෙමි” යන මහා පුරුෂ වචනයෝ සාධක වෙති.

අත්තාහි කිර දුද්දමො = ආත්මදමනය දුෂ්කර ය. ආත්මය දමනය කිරීම පහසු නො වේ.

මෙහි අත්තා යනු සිත ය. චිත්තදමනයට, ආදියෙහි ශීලයෙන් මද්ධ්‍යයෙහි සමාධියෙන් අවසානයෙහි ප්‍රඥාවෙන් හික්මිය යුතු ය. මුළුමනින් චිත්තදමනය වනුයේ, සිවු වැදෑරුම් මගපල නුවණින් අක් මුල් නො කියැකි කලක පටන් සිතෙහි තැන්පත් ව එන රාග ද්වේෂ මෝහාදී වූ බලතර කෙලෙසුන් ඉතිරි නො කොට සිඳ හැරීමෙන් ය. සිත දැමුනේ නම්, එවිට ය. ඉන් මෙ පිට චිත්තදමනය ධර්‍ම ශාස්ත්‍ර ඉගෙණීමෙන් ආචාර්‍ය්‍යොපාධ්‍යාය මාතෘ පිතෘ ආදීන්ගේ අවවාදයෙන් කල්‍යාණමිත්‍රයන්ගේ ආශ්‍රයෙන් ඔවුන්ගේ සේවනයෙන් දැහැමි වට පිටාව හා ගැටීමෙන් වන්නේ ය. නැත, බතින් බුලතින් ඇඳුමෙන් කැඩුමෙන් කුලයෙන් ධනයෙන් නො වන්නේය. කරුණු මෙසේ බැවින් ලෝකයෙහි වූ දුෂ්කර ක්‍රියාව නම්, සිත දමනය කිරීමැ යි බුදුරජානන් වහන්සේ වදාළ සේක.

ධර්‍මදේශනාවගේ අවසානයෙහි ඒ පන් සියයක් දෙනා වහන්සේ රහත් බවට පැමිණියාහු ය.

ප්‍රධානිකතිෂ්‍යස්ථවිර වස්තුව නිමි

බුදුරජානන් වහන්සේගේ උදන් ඇනුමක්

බුදුරජානන් වහන්සේගේ උදන් ඇනුමක් 

අනෙකජාති සංසාරං සන්‍ධාවිස්සං අනිබ්බිසං

ගහකාරකං ගවෙසන්තො දුක්ඛා ජාති පුනප්පුනං.

භවයෙහි නැවත, නැවත උත්පත්තිය යම් හෙයකින් දුක් ද, එහෙයින් ආත්මභාව සංඛ්‍යාත ගෙය කරණ තෘෂ්ණා නැමැති වඩුවා සොයන මම (යම් නුවණෙකින් ඔහු දක්නට පිළිවන් ද, ඒ බෝධිඥානාධිගමය පිණිස (දිවකුරු පාමුලැ දී කරණ ලද අභිනීහාර ඇත්තෙම්, මෙ තෙක් කල් මුළුල්ලෙහි නොයෙක් ජාතිකෝටිසහස්‍ර යැ යි කියන ලද සසරවටෙහි (ඒ බෝධිඥානය නො ලබන්නෙම් ම) ච්‍යුතිප්‍රතිසන්‍ධි වශයෙන් නැවත නැවත හැවිද්දෙමි.

ගහකාරක දිට්ඨො’සි පුන ගෙහං න කාහසි

සබ්බා තෙ ඵාසුකා භග්ගා ගහකූටං විසඞ්ඛතං

විසඞ්ඛාරගතං චිත්තං තණ්හානං ඛයමජ්ඣගා.

(අත්බව් නැමැති මේ ගෙය කරණ තෘෂ්ණා නැමැති) වඩුව, (සර්‍වඥතාඥානය ප්‍රතිවේධ කරණ මා විසින්) දැන් දක්නා ලද්දේ වෙහි. නැවැත (අත්බව්) ගෙයක් තෝ මට නො කරන්නෙහි ය. තාගේ සියලු (කෙලෙස් නැමැති) පරාළයෝ තාක් (නොහොත් සියලු ගෘහොපකරණයෝ මා විසින්) බිඳැ පියන ලදහ. (තා කළ අත්බව් ගෙහි) අවිද්‍යා නැමැති කැණිමඬල (මා විසින් රහත් මඟ නුවණ නැමැති පොරොවින් පළා) විසුරුවා පියන ලදී. දැන් මා සිත (අරමුණු කිරීම් වශයෙන්) නිවනට වන. තෘෂ්ණාවන්ගේ ක්‍ෂය යැ යි කියන ලද රහත්පලයට මම් පැමිණියෙමි.

බුදු වන්නට පිරිය යුතු වූ සියලු දහම් මුළුමනින් සම්පූර්‍ණ කොට, ඒ පිණිස බෝරුක් මුල වැඩ හුන් බුදුරජානන් වහන්සේ එදා ඉර බැස යන්නට පෙරාතු ව මරසෙනග පලවා හැරි සේක. පෙරයම, පෙර විසූ කඳ පිළිවෙළ දන්නා නුවණ වසා සිටි අවිදඳුර පා කොට හැරි සේක. මැදියම දිවැස පිරි සිදු කළ සේක. අලුයම සියලු සතුන් කෙරෙහි කරුණායෙන් යෙදී ප්‍රත්‍යයාකාරයෙහි නුවණ බහා එය අනුලෝම - ප්‍රතිලෝම විසින් සලකන සේක්, අරුණ නැගෙත් ම සම්‍යක්සම්බෝධිය අවබෝධ කළ සේක. ඉන් පසු නොයෙක් දහස් ගණන් බුදුවරුන් විසින් අත් නො හැර පැවැත් වූ ප්‍රීතිවාක්‍යය පහළ කරණු පිණිස මේ ගාථාවන් වදාළ සේක:

අනෙකජාතිසංසාරං සන්‍ධාවිස්සං අනිබ්බිසං,

ගහකාරකං ගවෙසන්තො දුක්ඛා ජාති පුනප්පුනං.

.

ගහකාරක! දිට්ඨොසි පුනගෙහං න කාහසි,

සබ්බා තෙ ඵාසුකා භග්ගා ගහකූටං විසංඛිතං,

විසඞ්ඛාරගතං චිත්තං තණ්හානං ඛයමජ්ඣගාති.

නැවත නැවත උත්පත්තිය (යම්හෙයකින්) දුක් ද (එහෙයින්) ගෙය කරන්නා වූ වඩුවා සොයන මම නොයෙක් ජාති යි කියූ සසරෙහි බෝධි ඥානය නො ලබන්නෙම් සැරිසරා ඇවිද්දෙමි.

ගෘහකාරකය! (මවිසින් තෝ) දක්නා ලද්දෙහි ය. නැවත (මට) ගෙයක් නො කරන්නෙහි. තාගේ සියලු පරාළයෝ බිඳ දමන ලදහ. කැණිමඩල විසුරුවන ලදි. (මාගේ) සිත නිවණට පැමිණියේ ය. අර්‍හත්ඵලයට පැමිණියෙමි.

අනෙකජාතිසංසාරං = නොයෙක් ජාති යි කියු සසරෙහි.

සසර වනාහි ජාති මෙතෙකින් සැදුනේ ය යි ජාති විසින් මොන ලෙසකිනුත් ගිණිය නො හැකි ය. ජාති විසින් පිරිසිඳිය නො හැකි ය. එහෙයින් සසර ‘අනෙකජාතිසංසාරං’ යි වදාළ සේක.

සන්‍ධාවිස්සං = ඇවිද්දෙමි. ජාතියෙන් ජාතියට ගියෙමි.

මේ වනාහි අතීතකාලයෙහි අනාගත වවනයි. ‘අතීතෙපි භවිස්සන්ති තඞ්කාලවචනිච්ඡයං’ යනු අනුශාසනා ය.

අනිබ්බිසං = නුවණ නො ලබන්නෙම්.

සිවුසස් දහම් දන්නා සිවු මග නුවණ මෙයින් කැමැති වන ලද්දේ ය. ඒ නුවණ නො ලබන්නෙම් නො ද විඳින්නෙම්. මේ එහි අටුවාව. ‘අනිබ්බිසං ඤාණං අවින්දන්තො අලභන්තොයෙව’ යනු.

ගහකාරකං ගවෙසන්තො = ගෙය කරන්නහු සොයන්නා වූ (මම).

මම මේ අත්බව යි කියන ගෙය කරන්නා වූ තෘෂ්ණා නැමැති වඩුවා සොයන්නෙම්. ‘සන්‍ධාවිස්සං’ යනු හා සම්බන්‍ධ ය. මෙහි ගහකාරක නම් තෘෂ්ණා ය. අත්බව නැමැති ගෙය ගොඩ නගන බැවිනි. ලෝකයා පිළිගත් ගෙයක් ගොඩ නැගීමෙහි දී ඒ පිණිස ගල් - වැලි - හුණු - මැටි - දැවදඬු ආදී වූ ද්‍රව්‍යරාශියක් යෙදිය යුතු ය. එ මෙන් ම අත්බව යි කියන ගෙය ගොඩ නැගීමේ දී රූප - වේදනා - සංඥා - සංස්කාර - විඥාන යි ද්‍රව්‍යාද්‍රව්‍යධර්‍ම රාශියක් ඒ පිණිස යෙදෙන්නී ය. සසර උපත දෙන කුශලාකුශලකර්‍ම, තෘෂ්ණාව මුල් කොට හට ගත්තේ ය. අවිද්‍යා - උපාදානාදීන්ගෙන් ද මේ පිණිස උපකාර ඇතත් පංචස්කන්‍ධය ඉපදවීමෙහි ප්‍රධාන වන්නී තෘෂ්ණා ය. ද්‍රව්‍ය අද්‍රව්‍යධර්‍මයන්ගෙන් ගොඩ නැගුනු ඒ මේ ආත්මභාවය ගල් වැලි ආදී ද්‍රව්‍යයන්ගෙන් ගොඩනැගුණු ගෙයක් වැනි හෙයින් ආත්මභාව හැඳින්වීමට ආගමධර්‍මයෙහි ගහ-ගෙය යන නාම යොදන ලද්දේ ය. ගල් වැලි ඈ එක්තැන් කොට ගෙය කරන්නේ වඩුවා ය. රූපාරූප ධර්‍ම එක් තැන් කොට ආත්මහාවසංඛ්‍යාත ගෘහය කරන්නී තෘෂ්ණා ය. එහෙයින් තෘෂ්ණාව වඩුවා වැනි ය. තෘෂ්ණාව හා වඩුවා හා අද දෙදෙන ම ගහකාරකයෝ ය. මෙහිලා ගහකාරක යි කියූවා තෘෂ්ණා ය.

ආත්මභාවසඞ්ඛ්‍යාත ගෘහය කරන්නා වූ තෘෂ්ණා නැමැති වඩුවා සොයන්නා වූ මම ඔහු දැකීමට ලබා ගත යුතු වූ බෝධිඥානය ලබා ගණු පිණිස දීපඞ්කරපාදමූලයෙහි දී කරණ ලද පැතුම් ඇති ව දන් ඈ දස පැරුම් දම් මුල් කොට ඇති බුදුකුරුදම් ඇස් - ඉස් - මස් - ලේ - අඹුදරු ඈ හැම සැපත් පුදා, ලොව අනෙකකුට නො යෙදිය හැකි මහත් වීර්‍ය්‍යයක් යොදා සපයමින් ජාතීන් විසින් නිමා කළ නො හැකි මේ සසර ඉපැදෙමින් මැරෙමින් ඔබමොබ ඇවිද්දෙමි.

දුක්ඛා ජාති පුනප්පුනං = නැවත නැවත ඉපදීම දුක් ය.

මම එසේ මුල් පැතීමේ සිට හැම ජාතියක ම ලැබූ හැම සැපතක් ම හැර දමා නොයෙක් කටුක දුක්වලට මුහුණ දෙමින් ගෘහකාරකයා සොය මින් ඇවිද්දෙම්, පුන පුනා ඉපදීම හා මරණය දුක් බැවිනි. ජරාය ව්‍යාධිය මරණය යන මොවුන් හා මිශ්‍රව සිටි බැවින් නැවත ඉපදීම දුක් ය, තෘෂ්ණාව මාර්‍ගඥානයෙන් දක්නා තුරු ම උත්පත්තිය නො නවතින්නී ය. එහෙයින් ඒ තෘෂ්ණාව සොයමින් ඇවිද්දෙමි. “ඉදං ගහකාරකං ගවෙසන්තස්ස පුනප්පුනජානනං වචනං දුක්ඛං. යස්මා ජරාව්‍යාධි මරණමිස්සත්තා ජාති නාමෙසා පුනප්පුන උපගන්තුං දුක්ඛා. න ච සා තස්මිං අදිට්ඨෙ නිවන්තති. තස්මා තං ගවෙසන්තො සන්‍ධාවිස්සං” යනු අටුවා ය.

ගහකාරක = ගෘහකාරකය.

දිටඨොසි = දක්නා ලද්දෙහි ය (තෝ).

සර්‍වඥතාඥානය ලබන්නා වූ මා විසින් තෝ දක්නා ලද්දෙහි ය. සියල්ල දත් නුවණ ය සර්‍වඥතාඥාන නම්.

“සබ්බං අඤ්ඤාසීති = සබ්බඤ්ඤු, සබ්බඤ්ඤුස්ස භාවො = සබ්බඤ්ඤුතා, සා එව ඤාණං සබ්බඤ්ඤුතාඤාණන්ති වත්තබ්බෙ සබ්බඤ්ඤුත ඤාණන්ති වුත්තං” යනු විවරණ යි. සියලු දහම් දත්තෝ සබ්බඤ්ඤු නම්. ඒ මේ සබ්බඤ්ඤු ශබ්දයගේ පැවැත්මට නැගීමට යම් තත්ත්‍වයෙක් කරුණු වී නම්, ඒ සබ්බඤ්ඤුතා නම්. සියල්ල දත්තෙකැ යි දැනුමට කීමට ඔහු පිළිබඳ යම් භාවයෙක් කරුණු නම්, ඒ ය සබ්බඤ්ඤුතා යි කීයේ. ඒ නම් අනෙකෙක් නො ව සියල්ල දැනීම ය. එය සබ්බඤ්ඤුතාඤාණැ යි කිය යුතු වුව ද, එහි සිලුටුබව සලකා සබ්බඤ්ඤුතඥාණැ යි ගන්නා ලදී.

‘සබ්බං අඤ්ඤාසි’ යන විවරණයෙහි එන සබ්බ ශබ්දය ලෝකය පිළිබඳ හැම දෙයක් ම ගත යුතු බව කිය යි. ලෝකයට අයත් හැම දෙයක් ම සඞ්ඛත ය. ලෝකය පිළිබඳ නො වූ පදාර්‍ත්‍ථ, අසඞ්ඛත ය. එ ද මේ සබ්බ ශබ්දයෙහි හෙන්නේ ය. සඞ්ඛත නම්, හේතූන්ගෙන් හට ගත් පදාර්‍ත්‍ථයෝ ය. ඒ නම්, ස්කන්‍ධපංචක ය යි. අසඞ්ඛත නම්, හේතුන්ගෙන් නො හට ගත් පදාර්‍ත්‍ථයෝ ය. ඒ නම් නිවණ ය. මේ සඞ්ඛත - අසඞ්ඛත දෙක සඞ්ඛාර - විකාර - ලක්ඛණ - නිබ්බාණ - පඤ්ඤත්ති යි පසකට බෙදෙන්නේ ය. “සඞ්ඛතාසඞ්ඛතාදිභෙදා සබ්බධම්මා භි සඞ්ඛාරො විකාරො ලක්ඛණං නිබ්බාණං පඤ්ඤත්තීති පඤ්ච ඤෙය්‍යාපථා හොන්ති” යනු අටුවා ය.

කුශලාකුශලාදිහේතුධර්‍ම හා එයින් හට ගන්නා ඵලධර්‍ම සංස්කාර නම්. රූපලහුතා රූපමුදුතා රූපකම්මඤ්ඤතා කායවිඤ්ඤත්ති වචීවිඤ්ඤති විකාර නම්. උපවය සන්තති ජරතා අනිච්චතා ලක්ඛණ නම්. ලෝකය හා මිශ්‍ර නො වූ ලෝකයෙහි ඇතුළත් නො වූ ප්‍රත්‍යධර්‍මබලයෙන් නො උපදින්නා වූ අසංස්කෘත ධාතුව නිර්‍වාණ නම්. යථෝක්තධර්‍මයන් මේ මේ යි හඳුන්වන්නට පැණවුනු සංඥා ප්‍රඥප්ති නම්.

එහි සංස්කාර - විකාර - ලක්ඛණ යන මේ තුණ සඞ්ඛත ය. ප්‍රත්‍යයයන් නිසා හට ගත්තේ ය. නිර්‍වාණ - ප්‍රඥප්ති දෙක අසඞ්ඛත ය. ප්‍රත්‍යබලයකින් නො හට ගත්තේ ය.

මෙයින් පිටත් දෙයක්, මෙහි නො ඇතුළත් දෙයක් නැත්තේ ය. මේ පසෙහි සියල්ල ඇතුළත් ය. දත යුත්තේ ද මෙ පමණ ය. මෙහි ඇතුළත් නො වූ දත යුත්තෙක් කො තැනකත් නැත. දත යුතු හැම මෙහි ඇතුළත් ය. එහෙයින්. මේ පස සකලඥෙය මණ්ඩලැ යි කියනු ලැබේ. සව්නේමඬලෑ යි සිංහල පොතපතෙහි ආයේ ය මේ.

මෙසේ කොටින් කියූ සඞ්ඛත වූ (ප්‍රත්‍යයයන් විසින් උපදවන) පංචස්කන්‍ධය පිළිබඳ අනිත්‍යාදී ස්වභාව හා අසඞ්ඛත වූ, (ප්‍රත්‍යයයන් නිසා නො උපන්) නිවන පිළිබඳ සුඤ්ඤතාදී ආකාර ඉතිරි නො කොට දැනීම සර්‍වඥතාඥාන නමැ යි දන්නේ ය.

“කතමං තථාගතස්ස සබ්බඤ්ඤුතඤාණං?” යන වොදනාවෙහි පරිහාරය, “ සබ්බං සඞ්ඛතමසඞ්ඛතං අනවසෙසං ජානාතීති = සබ්බඤ්ඤුත ඤාණං” යනු යි. සියලු සඞ්ඛත අසඞ්ඛතධර්‍මයන් ඉතිරි නො කොට දන්නා නුවණ සර්‍වඥතාඥාන නමැ යි එයින් කියන ලදි.

නොයෙක් විෂයයන්හි පැවතීම් විසින් සර්‍වඥතාඥානයාගේ භේදය ඉමහත් ය. “අතීතං සබ්බං ජානාතීති = සබ්බඤ්ඤුතඤාණං -පෙ- පච්චුප්පන්නං සබ්බං ජානාතීති - සබ්බඤ්ඤුතඤාණං. තත්‍ථ ආවරණං නත්‍ථිති අණාවරණඤාණං” යනු පටිසම්භිදාපාළියෙහි ආයේ ය. මෙහි අතීතං අනාගතං පච්චුප්පන්නං යන පදත්‍රයයෙන් කියනුයේ අතීතානාගත ප්‍රත්‍යුත්පන්න වූ චක්‍ෂුරාදී වස්තුරූප හා රූපාදී විෂයරූප, එසේ කාල භේදයෙන් සර්‍වඥතාඥානයට විෂය වන බව ය.

“චක්ඛුං චෙව රූපා ච එවං තං සබ්බං ජානාතී ති = සබ්බඤ්ඤුතඤාණං -පෙ- මනො චෙව ධම්මා ච එවං තං සබ්බං ජානාතීති = සබ්බඤ්ඤුතඤාණං තත්‍ථ ආවරණං නත්‍ථිති = අණාවරණඤාණං” යනු ද ආයේ ඔවුන් ස්වරූප විසින් දක්වනු සඳහා ය. චක්ඛු - සෝත - ඝාණ - ජිව්හා - කාය - මන යන වස්තුරූප හා රූප - සද්ද - ගන්‍ධ - රස - ඵොට්ඨබ්බ - ධම්ම යන විෂයරූප ඔවුන්ගේ ස්වභාව විසින් දැනීම සර්‍වඥතාඥානැ යි කියන ලදී.

“යාවතා අනිච්චට්ඨං දුක්ඛට්ඨං අනත්තට්ඨං තං සබ්බං ජානාතීති = සබ්බඤ්ඤුතඤාණං” රූපවේදනාදී ස්කන්‍ධපංචකය පිළිබඳ අනිත්‍ය - දුඃඛ - අනාත්ම තත්ත්‍වයන්, උන් පිළිබඳ අනිත්‍යාදී ආකාරයන් දැනීම සර්‍වඥතාඥානැ යි කියන ලදී. විස්තර ග්‍රන්ථාන්තරයෙන් දන්නේ ය.

සර්‍වඥතාඥානය ආවර්‍ජනාපතිබද්ධ බැවින් මොහුට ආවරණයෙක් නැත්තේ අනාවරණඤාණ නම් වේ. සර්‍වඥතාඥානය හා සමගතික බැවින් ඒ හා ම අනාවරණඤාණය දක්වන ලද්දේ ය. ධර්‍ම විසින් තත්ත්‍ව විසින් මේ දෙකෙහි විශේෂයක් නැත්තේ ය. සර්‍වඥතාඥානය කිසි ධර්‍මයකින් කිසි පුද්ගලයකු විසින් ආවරණ කරන්නට අවුරන්නට නො හැකි බැවින් අනාවරණඤාණැ යි කියනු ලැබේ. ඇතැම් කෙනෙක් සර්‍වඥතාඥානය සර්‍වාලම්බනික බැවින් මනෝවිඤ්ඤාණය වැනි ය යි ද, ඒ මේ සකලධර්‍ම විෂයයෙහි අප්‍රතිහත හෙයින් කිසිවෙක නො ද හැපෙන බැවින් අනාවරණැ යි ද කියත්.

“යාවතකං ඤෙය්‍ය තාවතකං ඤාණං, යාවතකං ඤාණං, තාවතකං ඤෙය්‍ය, ඤෙය්‍යපරියන්තිකං ඤාණං, ඤාණපරියන්තිකං ඤෙය්‍යං, ඤෙය්‍ය අතික්කමිත්වා ඤාණං නප්පවත්තති, ඤාණං අතික්කමිත්වා ඤෙය්‍යපථො නත්‍ථි, අඤ්ඤමඤ්ඤපරියන්තට්ඨායිනො තෙ ධම්මා” යන බුදුවදනින් සර්‍වඥතාඥානයාගේ මහත්ත්‍වය හා ඥෙය්‍යධර්‍මයන්ගේ මහත්ත්‍වය පැහැදිලි වන්නේ ය. දත යුතු දහම් යම් පමණ වේ නම්, ඥානය ද ඒ පමණ වේ. ඥානය යම් පමණ වේ නම්, දත යුතු දහම් ද ඒ පමණ වේ. ඥානය, දත යුතු දහම් කෙළවර කොට සිටියේ ය. දත යුතු දහම්, ඥානය කෙළවර කොට සිටියේ ය. දත යුතු දහම් ඉක්මවා ඥානය නො පවත්නේ ය. ඥානය, ඉක්මවා ගිය ඥෙය්‍යපථයෙක් නැත්තේ ය. ඥෙය්‍ය-ඥාන දෙක උනුන් කෙළවර කොට පවත්නේ ය.

මැනැවින් පියවෙන උඩු යටි දෙ පියන, යට පියන උඩ පියනත් උඩ පියන යටපියනත් ඉක්මවා නො ගොස් උනුන් කෙළවර කොට පවත්නා සේ ඥෙය්‍ය-ඥාන දෙක උනුන් කෙළවර කොට සිටියේ ය.

මෙයින් දැක් වෙනුයේ ද කාමරූපාරූපලෝකයන්හි ලැබෙන තාක් සඞ්ඛතධර්‍ම හා ලෝකයෙන් බැහැර ලැබිය හැකි අසඞ්ඛතධර්‍ම හා එකකුත් නො හැර බුදුනුවණට විෂය වන බව ය. දත යුතු දේ ඇත්තේ බුදුනුවණ පමණට ය. බුදුනුවණ දත යුතු දේ පමණට, ඇත්තේ ය. එකිනෙකට වැඩි බවෙක් මෙහි නැත්තේ ය. මේ නුවණ ‘ සමන්තචක්ඛු’ යි ද හඳුන්වනු ලැබේ. ‘සමන්තචක්ඛු වුච්චති සබ්බඤ්ඤුතඤාණං’ යනු දේශනා ය. කාමාවචර බැවින් ලෞකිකය. මාර්‍ගඵල හා නො යෙදෙන්නේ ලෝකෝත්තර නො වේ.

පුන ගෙහං න කාහසි = නැවත (මට) ගෙයක් නො කරන්නෙහි.

පංචස්කන්‍ධය උපදවන තෘෂ්ණාව, මූලෝච්ඡින්න කළ බැවින් නැවත මට සසර ඉපැත්මෙක් නො වන්නේ ය. සසර ඉපැත්මට කරුණු වන කුශලාකුශලකර්‍මයන්ගේ හට ගැණීමෙක් නො වන්නේ ය. පංචස්කන්‍ධයෙක් නැවත පහළ නො වන්නේ ය.

සබ්බා තෙ ඵාසුකා භග්ගා = තාගේ සියලු පරාළයෝ බිඳින ලදහ. සියලු ගෘහෝපකරණ බිඳ දමන ලදී.

ඵාසුකා නම්, රාගද්වේෂමෝහාදී වූ ඇති තාක් සියලු කෙලෙස් ය, ඔවුහු ආත්මභාවසඞ්ඛ්‍යාත ගෘහයෙහි පරාළ වෙති.

ගහකූටං විසංඛිතං = කැණිමඩල විසුරුවන ලදි.

මෙහි ගහකූටැ, යි කීවා අවිද්‍යා ය. අවිද්‍යාව, ආත්මභාවයට ගෙයකට කැණිමඬල වැනි ය. එහි පල සතරෙහි වූ පරාළ අග් කැණිමඬල හා සම්බන්‍ධ ව පවත්නේ ය. එමෙන් ආත්මභාවය සම්බන්‍ධී වූ රාගාදී ක්ලේශධර්‍මයෝ අවිද්‍යාව හා සම්බන්‍ධව සිටියෝ ය, ඔවුහු අවිද්‍යා හේතුවෙන් ම උපදිත්. ‘අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරා’ යනු දේශනා ය. අවිද්‍යා නම්, දුඃඛාදීන්ගේ නො දැනීම ය. ඒ මේ අවිද්‍යා නම් වූ කැණිමඬල මා විසින් රහත්මගනුවණ නමැති පොරවින් පළා විසිරුවාපියන ලද්දේ ය.

විසඞ්ඛාරගතං චිත්තං = (මාගේ) සිත නිවණට පැමිණියේ ය, අරමුණු කිරීම් වශයෙන් නිවණට පිවිසියේ ය.

“ඉදානි මම චිත්තං විසඞ්ඛාරං නිබ්බාණං ආරම්මණකරණ වසෙන ගතං අනුපවිට්ඨං” යනු අටුවා ය. දැන් මාගේ සිත අසඞ්ඛතනිබ්බාණයට අරමුණු කිරීම් වශයෙන් පැමිණියේ ය යන අරුති. නිවණ මට අවබෝධ විය, නිවණ මාගේ හිතට වැටහුනි, යනු වදාළ සැටියි.

තණ්හානං ඛයමජ්ඣිගා = තෘෂ්ණාක්‍ෂයට පැමිණියෙමි. අර්‍හත්ඵලයට පැමිණියෙමි.

යමකට පැමිණ යමක් ඇසුරු කොට තෘෂ්ණාව මුළුමනින් ක්‍ෂය වූ නම්, නැවත නො හට ගන්නා පරිදි ගෙවී ගියා නම්, හේ තෘෂ්ණාක්‍ෂය නම්. අර්‍හත්ඵලය යන මෙයින් නිවණ ද කිය වේ. තෘෂ්ණාවගේ අත්‍යන්තය නිරෝධය මෙයින් වන බැවින් එසේ කියන ලද්දේ ය. අර්‍හත්මාර්‍ගයට පැමිණීම හා ම තෘෂ්ණාව නිරවශයෙන් නිරුද්ධ වන්නී ය.