ද්වේශය දුරු කරන්නේ කෙසේ ද?

තරහව, ද්වේශය, නැත්නම් ක්‍රෝධය, වහා කිපෙන සුළු බව. එහෙම නැතිනම් පටිඝය, මේ කොයි ලෙසින් කීවත් එකම ධර්මතාවයක් තමයි අරමුණු වෙන්නේ. එනම් අරමුණෙහි ගැටෙන ස්වභාවය යි. ඇස, කන, නාසය, දිව, ශරීරය හා මනසින් කියන මේ ඉන්ද්‍රියයන්ගෙන් ගන්නා අරමුණු සමඟ මනස ගැටෙනවා. එය ප‍‍්‍රතික්ෂේප කරනවා. ඒ ස්වභාවය තමයි ද්වේශය ආදී නම්වලින් හැඳීන්වෙන්නේ.

තරහව උපදින අවස්ථා දහයක් පිළිබඳව, උපදින හේතු දහයක් පිළිබඳ ව ආඝාත වස්තු සුත‍‍්‍රයේ දී බුදුහාමුදුරුවෝ අපට පැහැදිලි කරනවා. එම හේතු ලෙස, එක් පුද්ගලයෙක් අරමුණු කරගෙන,

මේ පුද්ගලයා මට පෙරත් ද්වේශ කළා.

එහෙම නැතිනම්, පෙරත් මට වැරැදි කළා, දැනුත් වැරදි කරනවා, අනාගතයේදීත් වැරදි කරයි කියලා තමා මුල්කරගෙන තුන් ආකාරයකින් ද්වේශය උපදවා ගන්නවා.

සරල ආකාරයට මෙම කාරණා සම්බන්ධ විස්තරය මෙසේ ය.

අල්ලපු ගෙදර පුද්ගලයා පෙර දවසක මට දොස් කිව්වා. මෙන්න මේ කාරණය තමන්ගේ හිතේ තැන්පත් වෙනවා. අනතුරුව මේ කාරණය හිතේ තැන්පත්වෙලා තියෙන තාක්කල් ඔහු දකින වාරයක් පාසා තමන්ගේ හිතේ මොකක් ද ඇති වෙන්නේ? අප‍‍්‍රසන්න භාවයක්. මේ ආකාරයට තමයි පෙර සඳහන් කළ ද්වේශය හටගන්නේ. එම මොහොතේ කිසිම හැඟීමක් ඇතිවෙන්නේ නැහැ. මොහු මට පෙර මෙහෙම බැන්නා, මොහු මට පෙර ද්වේශ කළා. ඒ කිසිත් මතුවෙලා එන්නේ නෑ. නමුත් දකිනකොට ම එක්තරා අප‍‍්‍රසන්න බවක් ඇතිවෙනවා. ඒ අප‍‍්‍රසන්න බව ඇතිවීමේ මූලික සාධකය මොකක් ද? පෙර දවසක මොහු මට දොස් කිව්වා කියන සංඥාව. ඒ සංකල්පනාව අභ්‍යන්තරයේ උපාදානය වෙලා තියෙනවා. ඒ උපාදානය අභ්‍යන්තරයේ පවතින තාක්කල් නැවත නැවතත් ඔහු දකින, ඔහුගේ කටහඬ ඇසෙන, ඔහු සිහිකරන, ඔහු ගැන කතා කරන මේ සෑම මොහොතක ම තමන්ගේ මනස ඔහුගේ නම සමඟ පවා ගැටෙනවා. නම ඇසූ සැනෙකින් මේ අර කියන පුද්ගලයා කියලා රූපයෙන් ඔහු අරමුණු කරනවා. කටහඬින් ඔහු ව අරමුණු කරනවා. ඒ වාගේ ම හැසිරීම් ආකාරයෙන් අරමුණු කරනවා. තමන්ට බැන්න ආකාරය අරමුණු කරනවා.

මේ සියලු විස්තර රූපයෙන් මනසේ මවාගෙන අර අකුරු ටික දෙස බලාගෙන අපි මනසින් ගැටෙනවා. කෙනෙක් ඔහු පිළිබඳ ව කතා කරනවා අහලා මේ කතා කරන දේ තමන්ගේ කනට ඇසෙන කොට ම අර මුලින් ඔහු තමන්ට කළ අපහාසය, උපහාසය සිහිකරගෙන එයින් චිත්ත රූප මවාගෙන අපි ඔහු සමඟ මනසින් ගැටෙනවා. මෙන්න මේ විදිහටයි මොහු අතීතයේ මට නපුරක් කළා කියලා අප මිනිසුන් සමඟ ගැටෙන්නේ. මේ ආකාරයට අනාගතයේදීත් නපුරක් කරයි කියලා හිතලා මනසින් ගැටෙනවා.

මේ හතර ආකාරයට නිරන්තරයෙන් මනසින් ඇතිකරගනු ලබන ගැටීම් හේතුවෙන් අපේ ශරීරයේ රසායනික ප‍‍්‍රතික‍ි‍්‍රයාවක් සිදුවනු ලබනවා. එමගින් සෛල දහස් ගණනක් එකවර විනාශ වෙනවා. සිතේ ඇතිවන නො සන්සුන්භාවය නිතර නිතර ඇතිවීම හේතුවෙන් හිතේ අසහනය ඇතිවෙනවා. ඒ තුළින් ආහාර අරුචිය, ආහාර දිරවීමේ අපහසුව තුළින් ආතතිය ඇතිවීම. බාහිර පෙනුමට හානි පැමිණීම, තරහව, වෛරය තුළින් බද්ධ වෛරය, සංසාරගත භවය දිග්ගස්සන තරම් හේතුවෙනවා. දිගුකාලීනව මෙම තත්වය පැවතීම තුළින් විශාදය වැනි තත්වයන් ඇතිවිය හැකි යි. මෙවැනි පුද්ගලයන්ගේ අන්තර් පුද්ගල සබඳතාවයන් ඉතා දුර්වල වේ.

තරහව පාලනය කිරීම යනු කාරණා යටපත් කිරීම නොවේ. මෙසේ සිටීමෙන් පුද්ගල ජීවිතයට තර්ජනයක් විය හැකි ය. මෙහි දී පුද්ගලයා නො දැනුවත්ව ම තරහව මනස තුළ තැන්පත් වේ. අනපේක්ෂිත අවස්ථාවක දරුණු ලෙස මෙම තරහව ඔහු තුළින් පිටවිය හැකි ය. මෙහි දී ජීවිතහානි පවා සිදුවිය හැක. ඇතැම් පුද්ගලයෝ තැන නො තැන ගැන සැලකිලිමත් නොවී තමන්ගේ තරහව පිටකරති. එවිට බොහෝ විට සිදුවන්නේ තමන්ගේ චරිතය විනාශ වීමයි. 

නැතිනම් අනෙක් පාර්ශ්වයන් මත පීඩනයන් පිටකිරීම තුළ ඔහු සේසසන් ඉදිරියේ අපහසුතාවට මුහුණ දෙන අතර, ඇතැම්විට ආවේගශීලි වීම. ගුටිබැට හුවමාරුව, මිනීමැරීම, සියදිවි හානිකර ගැනීම දක්වා දුරදිග යා හැක.

වඩා සුදුසු ක‍ර්මය වන්නේ තරහව යම් පමණකට සාමාන්‍ය වූ පසුව ඒ පිළිබඳ ව බුද්ධියෙන් විග‍‍්‍රහ කර බැලීම යි. මෙහි දී තමන් ගැන තමන්ගේ කෝණයෙන් බැලීම පමණක් නො කළ යුතු අතර, දෙවන පාර්ශ්වයන් සිටීනම්, එම පාර්ශ්වයන්ගේ උපකාර ලබාගෙන මධ්‍යස්ථ දෘෂ්ටියකින් බැලීම ඉතා ම වැදගත් වේ.

යම් ස්ථානයක දී තරහව ඇති වූ විගස හැකි ඉක්මණින් නිශ්ශබ්දව එම ස්ථානයෙන් පිටත් වීම කළ යුතු ය. තරහව ඇතිවීමට හේතුව බුද්ධිමත්ව විමසා බැලීම, එසේ ම තරහවට හේතුව යම් පුද්ගලයෙක් නම්, ඔහුත් සමඟ එයට තුඩුදුන් ගැටලුව පිළිබඳ ව සාකච්ඡා කිරීම, තවදුරටත් හිතේ යම් වූ පීඩාවක් පවතින්නේ නම්, තමන්ට හිතවත් අයෙකුට එම ගැටලූව පිළිබඳ ව කියා හිත නිදහස් කරගැනීම සිදු කළ හැකි ය. 

”යෝ කෝපනෙයෙය නකරෝති කෝපං
නකුජ්ඣති සප්පුරිසො කදාචි
කුදෙ ධාපි සො නාවිකරෝති කෝපං
තං වෙ නරං සමණමාහු ලෝකෙ”

කෝප කළ යුතු තැන කෝප නො වෙනවා නම් එයයි සැබෑ ඉවසීම. සමහර කෙනෙකුට අනික් අවස්ථාවල දී කෝප නොවී ඉන්න පුළුවන් විය හැකියි. නමුත් කෝප වෙන්නට කරුණු පැමිණෙද්දිත්, කෝප නොවී ඉන්නට පුළුවන් නම්; එයයි ඉවසීම කියන්නේ.

වැලිවේරියේ ගෝතමී සිල්මාතාව