විතක්කසණ්ඨාන සූත්‍රය

කන්දරක සූත්‍රය

 

තමන්ගේ ස්වභාවය පිළිබඳව මනා වූ අවබෝධයක් ලබා ගැනීමට කන්දරක සූත්‍රය පිටුවහලක් වන්නේය. ඒ තත්කාලීන සමාජය අධ්‍යනය කිරීමෙන් බුදුරජාණන් වහන්සේ එදා සමාජයේදැකීමට හැකි වූ පුද්ගලයන් වර්ග 4ක් ගැන දේශනා කර ඇති බැවිනි. එනම් :-

1. අත්තන්තප 2. පරන්තප 3.අත්තන්තප පරන්තප 4. නාත්තන්තප පරන්තප

අත්තන්තප පුද්ගලයා

මෙහිදී තප යන්නෙහි තේරුම තැවීම යන්නයි. එහිදී ගින්දර උපයෝගී කරගෙන හුමාලයට අල්ලා තැම්බීම අදහස් නොකෙරේ. මෙහිදී තැවීම යන්නෙන් අදහස් කරනු ලබන්නේ කයෙන්, වචනයෙන් හා මනසෙන් ඉවසීමට අපහසු දේ කර දුක් පමුණුවා ගැනීමයි. මෙහිදී “අත්ත” යනු තමාය. එනම් පළමු පුද්ගලයා වනා හි තමන් විසින් තමාටම දුක් පමුණුවාගනී. සමහරු එළුවෙක්, ගවයෙක් සේ ජීවත් වේ. අයෙක් නිරවස්ත්‍රව ජීවත් වේ. සමහරු ගිනි ගොඩක් මැදට වී පව්තැවීම සිදුකරයි. මේ ආදී අත්තකිලමථානුයෝගී ජීවිත ගතකරයි. ඒ අතරට ආහාර නොගැනීම, කෙස් රැවුල් නොකැපීම, ආදී බාහිර ක්‍රියා මගිනුත් දුක්ලබාදේ. එමෙන්ම ඕපදූප සෙවීම, කේලම් කීම, තරහ ගැනීම ඊර්ෂ්‍යාව ඇතිකරගැනීම ආදී දේ මගින් හිත දූෂණය කරගැනීමෙන්ද, හිතට අනවශ්‍ය දේ පැටවීමෙන්ද, ප්‍රධාන වශයෙන් රාග ගින්නෙන්, ද්වෙශගින්නෙන් මෝහගින්නෙන් ක්‍රියාකරන්නේ නම් බලවත් සේ පීඩාවෙන් කාලය ගත කරන්නෙකු වේ. ඉහත ආකාරට ක්‍රියා කරන්නා සෑම වේලාවේම තමන් තැවීමෙහි නියුක්ත වූවෙකු වේ.

පරන්තප පුද්ගලයා

දෙවන කණ්ඩායම නම් පරන්තප ලෙස හැඳින්වේ. එනම් අනුන් තවන පුද්ගලයාය. අයෙක් ආයුධ, දඬු මුඟුරුගෙන පහර දෙද්දී, අන් ජීවිත කොර නොකරද්දී, අන් අයගේ වස්තුව සොරාගෙන යයිද, අන් අය බොරුවෙන් රවටා තමන් සතුටට පත් වේද, නරක අයුරින් බැණ වැදී අන් අය දුකට පත්කරන ගමන් තමන් සතුටට පත් වේද ? එවැනි පුද්ගලයා අනුන්ට කරදර කරන්නා හෙවත් පරන්තප පුද්ගලයා ලෙස හැඳින්වේ. 

අත්තන්තප පරන්තප පුද්ගලයා

තෙවන පුද්ගලයා නම් අත්තන්පත පරන්පත ය. එනම් තමනුත් තැවෙන, දුක්වෙන ගමන්, අන් අයත් දුකට පත්කරමින් ක්‍රියාකරන පුද්ගලයාය. පෙර රජවරුන් යාගහෝම පැවැත්වීමේදී ව්‍රත සමාදන් වී එළු බැටළු, ගව මිනිස් ආදී ජීවිතද ගස්වැල්ද පුළුස්සා එයන් දෙවියන් සතුටු කිරීමට කටයුතු කළා සේ අදද අපට තමන්දුක් සහගත ක්‍රියාවල යෙදෙන ගමන් අන් අයද ඊට දායක කර ගැනීම දැකිය හැකිය. සත්ව ජීවිත විනාශ කරන ගමන් එහි හොඳ වර්ණනා කරමින්, සාධාරණය කරමින් සමහරුන් කටයුතු කරනු ලැබේ. මේවා සිදු කිරීමෙන් මෙලොව වශයෙන් නොයෙකුත් දඬුවම් වලට ලක්වන අතර පරලොව වශයෙන් අපායගාමී දුක් අනුභවයටද හේතුවේ. සුරාවට ගිජුවී, සොරකමට කණ්ඩායම් ගොඩනැගීම, සමාජ ශාලා පවත්වාගෙන යෑම ආදී ආධාර්මික ක්‍රියා කරන්නන් මෙම කොටසට අයත් වේ. 

නාත්තන්තප පරන්තප පුද්ගලයා

තමන් කායික , වාචසික, මානසික වශයෙන් සැපවිඳින ගමන් අන් අයටද කරදරයක් නොවන අයුරින් ජීවත් වීමයි. මෙහිදී පෙන්වා දෙන්නේ තමන් තමන්ම ආදර්ශයට ගෙන මෙම වැරැදි ක්‍රියාවලින් වෙන්වීමයි. තමන්ගේ ජීවිතයට හානියක් පමුණුවන විට අතපය කඩනවිට ඇතිවන වේදනාව, දුක, තමනුත් අන් අයට කරදර කිරීමේදී ඇතිවන බව නුවණින් සිතීම ආදී වශයෙන් සොරකම, කාමය වරදවා හැසිරීම, බොරුවෙන් මුළා කිරීම, සුරාපානයෙන් හිස් වචනයෙන්, ක්‍රෝධයෙන්, ඊර්ෂ්‍යාවෙන්, ලෝබකමින් ආදී වැරැදි හා කෙලෙස් ධර්මයන්ගෙන් වෙන් වී තමන් මෙන්ම අනුන්ද යහපතෙහි පිහිටුවීම බුදුදහම අගය කරනු ලැබේ.

ප්‍රාණවාචයෙන් ඉවත්ව වැළැකී අකුසලයට ලජ්ජා වී සියලු සත්වයන් කෙරෙහි මෛත්‍රී සහගතව හිතානුකම්පීව ජීවත් විය යුතු බවයි. එනම් ප්‍රාණ වධයෙන් නොනැවතී මෛත්‍රියද කළ යුතු බවයි.

මේ ආදී වශයෙන් විස්තර කරමින් සොරකමින් වැළැකී දන්දීමත් බොරුවෙන් වැළැකී සත්‍ය කථා කිරීමත්, හිස් වචනයෙන් වෙන්ව අර්ථවත් වචන භාවිතයත්, රළු වචන වෙනුවට හදවත පිනායන වචනත්, තරහවෙන් වෙන් වී මෛත්‍රී සහගත සිතුවිලින් ඇතිව ජීවත් වීම මේ ආදී කරුණු අවධාරණය කරනු ලැබේ. එමෙන්ම අල්ලස්ගැනීම රැවටීම, තුලාකූට, මංපැහැරීම, ගම්පැහැරීම අත් පා සිඳීම, ආදී වධබන්ධනවලින් යුක්ත සාහසික ක්‍රියාවලින්ද වැළැකුණේ වෙයි.

මෙහිදී සෑම පුද්ගලයකුම අවසානයට සඳහන් කරන ලද තමන්ටත්, අනුන්ටත්, හිරිහැරයක් නොවන පුද්ගලයකු වන්නේනම් පැසසිය යුතු බව බුදුරජාණන් වහන්සේ දේශනා කළහ.

සැදැහැයෙන් පැවිදි වූ රට්ඨපාල මහරහතන් වහන්සේ

අසු මහා ශ්‍රාවක වහන්සේලා - 21
(විසි එක්වන ලිපිය )



අසූ මහා ශ්‍රාවක චරිත අතරින් සුවිශේෂි මහ රහතන් වහන්සේ නමක් ලෙස රට්ඨපාල මහරහතන් වහන්සේ පිළිබඳ තොරතුරු ශාසන ඉතිහාසයේ දැක්වෙනවා.

පදුමුත්තර බුදුරදුන්ගේ අවදියේ දි දානාදී අනෙක් පින්කම් කර සැදැහැ සිතින් යුක්තව පැවිදි වූ භික්ෂූන් අතර අග්‍රස්ථානය ලබන බවට විවරණ ලබා ගත්තා. අප ගෞතම බුදුරජාණන් වහන්සේ පහළ වූ කල්හි දඹදිව කුරු රට ථුල්ලකොට්ඨික නම් වූ සශ්‍රීක ගමෙහි රට්ඨපාල නමින් උපත ලැබුවා. දිනක් සුදුවතින් සැරසී එක දිශාවකට එක පෙළට මහපිරිස් යනු දැක රට්ඨපාල තරුණයා ද ඒ සමඟ ගොස් ධර්මය ශ්‍රවණය කර මහත් සේ චිත්තප්‍රසාදයට පත් වුණා. පැවිදි වීමට තද ආශාවක් ඇති වුවත් මව්පියන්ගෙන් අවසර ගෙන එන ලෙස බුදුරජාණන් වහන්සේ රට්ඨපාල තරුණයාට ප්‍රකාශ කළා. එයට හේතුව නම් සුද්ධෝධන මහරජුගේ ඉල්ලීමට අනුව කිසිදු කුල කුමරෙකු දෙමාපියන්ගේ අවසර නොමැතිව පැවිදි නොකරනු ලබන බවට වූ ප්‍රඥප්තිය යි. මව්පියන් වෙත ගොස් වාර කිහිපයක් ම අවසර ඉල්ලූ නමුත් තම පුතණුවන් නැතිව එක් රැයක් වත් ගත කළ නොහැකි නිසා ගිහි ගෙයි සිට අවශ්‍ය පින්කම් කරන ලෙස මව්පියන් තදින් කියා සිටියා. යහළුවන් ද පැමිණ රට්ඨපාල තරුණයාගේ පැවිදි වීමට ඇති ආශාව වැළැක්වීමට උත්සාහ කළත් එකී අදහස වෙනස් කරගැනීමට අපහසු වුණා. අවසර නොදෙන්නේ නම් නොකා නොබී වැතිර මියයාමට රට්ඨපාල කුමරු සූදානම් වුණා.

තම පුතා ගැන තිබෙන ළයාන්විත ආදරයත්, දාරක සෙනෙහසත් හේතුවෙන් මව්පියන් අන්තිමේ දී පැවිද්ද සඳහා අවසර ලබා දුන්නා. බුදුරජාණන් වහන්සේගෙන් පැවිද්ද ලැබූ රට්ඨපාල හිමියන් භාවනා කර සව්කෙලෙසුන් නසා උතුම් මහරහත් තත්ත්වයට පත්වුණා. දොළොස් වසරකට පසු තම දෙමාපියන්ගේ ඉල්ලීම ඉටු කිරීම සඳහා බුදුරජාණන් වහන්සේගෙන් අවසර ලබා ථුල්ලකොට්ඨික ගමට වැඩම කළා. ස්වකීය නිවසට වැඩම කළ රට්ඨපාල මහරහතන් වහන්සේ පිණ්ඩපාතය බලාපොරොත්තුවෙන් නිවස ඉදිරිපිට වැඩ සිටියා. උදෑසන හිස පීරමින් සිටි පියා වෙනත් භික්ෂූන් වහන්සේ නමක් වැඩමවා ඇතැයි සිතා තම පුතා පැවිදි කිරීමට රැගෙන ගියේ යැයි පවසමින් ආක්‍රෝශ පරිභව කරන්නට පටන් ගත්තා.

ඒ අතර නිවසේ විසූ දාසිය ඉවත දැමීම සඳහා ආහාර ගෙන යනු දැක පාත්‍රයට බෙදවාගෙන මද දුරක් ගොස් වැඩහිඳ වළඳන්නට පටන් ගත්තා. පසුව එම දාසිය තම නිවසට පැමිණ ඇත්තේ රට්ඨපාල කුමරු බව දේහ ලක්ෂණවලින් හඳුනාගෙන තම ස්වාමි දියණියට ප්‍රකාශ කළා. ඇය වහා ගොස් තම ස්වාමිපුරුෂයාට ඒ බව කීවා. කලබලයට පත් වූ පියා පැමිණෙන විට රට්ඨපාල මහරහතන් වහන්සේ දන් වළදා සිටි බැවින් පසු දින දානය සඳහා තම නිවසට වැඩම කරන ලෙස උන්වහන්සේට ආරාධනා කළා.

පසු දින රට්ඨපාල මහරහතන් වහන්සේ තම නිවසට වැඩි කල්හි වටිනා රන් මුතු මැණික් ආදි වස්තුව ගොඩගසා පෙන්වා නතර කිරීමට මව්පියන් උත්සාහ කළත් දැඩිආශාව සහ දුක්ඛදෝමනස්සයන් නැති කිරීමට ඔය සියලු වස්තුව ගඟට දාන ලෙස උන්වහන්සේ ඉල්ලා සිටියා. එයින් පසු පෙර සිටි භාර්යාවරුන් ද රට්ඨපාල මහරහතන් වහන්සේ නැවතත් ගිහි ගෙට පොළඹවා ගැනීම සඳහා සව්බරණින් සැරසී උත්සාහ කළත් ඉන්ද්‍රඛීලයක් බඳු වූ රට්ඨපාල මහරහතන් වහන්සේගේ සිත අවනත කරගැනීමට නොහැකි වුණා. අවසානයේ දන් වළඳා දම් දෙසා ඍද්ධී බලයෙන් අහසට පැනනැගී කෝරව්‍ය නම් රජතුමාගේ මනරම් උද්‍යානයට වැඩම කළා. තම මිත්‍ර රට්ඨපාල හිමියන් වැඩමවා ඇති බව දැනගත් කෝරව්‍ය රජතුමා වහා පැමිණ දුක් සැප විමසා අනතුරුව ගිහිගෙයින් නික්ම පැවිදි වීමට හේතු විමසුවා.

යමෙක් ගිහි ගෙයින් නික්ම පැවිදි වීමට නම් මා දන්නා හේතු 04ක් ඇති බව කෝරව්‍ය රජතුමා රට්ඨපාල මහරහතන් වහන්සෛ්ට ප්‍රකාශ කළා. වයසට ගිය පසු ,පිරිස නැති වූ පසු, සුව කරගැනීමට අපහසු ලෙඩ රෝග වැළදුණු පසු, දරිද්‍රතාවය නිසා යනුවෙනි. රට්ඨපාල මහරහතන් වහන්සේ කෝරව්‍ය රජතුමාට තමා ගිහිගෙයින් නික්ම පැවිදි වීමට බය 04ක් ඇති වූ බව පෙන්වා දුන්නා.

ඒ සතර නම් උපන් සෑම දෙනාම ජරාව මගින් මරණය කරා ගෙන යන බව, තමාගේ ශරීරයට විපතක් හෝ වේදනාවක් වූ කල්හි එයින් මිදීමට අන් කෙනෙකුට පිහිටක් නොවිය හැකි බව, මගේ යැයි අයත් කරගත් සියල්ල දමා යාමට සිදුවන බව, කොපමණ රැස් කළත් සෑහීමකට පත් නොකළ හැකි බව යන කරුණූ සතර ය. ඉහත දැක් වූ කරුණු තවදුරටත් රට්ඨපාල හිමියන් ධර්මානුකූලව රජතුමාට පැහැදිලි කර පෙන්නුවා. කෝරව්‍ය රජතුමා රට්ඨපාල හිමියන් මුණගැසෙන විට අසූවන වියේ පසුවූයේ අතපය දුබල බවත් අපහසුවෙන් ජීවත් වන බවත් සුහද සාකච්ඡාවේ මුල දී ප්‍රකාශ කළා. පසුව ගාථා 13කින් රජතුමාට ධර්මය දේශනා කළා.

එය ඇතුළත් රට්ඨපාල සූත්‍රය සෑම කෙනෙකුගේ ම ජීවිතයට බෙහෙවින් ප්‍රයෝජනවත් අගනා ධර්ම කරුණු රාශියක් සඳහන් වී තිබෙනවා. මහාවස්තුවක් හිමිවන්නට තිබූ රට්ඨපාල කුමාරයා පමණයි දරුවෙකු වශයෙන් දෙමාපියන්ට සිටියේ. එසේ තිබියදිී ත් තණුරුවන් කෙරෙහි මහත් ශ්‍රද්ධාවක් ඇති රට්ඨපාල තරුණයා පැවිදි බිමට පත්වීමත් රහත්භාවයට පත්වීමත් ඉතා අගනා සිදුවීමක්. මේ නිසා බුදුරදුන් භික්ෂු පිරිස් මධ්‍යයේ රට්ඨපාල හිමියන් සැදැහැයෙන් පැවිදි වූ භික්ෂූන් වහන්සේ ලා අතර අග්‍රස්ථානයට පත් කළා.

ශික්ෂාකාමීන් අතරින් අග තැන්පත් වූ රාහුල මහ රහතන් වහන්සේ

ශික්ෂාකාමීන් අතරින් අග්‍ර වූ රාහුල තෙරුන් වහන්සේ අතීත සසර මඟ කරන ලද කුසලයන් බොහෝ ය. කල්ප ලක්ෂයකට පෙර පදුමුත්තර බුදුන් වහන්සේගේ කාලයේ හංසවතී නුවර ගොවි මහසල් කුලයක උපත ලැබූ මොහු කළ කුසලය පින්බර ය.

ඒ තම මුතුන් මිත්තන්ගෙන් ලැබී ඇති මහා ධනය වාසල් දොරටුව සිටදී ම දුගී මගී යාචකාදීන්ට පිදුම් දී පරලොව යහපත උදාකර ගැනීම පිණිස ය.

මොහු දිනක් මුව දෝවනයට පිටතට යද්දී එක්තරා ඍද්ධිමත් තාපස දෙදෙනකු අහසින් පැමිණ සිටිනු දැක එයින් එක් තාපසයෙකුට ආරාධනා කර, දන් දුන්නේ නිබඳව ය. අනෙක් තාපසතුමාට දන් දුන්නේ මොහුගේ යහළුවෙකි.

පළමු තාපසතුමා දන් වළඳා අවසානයේ දහම් දෙසන්නේ පඨවින්ධර නාග භවනෙහි සිත ඇදී යන ලෙස ය. මේ නිසා දන්දෙන පුරුෂයා සිත අලවා උපත ලැබුවේ පඨවින්ධර නාග භවනෙහි නා රජු ලෙස ය. මෙහිදී තමා උපන් ආත්මභාවය ගැන කළකිරුණු හෙතෙම මානවක වේශයෙන් කල්ගත කරන අවස්ථාවක දී පදුමුත්තර බුදුරදුන් සමඟ උපරේවත තෙරුන් වහන්සේ නාග ලෝකයට වැඩම කළ අයුරු අපූර්ව ය.

මෙහි විශේෂත්වය වන්නේ උපරේවත තෙරුන් වහන්සේ පදුමුත්තර බුදුන් වහන්සේ ගේ ගිහි කළ පුතණුවන් වීම ය. පඨවින්ධර මානවකයා බොහෝ සෙයින් පැහැදී ගියේ බුදුන් වහන්සේ හා සමාන වූ තෙරුන් වහන්සේ කෙරෙහි ය. උන්වහන්සේ අඟ පසඟින් හා බොහෝ ලක්ෂණයන්ගෙන් පදුමුත්තර බුදුන් වහන්සේ හා සමාන ය. මේ නිසා පඨවින්ධර මානවකයාට සිතුණේ, ‘මේ භික්ෂූන් වහන්සේ ඒකාන්තයෙන් ම මහත් වූ ගති ලක්ෂණ ඇති ශ්‍රේෂ්ට උත්තමයෙක් බව යි.

‘රූපයෙන් හා යසසින් බුදුන් වහන්සේ හා සමාන ය. මම ද අනාගතයෙහි මෙබඳු ගති ලක්ෂණ වලින් පිරිපුන් බුදු කෙනෙකුගේ පුතකු වන්නෙමි’ යි සිතීය. හෙතෙම සත් දිනක් මුළුල්ලේ ම බුද්ධ ප්‍රමුඛ ලක්ෂයක් මහා සංඝයා වහන්සේට මහා දන් පවත්වා අවසානයේ දී තම පැතුම දන්වා සිටියේ පදුමුත්තර බුදුන් වහන්සේට ය.

මොහුගේ අභිප්‍රාය බුදු නුවණින් දත් බුදුන් වහන්සේ විවරණ ලබා දුන්නේ අනාගතයේ ගෞතම බුදුන් වහන්සේගේ ගිහි කළ පුතණුවන් වන බවට ය. එදා සිටම බොහෝ පින්දහම් කර දෙව් , මිනිස් සැප සම්පත් විඳීමින් සසර මඟ සැරි සැරූ මොහු නැවත භවයක් ලැබුවේ ඵුස්ස සර්වඥයන් වහන්සේගේ කාලයේ ය.

ඵුස්ස බුදුරදුන්ගේ පිය රජතුමා මහින්දය. රජතුමා විසින් ම බුදුරදුන්ට ඇප උපස්ථාන කළේ වෙනත් කිසිම කෙනෙකුට අවස්ථාවක් නොදෙමින් ය. මහින්ද රජුට වෙනත් බිසවකගේ පුතුන් තිදෙනෙක් සිටිය ද ඔවුන් ද කල් යල් බලා සිටියේ සර්වඥයන් වහන්සේට ඇප උපස්ථාන කිරීමට අවස්ථාවක් උදාවන තුරු ය. එකල එක්තරා දනව්වක කැරැල්ලක් හටගත් විට, එය හොඳීන් මර්දනය කළ පුතුන් තිදෙනා කෙරෙහි රජතුමා පැහැදී තම දරුවන්ට පැවසුවේ කැමැති වරයක් ඉල්ලන ලෙස ය.

එහිදී ඔවුන්, බුදුන් වහන්සේට ඇප උපස්ථාන කිරීමට තෙමසක කාලයක් ඉල්ලා සිටියේ බලවත් ඕනෑකමෙනි. එයට අකැමැත්තෙන් වුව ද රජතුමාගේ අවසරය ලද කුමාරවරුන්ට ඇති වූ සතුට බලවත් ය.

ඒ නිසා මහත් උනන්දුවකින් ඇප උපස්ථාන කිරීමට ඇප කැප වූ මේ තිදෙනා පුරුෂයන් තිදෙනෙක් පත් කර, එක් අයෙක් ධන ධාන්‍ය රැස් කිරීමට ද, තවත් අයෙක් ගණන් ප්‍රමාණ සොයා බැලීමට ද, තවත් අයෙක් දාන සංවිධානය කිරීමට ද යෙදවූයේ කිසිදු අඩුපාඩුවක් නොවන ලෙස ය.

මේ තිදෙනා අතර ධන ධාන්‍ය රැස් කළ පුරුෂයා ගෞතම බුදු සසුනේ දී බිම්බිසාර රජු ය. ගණන් බැලූ පුරුෂයා විශාඛ උපාසක ය. දාන සංවිධානය කළේ රට්ඨපාල තෙරුන් වහන්සේ ය. මෙසේ පින්කම් කළ රාජ කුමාරවරු තිදෙනා අතරින් රාහුල තෙරණුවන් වහන්සේ තවත් පෙර භවයක උපත ලැබුවේ කසුබ් බුදුන් වහන්සේගේ කාලයේ ‘කිකී’ රජුගේ දෙටු පුතු‘පඨවින්ධ කුමරු’ ලෙස ය. මොහු දිනක් බුදුන් වහන්සේට හා භික්ෂූන් වහන්සේලාට වාසය පිණිස විහාර පන්සියයකින් යුතුව කළ පූජාවේ පින්කම ඉමහත් ය. සසරේ අවසන් ආත්ම භාවයේ දී මොහු උපත ලැබුවේ යසෝදරා දේවීන් තම මෑණියන් ලෙසත්,ගෞතම බෝසතාණන් වහන්සේ අභිනිෂ්ක්‍රමණය කළ දිනට පෙර දිනයේදී ය.මෙලෙස උපත ලද පින්බර කුමරු ‘රාහුල’ ය.

සසර දුකෙහි නිවීම සෙවීමේ නික්ම යාමට බාධකයක් ලෙස එදිනම උපන් කුමරුට , ‘රාහුලොජාතො බන්ධනං ජාතං...’ යනුවෙන් රාහුලයෙක් උපන්නේ ය. බැඳීමක්, බැම්මක් හට ගත්තේ ය යනුවෙන් සිදුහත් කුමරු පැවසූ නිසා, මොහුට ‘රාහුල’ නාමය තැබුවේ සුද්ධෝදන රජතුමා ය. බෝසතුන් වහන්සේ අභිනිෂ්ක්‍රමණය කිරීමෙන් විරහ වේදනාවෙන් සිටි යශෝධරාවන්ට එකම සැනසීම වූයේ කුඩා රහල්කුමරු ය. බුදුරදුන් කිඹුල්වත් නුවරට වැඩි තෙවන දිනයේ මහ මඟ වැඩම කළ බුදුරදුන් මාලිගයේ සිට පෙන්වූ යශෝධරාවෝ රාහුල පුතුන් පිටත් කර යැව්වේ පියාණන්ගෙන් දායාද ඉල්ලා ගන්නා ලෙස ය.

වහා දිවගිය සුරතල් කුමරු බුදුරදුන්ගේ සුළඟිල්ලෙහි එල්ලී දායාද ඉල්ලමින් සුරතල් බස් තෙපලමින් විහාරයට පිවිසියේ සත් වසරක් නොලද පිය සෙවණෙහි විසීමට ය. එහිදී බුදුන් වහන්සේ ‘මොහු මගෙන් දායාද ඉල්ලමින් සිටින’ නිසා පැවිදි කරන ලෙස බාර දුන්නේ සැරියුත් තෙරුන් වහන්සේට ය.

එදා ගෞතම බෝසතාණන් වහන්සේගේ අභිනිෂ්ක්‍රමණය දරාගත නොහැකි වූ රජතුමාට එකම සැනසීම වූයේ කුඩා රාහුල පුතණුවන් ය. සත් හැවිරිදි කුඩා සුරතල් රාහුල කුමරු ද බුදුරදුන් කිඹුල්වත් පුරට වැඩම කළ තෙවන දිනයේ දී ම විහාරයට ගෙන පැවිදි කිරීමෙන් සුදොවුන් රජුට ඇති වූයේ මහත් කම්පාවකි.

මේ නිසා ශෝකයෙන් හඬමින් පැමිණි සුදොවුන් රජතුමා බුදුරදුන් අමතා පැවසුවේ,පුත්‍ර ස්නේහය මව්පියන්ගේ සිරුරෙහි ඇට මිදුලු සිසාරා පැතිර පවතින බව යි. ඒ නිසා මව්පියන්ගෙන් අවසර නොගෙන දරුවන් පැවිදි නොකරන්නැ’යි පැවසුවේ හැඬූ කදුළෙනි. බුදුන් වහන්සේ රජතුමා සනසා, භික්ෂූන් වහන්සේ අමතා ‘මව්පියන් අනුනොදත් දරුවන් පැවිදි නොකරන’ ලෙස විනය නීතියක් ද පැනවී ය.

මෙලෙස රාහුල කුමරුට පැවිදි බව ලබා දී ඔවදන් ලෙස දේශනා කළ සූත්‍රය ‘රාහුලෝවාද සුත්‍රය යි.’ රාහුල සාමණේරයන් වහන්සේගේ දින චර්යාවේ ප්‍රථම කාර්යයන් වූයේ හිරු නැඟෙන්නට පෙර විහාර මලු පෙත් ඇමදීම, බුදු පියාණන්ට සහ තම ගුරුවරයා වූ සැරියුත් තෙරුන් වහන්සේට මුව දෝවනයට පැන් තැබීම ය. මලුවට පැමිණෙන රාහුල තෙරණුවන් වහන්සේ වැලි දෝතක් ගෙන ‘මේ වැලි කැට පමණට අවවාද ලැබේවා ‘යි ප්රානර්ථනා කරන්නේ ආදර්ශවත් ලෙස ය. දිනක් විහාරයේ හාමුදුරු නමක් මලුව ඇමදූ ඉදල එහි ම දමා ‘රාහුල හාමුදුරුවන් මලුව ඇමදූ ඉදල නිසි තැන තබා නැතැ’යි බොරුවට දොස් නැඟුව ද රාහුල තෙරණුවන් වහන්සේ එය නිසි තැනම තැබුවේ කෝප නොගෙන ය. තවත් දිනක හාමුදුරුනමක් ඇමදූ මලුවට කුණු රොඩු ගෙනත් දමා මලුව හරිහැටි ඇමද නැතැයි චෝදනා කළ ද රාහුල තෙරණුවන් කිසිවිටකත් කෝප වූයේ නැත. මෙලෙස අතිශයින් ම නිහතාමානී ගුණාංගයන්ගෙන් යුතු උන්වහන්සේ, පියාණන් වහන්සේටම සුදුසු පුතණුවන් බව දිනක් භික්ෂූන් වහන්සේ අතර ඇති වූ කතා බහකි. රාහුල තෙරුන් වහන්සේගේ ගුණ සඳහන් වන්නේ මෘග ජාතකයේ ය. සත් හැවිරිදි තෙරුන් වහන්සේ ළදරු වියෙහි සිටි බැවින් කෙළියකටවත් දැන, දැන බොරු නොකියන්නැ’යි බුදුන් වහන්සේ දේශනා කළේ ‘අම්බලට්ඨික සූත්‍රය ඇසුරෙනි.

දිනක් අටළොස් හැවිරිදි රාහුල තෙරුන් වහන්සේ පිඬු සිඟා වඩිද්දී තමන්ගේ ද, බුදුන් වහන්සේගේ ද සමාන රූප සම්පත්තිය බලා ‘මේ මාගේ පියාණෝ ය’ යනුවෙන් ඇතිවූයේ ‘ගේහසික ප්‍රේමයකි’. ඒ කෙලෙස් බර සිත දුරු කර ගැනීම පිණිස බුදුන් වහන්සේ දේශනා කළේ ‘රාහුලෝවාද සූත්‍රය යි.’ නුවණ මුහුකුරා ගිය විසි හැවිරිදි රාහුල තෙරුන් වහන්සේ ‘චුල්ල රාහුලෝවාද සූත්‍රය’ දේශනාව අසා රහත් ව, පසු කලෙක ගෞතම බුදු සසුනේ ශික්ෂාකාමීන් අතරින් අග්‍ර බවට ලැබූ තනතුර විශිෂ්ට ය.

බුදුන් වහන්සේට පෙර පිරිනිවන් පෑ රාහුල මහ රහතන් වහන්සේගෙන් ලොකු කුඩා සැමට ගත හැකි ආදර්ශයන් බොහෝ ය. ඒ නිහතමානීකම, ඔවදන් පිළිපැදීම, කීකරුකම, ඉවසීම ආදී බෝසත් ගුණාංග යි.

ලොව සනසන බුද්ධ කාරක ධර්ම

 

දුක, දුක ඉපදීමට හේතුව, දුකින් මිදීම හා දුකින් මිදීමේ මග අවබෝධ කර ගනිමින් බෝසතාණන් වහන්සේ සියලු කෙළෙසුන් නසා අති ශ්‍රේෂ්ඨ වූ ද, අති උතුම් වූ ද ලොවුතුරා බුද්ධත්වයට පත් වූහ. මධ්‍යම ප්‍රතිපදාව ඔස්සේ ලොව අති ශ්‍රේෂ්ඨ තත්ත්වය වූ බුදු බව ලබා ගැනීම සඳහා උන්වහන්සේ අසංඛ්‍ය කල්ප ගණනාවක් සසර සැරිසරමින් දරන ලද වෙසෙන, පුරන ලද ගුණාංග, කළ කැපකිරීම්, විඳි දුක් කන්දරාව අප්‍රමාණ ය. අනන්තය. කිසිම ගුරුවරයෙකුගේ් මඟ පෙන්වීමක් නොමැතිව බුද්ධකාරක ධර්ම ප්‍රගුණ කොට ස්වකීය ඤාණයෙන් බුද්ධත්වය ලබා ගත්හ. කය - වචන දෙකේ හික්මී ම වූ සීලය, සමාධිය හා නුවණේ් දියුණුව (ප්‍රඥාව) යන ත්‍රිවිධ හික්මීම තුළින් ලැබිය හැකි උපරිම ඵලය වූ ලොවුතුරා බුද්ධත්වයට පත් වූහ.

බෝසතාණන් වහන්සේ ත්‍රිවිධ හික්මීම තුළින් මධ්‍යම ප්‍රතිපදාව පුරමින් ලොවුතුරා බුද්ධත්වයට පත් වූ ආකාරය පිළිබඳ සරල අදහසක් ලබා ගැනීමට හැම දෙනාටම හැකි ය. ඒ සඳහා බුද්ධකාරක ධර්ම (බුදු බව ලබා ගැනීමට සපුරාලිය යුතු ගුණධර්ම) පිරූ අන්දම ‘මම බුදු වෙමි’ යන උදාර අදහස් මුල්කරගෙන නිරතුරු කුසල කර්මවල යෙදුණු අන්දම ද ආදර්ශවත් ය. මෙසේ සිතින් බුදු බව ප්‍රාර්ථනා කිරීම මනඞ ප්‍රණිධාන නම් වෙයි. තුටු පහටු සිතිවිලි ධාරා සිත් තුළ තබා ගනිමින් ඉතා දිගු කාලයක් මුළුල්ලේ එය වචනයෙන් ද ප්‍රාර්ථනා කරමින් කුසල කර්මවල යෙදීම ‘වාක් ප්‍රණිධාන’ නම් වෙයි. වාක්ප්‍රණිධානය තුළින් සිදු කැරෙනුයේ, සිතින් සැලසුම් කළ දේ ප්‍රකාශයට පත් කිරීම හා ක්‍රියාවට නැංවීම යි. අසංඛ්‍ය කල්ප ගණනාවක් මූලික අවශ්‍යතා සපුරාලමින් බුදු වන බවට පළමු නිශ්චිත ප්‍රකාශය වූ ‘නියත විවරණය’ ලබා ගැනීමට හැකි වූයේ දීපංකර බුදුරජාණන් වහන්සේගෙනි. දිගු කලක් සසර සැරිසරමින්, අඛණ්ඩව ගුණදහම් පුරන ලදුව බුදුවරු විසි හතර නමකගෙන් විවිරණ ලබාගත් ආකාරය පැහැදිලි ය.

මෙසේ දීපංකර බුදුරජාණන් වහන්සේ ඇතුළු සූවිසි බුදුවරුන්ගෙන් සූවිසි විවරණ ලබමින් සසර සැරසරමින් බුද්ධකාරක ධර්ම පිරූ අන්දම විශිෂ්ටය. එසේ පිරූ පරමිතා දහයකි. ඒවා නම් දාන, සීල, නෙක්ඛම්ම, ප්‍රඤ්ඤා, වීර්ය, ඛන්ති, සච්ච, අධිට්ඨාන, මෙත්තා, උපේක්ෂා යනු යි. පාරමී, උපපාරමී, පරමත්ථ පාරමී යනුවෙන් සෑම පාරමිතාවක්ම කොටස් තුනකින් සමන්විත වෙයි. එවිට පාරමිතා තිහකි. දාන පාරමි නම් ස්වකීය සන්තකයේ ඇති ධන, ධාන්‍ය ආදී බාහිර වස්තු බුදු බව පතා නිරපේක්ෂකව දන් දීම ය. උපපාරමී යන්නෙන් හැඳින්වෙන්නේ, තම සිරුරේ ඇස්, හිස්, මස්, ලේ, වකුගඩු ආදී ශරීර අවයව ලාභ අපේක්ෂාවෙන් තොරව පරිත්‍යාග කිරීම යි. තම ජීවිතය පුදමින් කරන කැපකිරීම (පාරමිතා පිරීම) පරමත්ථ පාරමිතා ය. ලොවුතුරා බුද්ධත්වය පතා බෝසත්වරයකු පාරමිතා පුරන ආකාරය විස්මය දනවන්නකි. එතුමා ඊට අදාළව නොකරන පරිත්‍යාගයක් නැත. ජීවිතය ද පරිත්‍යාග කරයි. මේ පිළිබඳ බොහෝ තොරතුරු ජාතක කතා ඇසුරින් දත හැකි ය.

පුද්ගලයා වරදට පොළඹවන ප්‍රධාන කෙළෙස් තුනකි. ඒ අකුසල් මුල් නමින් හැඳින්වෙන, ලෝභය, දෝෂය හා මෝහයයි. මෙම අකුසල් මුල් හෙවත් ‘කෙලෙස්’ දමනය කර කුසල් මුල් උපදවා ගැනීමට දානය ඉවහල් වෙයි. බෝධිසත්වයන් බුදුබව පතා ස්වකීය ධනය මිල මුදල්, වතුපිටි, නිවාස ආදී භෞතික වස්තු ද, ඇස්, ඉස් මස් ලේ ආදිය ද මුළු ජීවිතය ද පරිග්‍යාග කළ අන්දම, ජාතික පොතෙන් පැහැදිලි වෙයි. බෝධිසත්ත්වයන් වහන්සේ ස්වකීය ධන ධාන්‍යාදියෙන් ආරම්භව, දීමට අතිශයින් දුෂ්කර අඹුදරුවන් පවා දන් දුන් අන්දම, වෙස්සන්තර ජාතකයෙන් පෙනෙයි.

කය, වචන යන දොරටු දෙක සංවර කර ගැනීම, සීලයයි. බෝධිසත්ව උතුමෝ මෙම ගුණ ධර්ම පාරමිතාවක් (බුද්ධ කාරක ධර්ම) වශයෙන් සම්පූර්ණ කරති. සීල පාරමිතාව පුරන බෝධිසත්වරු බාහිර වස්තු සියල්ල නැතිව ගියත් සීලය කඩ නොකර සීල පාරමිතාව සපුරති. ශරීරයේ අඟ පසඟ සිඳ බිඳ දමද්දී ද, සීල උපපාරමී අවස්ථාව ද ඒ උතුමෝ සපුරති. ජීවිතය ගිලිහී යද්දී සීලය රකිමින් සීල පරමත්ථ පාරමිතාවද සම්පූර්ණ කරති. තමන් මැරීමට ගෙන ගිය සොරුන් නසාලීමේ බලය හා ශක්තිය තිබියදී සංඛ්‍යාත නා රජ තමන් සමාදන් වූ සීලය නොබිඳ - සීල පාරමිතාව සම්පූර්ණ කළ ආකාරය සංඛපාල ජාතිකයෙන් පැහැදිලි වෙයි.

ගෘහ ජීවිතයේ පස්කම් සැප විඳීම අත්හැර ගිහි ගෙයින් නික්මීම ‘නෙක්ඛම්ම’ නම් වෙයි. මෙලොව පස්කම් සැප සම්පත් කෙරෙහි ඇති ආශාව සත්වයාගේ සසර ගමන දිගු කරයි. කාම සැපත පුද්ගලයා තුළ ආශාව වර්ධනය කර, බ්‍රහ්මචර්යාවට බාධා පමුණුවයි. බුදුබව පතන ක්‍රියා මාර්ගයේදී නෙක්ඛම්මය පිරීම බුද්ධකාරක ධර්මයක් වෙයි. ලෞකික සැප සම්පත් මැද, අති සුඛෝපභෝගී ජීවිතයක් ගත කරමින්, රජකම් කිරීමේ හැකියාව තිබියදී ද, හිසෙහි නර කෙසක් දැක, තවුස් දම් පිරූ මඛාදේව රජතුමා පිළිබඳ පුවතින් එය කියැවෙයි.

බුදු බව පතා පෙරුම්දම් පුරන බෝධිසත්වරයකුගේ පරමාර්ථය, ප්‍රඥාව වර්ධනය කර ගැනීමයි. ඒ ප්‍රඥාවෙන් තොරව ලෝක සත්‍යය අවබෝධ කර ගත නොහැකි බැවිනි. ප්‍රඥා පාරමිතාව පිරීම තුළින් අපේක්ෂා කැරෙනුයේ ප්‍රඥාව ක්‍රම ක්‍රමයෙන් දියුණු කර ගැනීම ය. එසේ ප්‍රඥා පාරමිතාව පිරූ බෝසතාණන් වහන්සේ මහෞෂධ පණ්ඩිත නමින් එක් ජීවිතයකදී ලොව පතලව ප්‍රඥාව විිහිදුවා ලෝ වැස්සනට සේවය සැලසූ අන්දම, උම්මග්ග ජාතකයෙන් කියැවෙයි.

පුද්ගලයා කරන ඕනෑම කාර්යයක් සාර්ථක ලෙස ඉටුකර ගැනීමට නම් ඒ සඳහා වීර්යයක් තිබිය යුතුය.

එසේ පුද්ගලයා තුළ ඇති කර ගන්නා වීර්යය, පටන් ගැනීමේ වීර්යය, ඉදිරිපත් වීමේ වීර්යය, නිරතවීමේ වීර්යය යනුවෙන් ප්‍රධාන කොටස් තුනකින් යුත්ක ය. මහා බෝසතාණන් වහන්සේගේ වීර්ය පාරමිතාව ප්‍රදර්ශනය කැරෙන එක් අවස්ථාවකි වණ්නුපථ ජාතකය.

නුරුස්සන දෙයක් සිදු වූ විට සිත තුළ කෝපය මතුවීම පෘථග්ජන ස්වභාවයයි. එසේ ඇතිවන කෝපය මැඬපවත්වාගෙන ක්‍රියාකිරීම ඉවසීමයි. ඉවසීමෙන් ක්‍රියාකරන පුද්ගලයා, සමාජය සමඟ ගැටුම් ආරවුල් ඇතිකර නොගනියි. සැනසිල්ලේ ජීවත්වෙයි. බුදුබව පතන උතුමෝ ඉවසීමෙන් පරපූර්ණ වන අතර, ඉවසීම පාරමිතාවක් වශයෙන් ප්‍රගුණ කිරීම බුද්ධකාරක ධර්මයකි. එය ඛන්ති පාරමිතාව යනුවෙන් හැඳින්වෙයි. කලාබු රජතුමා ඛන්තිවාදී තවුසාගේ අත්, පා, කන්, සිඳ බිඳ දැමීමට ක්‍රියා කිරීමේ දී පවා කිසි අමනාපයක් නොමැතිව ඒ ඉවසා වදාළ අන්දම එහි දැක්වෙයි.

සත්‍යවාදියා කිසි විටෙක බොරු නොකියයි. පොරාන්දු කඩ නොකරයි. අනුන් නොරවටයි. නිරතුරුව සත්‍යයම භාවිතා කරයි. බුදු බව පතන උතුමෝ සත්‍යය පාරමිතාවක් වශයෙන් පුරති. පෝරිසාදයාගේ ග්‍රහණයට අසු වූ මහා සූතසෝම රජතුමා බමුණකුට කළින් දුන් පොරොන්දුවක් ඉටුකිරීමට අවශ්‍ය බව පවසා රජමැදුරට ගොස් ආපසු ඒමට පොරොන්දු වී නික්ම ගියේය. රජතුමා ප්‍රකාශ කළ පරිදිම පොරොන්දුව ඉටුකර පෝරිසාද වෙත පැමිණියේ ය. මේ දුටු පෝරිසාදයා රජතුමා සත්‍ය වචනය මත පිහිටා ක්‍රියා කිරීම ගැන පුදුමයට පත් විය. රජුගේ සත්‍ය ප්‍රතිපත්තියට ගරු කිරීමක් ලෙස රජු මුදවා හැරියා පමණක් නොව එදා සිට පෝරිසාදයා මිනීමස් කෑමෙන් ද වෙන් විය.

ඕනෑම අරමුණක් අභිමතාර්ථයක් මුදුන් පත් කර ගැනීම සඳහා ඇති කර ගත් සිත කිසිම වෙනසකින් තොරව ඒ අයුරින්ම පවත්වා ගැනීම, ‘අධිෂ්ඨානය’ වශයෙන් දැක්විය හැකි ය.පෙරුම්දම් පුරන බෝධිසත්වයෝ තේ්මිය කුමාරයාව ඉපිද කුඩා කළ සිටම රජකම ගැන කලකිරී ඒ ප්‍රතික්ෂේප කළහ. පිය රජ සිහසුන බාර ගන්නා ලෙසට කළ සෑම ඉල්ලීමක්ම බලපෑමක්ම ඉවත දමා සසර ජය ගත් අන්දම, තේමිය ජාතකයෙන් පැහැදිලි වෙයි.

මෙත්තා යනු තමා කෙරෙහි දක්වන හිතවත්කමට සමාන හි වත්කමක්, සියලු සත්තව සමූහයා කෙරෙහිම පතුරවමින් ක්‍රියා කිරීමයි. සිත, කය, වචනය යන තුන් දොරම ඒ අනුව ක්‍රියාත්මක කිරීම ය. මිතුරු සතුරු දෙපාර්ශ්වයටම සමාන ලෙස මෛත්‍රීය පතුරුවා හරිමින් තිරිසන් ආත්මයේදී පවා ක්‍රියාකළ ආකාරය, මහා කපි ජාතකයෙන් පෙනේ.

පි‍්‍රය මනාප වූද, අපි‍්‍රය අමනාප වූද පුද්ගලයන් හා වස්තු කෙරෙහි සම සිතින් ක්‍රියාකිරීම ‘උපේක්ෂාව‘ වෙයි. හිංසා පීඩා පැමිණ වූ නොහික්මුණු ගොපලු දරුවන් කෙරෙහි හෝ ආදර දයාවෙන් සංග්‍රහ කළ ගම්වැසියන් කෙරෙහි විශේෂයක් නොමැතිව උපේක්ෂා සහගත සිතින් ක්‍රියාකළ අන්දම, ලෝමහංස ජාතකයෙන් පැහැදිලි වෙයි. මේ අන්දමට සෑම ජාතක කථා වස්තුවකින්ම දෘශ්‍යමාන වන්නේ, ලොවුතුරා බුද්ධත්වය ලබා ගැනීම සඳහා බුද්ධකාරක ධර්ම ප්‍රගුණ කළ අන්දම සහ ඒ ප්‍රගුණ කිරීමෙන් ලද අති විශාල අධ්‍යාත්මිත හා ප්‍රඥා බලයයි.

බෝධි සත්වයන් වහන්සේ බාහිර වස්තු, ශරීර අවයව පරිත්‍යාග කිරීම, ජීවිතය පරිත්‍යාග කිරීම ආදිය ඉටු කරමින් පාරමිතා පිරූහ. එසේ මහා දුක් කන්දරාවක් විඳ දරා ගනිමින්, අතිමහත් වෙහෙසක් දරා ගුණයක් පුරා භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ලොවුතුරා බුද්ධත්වයට පත්වූයේ සසර දුක විඳින ලෝ වැස්සන්ද ඉන් මුදවා ගැනීමේ අභිලාෂයෙනි.

ඉන් තමන් ගැන මෙන්ම අනුන් ගැනද කරුණා දයා ගුණයෙන් බැලීමට තම අනුගාමිකයන්ට ඉගැන්වූහ. මෙම කරුණු ගැන, අවධානය යොමු කරමින්, ලෞකික ජීවිත හැඩගස්වා ගැනීම සඳහා ද බුද්ධකාරක ධර්ම ප්‍රගුණ කිරීම, බෙහෙවින් ප්‍රයෝජනවත් වනු ඇත.

මංගල සූත්‍රයෙහි නව වන ගාථාව

‘තපොච බ්‍රහ්ම චරියඤ්ච
අරියසච්චාන දස්සනං
නිබ්බාණ සච්ඡි කිරියාච
ඒතං මංගල මුත්තමං

මෙම ගාථාවෙහි ඇතුළත් මංගල කාරණා හතර නම් තපස, බ්‍රහ්මචර්යාව, චතුරාර්ය සත්‍යය දැකීම , නිර්වාණය ප්‍රත්‍යක්‍ෂ කිරීම යනුයි. 

මෙහිදී කෙලෙස් සිතට ඇතුළු වන්නේ ඉන්ද්‍රිය මාර්ගයෙනි. මිනිසාගේ ඇස කණ නාසය දිව ශරීරය යන පංච ඉන්ද්‍රිය මාර්ගයෙන් මිනිස් සිතට විවිධ කෙලෙස් ඇතුළු වෙයි. රූප ශබ්ද ගන්ධ රස ස්පර්ශ යන පංචකාම සම්පත් ගොදුරු විමෙන් මෙම කෙලෙස් වැඩෙයි. මේ ඇතුළු වන කෙලෙස් ධර්ම වල ප්‍රධාන අංශ දෙකකි. පි‍්‍රයශීලි ශුභදායක ආරම්මණයක් ග්‍රහණය කරන විට අභිධ්‍යා නැමැති දැඩි ලෝභය හෙවත් අල්වා ගැනීම ඇලීම ඇති කරවයි. ඉන් මිනිසා සම්පූර්ණයෙන් විකෘති වී සසර ගමන දිගුකර ගනිමින් දුක් විදියි. එසේම අපි‍්‍රය අශුභ නරක ආරම්මණයන් සමග ව්‍යාපාද නැමැති දැඩි තරහ ගතියක් හට ගනියි. ව්‍යාපාදය ඇති තැන ගැටීම් අධික වෙයි. මේ නිසාම සිත දූෂ්‍ය කරන විවිධ කෙලෙස් කයට ඇති කරවයි. මෙහි සඳහන් කළ අභිධ්‍යා දැඩි ආශාව , ව්‍යාපාද දැඩි තරහා ගතිය මෙම ප්‍රබල ක්ලේශ ධර්ම දෙක තවා ගැනීමට හෙවත් මර්ධනය කර ගැනීමට ඉන්ද්‍රිය සංවරයක් අත්‍යවශ්‍ය වෙයි. මේ චක්‍ෂු ආදි පංච ඉන්ද්‍රිය තුළින් ගන්නා සෑම ආරම්මණයක් තුළින්ම මිනිසාගේ සිත විකෘති වෙයි. මේ නිසාම මිනිසා අයහපතට පරිහානියට පත්වෙයි. එම නිසා කළ යුතු එකම දේ එම ඉන්ද්‍රිය සංවරයක් ඇති කර ගැනීමයි.

ඉන්ද්‍රියානි මනුස්සානං
හිතාය අහිතාය ච
අරක්ඛිතානි අහිතාය
රක්ඛීතානි හිතාය ච

යන ධම්මපද ගාථාවෙන් ද කියැවෙන්නේ මිනිසුන්ගේ ඉන්ද්‍රියවලින් ඔවුන්ගේ දියුණුව හෝ පරිහානිය ඇති කර වන බවත් ආරක්ෂා කළ ඉන්ද්‍රිය ඇති අය දියුණට යහපතට පත්වෙන අතර අනාරක්‍ෂිත ඉන්ද්‍රිය ඇති අය පරිහානියට අයහපතට පත් වන බවත්ය. එසේ නම් මෙහිදී ඉන්ද්‍රිය පාලනයක් කර ගැනිම වැදගත් වෙයි. මේ ඉන්ද්‍රිය සංවරය තුළින් සිතට ඇතුළු වන ශුභ අශුභ ආරම්මණ පාලනය වෙයි. එසේම අභිධ්‍යා ව්‍යාපාද ආදි කෙලෙසුන් ගෙන් සිත ආරක්‍ෂා කර ගත හැකිය. එය තපස නම් වෙයි. මෙහිදී සම්මා සතියෙන් මනා සිහි කල්පනාවෙන් යුතුව ක්‍රියා කරතොත් මේ ඉන්ද්‍රිය සංවර්ය ඇති කරගත හැකිය. එමෙන්ම මේ මනා සිහි කල්පනාවෙන් යම් අරමුණක් ඉන්ද්‍රිය ගත වූ වහාම එම අරමුණෙහි නිසරු බව අනිත්‍ය බව දුක් බව මනාව වැටහෙයි. එම නිස්සාර සංකල්පනාවත් සමග ඉන්ද්‍රිය පාලනයක් මෙන්ම සිත කෙලෙසුන්ගෙන් ආරක්‍ෂා කිරීමක් මනාව සිදුවෙයි. මෙය තපස නැමැති මංගලමය අවස්ථාවයි.

ඊළඟට මංගල කාරණය වන්නේ බ්‍රහ්මචර්යාවයි. මෙහි බ්‍රහ්ම යනු උතුම් ශ්‍රේෂ්ඨ යන අදහසයි. චර්යාව යනු හැසිරීමයි. උදාර උතුම් හැසිරීම් රටාව බ්‍රහ්මචර්යාවයි. ඉහත සඳහන් කළ කාමභෝගී ජීවිතයෙන් ඈත්වීම අනගාරික ප්‍රතිපදාව අනුගමනය කිරීමයි.

බ්‍රහ්මචර්යාවේදී මේ අනාර්ය ප්‍රතිපදාව ප්‍රතික්‍ෂේප කොට එම කාම වස්තූන්හි නිසරු බව අස්ථිර බව වටහා ගෙන ඉන් මිදීමේ ආර්යපයෙ¸ෂණයෙහි නිරත වෙයි. එය උදාර ප්‍රතිපදාවකි.

මෙම ගාථාවෙහි ඇතුළත් තුන් වන මංගල කාරණය වන්නේ අරිය සච්චාන දස්සනං යන්නයි. ආර්ය සත්‍ය දැකීම එහි අදහසයි. මෙලොව ඇති උතුම් සත්‍ය (ඇත්ත) හතරකි. එය දුක්ඛ, සමුදය, නිරෝධ, මාර්ග යනුයි. චතුරාර්ය සත්‍ය ධර්මලෙස හඳුන්වන මෙය මුල් බුදු සමයට අයත් ඉතා ගැඹුරු වැදගත් දර්ශනයකි.

මීට පෙර සඳහන් කළ කාම වස්තූන් ගෙන් මිදීම සඳහා මෙම ආර්ය සත්‍ය සතර උපයෝගී වන අතර එය ආර්ය පර්යේෂණයක ප්‍රතිඵලයකි. මෙහි දුක්ඛාර්ය සත්‍යය තුලින් ජාති, ජරා, ව්‍යාධී, මරණ අප්පියෙහි සම්පයොගො පියෙහි විප්පයොගො ආදී වශයෙන් සංක්ෂිප්තව මේ මුළු පඤ්චස්කන්ධයම දුක බව කියවෙයි.

ජාති උපත දුකයි. ඕනෑම කෙනෙක් උපදින විටම හඬා වැළපීමෙන් මේ බව කියාපායි. උපතින් පසු දිරීමට හෙවත් වයසට පත්වෙයි. මෙය ජරා නම් වෙයි. මොහොතින් මොහොත සෑම සත්වයෙක්ම දිරීමට පත්වෙයි. ව්‍යාධී රෝගීවෙයි. විවිධ රෝගා බාධ වලට මේ කය තෝතැන්නකි. අද කාලයෙහි මිනිසා කායික මානසික ආතතිවලින් වෙලී දුකට පත්වෙයි. මරණ දුක යනු මේ ලැබු ජීවිතය අවසන් වීමයි.

ජීවිතය උපතින් හිමි කරගත් දායාදයකි. සෑම සත්වයෙක්ම මරණින් මේ භවය කෙළවර කළ යුතුය. මෙය විශාලම දුකකි. මෙලොව හටගත් ජීවි අජීවි සියල්ලම මේ දුකට භාජනය විය යුතුය.

එය වැළැක්විය නොහැකිය.

අපි‍්‍රයයන් සමග එකතුවීම ද දුකකි. පි‍්‍රයශීලි පුද්ගලයින් සමග වෙන්වීමද විශාල දුකකි. එසේම තමන් කැමැති ආශාවන් සපුරා ගත නොහැකි විට ද දුක්ගෙන දෙයි. මේ සියල්ල අවසානයෙහි දුක් සියල්ලටම මූල බීජය ලෙස මේ පංචස්කන්ධයම දක්වා ඇත. මෙසේ දුක්ඛාර්ය සත්‍යය වටහා ගැනීම බෞද්ධ ඔබගේ සමබර දිවියට මගකි. සසර දුක නසන පිළිවෙතකි.

දෙවන ආර්ය සත්‍ය දුක හට ගැනීමේ හේතුව කියැවෙන සමුදයාර්ය සත්‍යයයි. දුක හට ගනු ලබන්නේ සත්වයා තුළ පවතින තෘෂ්ණාව නිසයි . එසේම මේ තෘෂ්ණාව ක්‍ෂය කිරීම නැති කිරීම තණ්හාකඛයො නිරොධො නිබ්බාණං යන්නෙන් පැහැදිලි කරනුයේ නිරෝධාර්ය සත්‍යයයි. දුක නැති කර වන එකම මඟ නිවනයි “ “ සෑම බෞද්ධයෙකුගේ ඒකායන ප්‍රාර්ථනාව විය යුත්තේ් මෙයයි. මේ නිවනට මග ආර්ය අෂ්ඨාංගික මාර්ගයයි. එය චතුරාර්ය සත්‍ය ධර්මයේදි දුක්ඛ නිරෝධ ගාමිණී පටිපදා යනුවෙන් දක්වා ඇත. මාර්ග ආර්ය සත්‍ය ලෙසද දක්වයි. මේ මාර්ගය නම් අරි අටගි මඟයි.

මෙහි ඉතා සංක්‍ෂිප්තව දක්වා ඇති චතුරාර්ය සත්‍යය ධර්මය දර්ශනය වීම මෙහි සඳහන් කළ තුන් වන මංගල කාරණයයි.

ඊළඟට අවසාන මංගල කරුණ වන්නේ නිබ්බාණ සච්ඡිකිරියාච යන්නයි. නිර්වාණය ප්‍රත්‍යක්‍ෂ කිරීමයි. ඉහතින් දක්වන ලද තපස බ්‍රහ්මචර්යාව ප්‍රගුණ කිරීමේ ප්‍රතිඵලයක් ලෙස චතුරාර්ය සත්‍ය ධර්මය අවබෝධ කර ගනියි. ඒ සමගම නිවන ලබයි.

නිර්වාණ යනු වාන සංඛ්‍යාත තෘෂ්ණාව නැති කිරීමයි. තෘෂ්ණාව නිසා සත්වයා නැවත නැවත සසර උපදියි. මෙය සන්තානගත ඇලීම් ස්වභාවයකි. මේ නිසාම හැම කුසලාකුසල කර්මයක්ම සිත වට කර ගෙන මේ තෘෂ්ණාව ඇලී පවතියි. කවදා හෝ මිනිස් සිරුරින් සිත ගිලිහුණොත් (මිනිසා මැරුණොත්) එම තෘෂ්ණාවෙන් විවිධ කර්ම අලවාගෙන තිබුණු විඤ්ඤාණය හෙවත් සිත වෙනත් භවයට ගොස් වැටෙහි. එතැන අර තෘෂ්ණාව නිසා ඇලෙයි. මේ ඇලීම අනර්භවයයි. පුතිසන්ධියයි. ඉන් පසු එතැන ‘විඤ්ඤාණ පච්චයා නාමරූපං’ යන හේතු ඵලවාදීව නාමරූප පුඤ්ජයක් (සත්වයෙක්) ගොඩ නැගෙයි .මෙයයි ජාති නමින් හදුන්වනු ලබන්නේ ඉන්පසු ජරා මරණාදි දුක් ගෙන දෙයි. මෙයට හේතුවූ තෘෂ්ණාව නැති කිරීම කළහොත් එතැන නැවත උපතක් නැත.

“ යංකිඤ්චි සමුදය ධම්මං සබ්බ තං නිරෝධ ධම්මං යනුවෙන්ද පෙන්වා දී ඇත්තේ තෘෂ්ණාව නැමැති සසර ඇලෙන ස්වභාවය චතුරාර්ය සත්‍ය දර්ශනය තුළින් සෝදා හළහොත් එතැන නිරෝධයයි. නිර්වාණයයි. පරම අවේදයිත නිවන ලැබීම ද උත්තම මංගල කාරණයකි.

කල්‍යාණ මිත්‍ර සේවනයේ ඇති වැදගත් කම

නමෝ තස්ස භගවතෝ අරහතෝ සම්මා සම්බුද්ධස්ස

නගරඤ්ච පලාසේන - යෝ නරෝ උපනය්හති
පත්තාපි සුරභි වායන්ති - ඒවං ධීරූප සේවනා

අපගේ ජීවිතයේ පියවරෙන් පියවර, මොහොතින් මොහොත සුමඟට යොමුවීමට දියුණුවට පත්වීමට අවශ්‍ය මූලික අංගයකි. කලණ මිතුරු ඇසුර, මෙහි ඇති වැදගත්කම පිළිබඳ බුදුරජාණන් වහන්සේ විවිධාකාරයෙන් පෙන්වා වදාළහ. අපගේ මාතෘකා ගාථා රත්නයත් එබඳු එක් අවස්ථාවකි. අපි එහි සරල අදහස විමසා බලමු.

කල්‍යාණ මිත්‍ර සේවනය පිළිබඳව සහ එහි වටිනාකම පිළිබඳ අපගේ බුදුරජාණන් වහන්සේ විවිධාකාරයෙන් පෙන්වා වදාරා තිබෙනවා. ඒ උතුම් වූ කල්‍යාණ මිත්‍ර පණ්ඩිත , සත්පුරුෂ ඇසුර අතිශය දුර්ලභ කරුණකි. සම්මා සම්බුදුරජාණන් වහන්සේ පහළ වූ මෙකල අපට එම දුලභ අවස්ථාව විවිධාකාරයෙන් හිමිව පවතිනවා. එහෙත් සැම කල්හිම අපට එම වාසනාව ලැබෙන්නේ නැහැ.

කල්‍යාණ මිතුරා යනු කවරෙක්ද? යම් පුද්ගලයෙක් සැදැහැවත් වේද? සිල්වත් වේද? බොහෝ දහම් දැන උගත්තේ වේද? පැනවත් වේද? ත්‍යාගවන්ත වේද? ඔහුම කල්‍යාණ මිත්‍රයා වෙයි. ඔහුගේ ඇසුරු කිරීම භජනය කිරීම සමගිව සිටීම, විශ්වාසයෙන් සිටීම යහපත් වේ. “ මේ ආකාරයට අපට ඇසුරට යෝග්‍ය පුද්ගලයන් ධර්මානුකූලව සොයාගන්නට හැකිවෙනවා.

එමෙන්ම නිසරු දෙය නිසරු වශයෙන්ද සරු දෙය සරු වශයෙන්ද අයහපත අයහපත ලෙසද යහපත යහපත ලෙසද පාපය පාපය ලෙසද පින පින ලෙසද අකුසලය අකුසලය ලෙසද කුසලය කුසලය ලෙසද නිවැරැදිව හදුනාගත් වටහාගත් නිවැරැදිව අවබෝධ කරගත් යම් කෙනෙක් සිටිනවා නම් ඔවුන් පණ්ඩිතයන් වෙනවා. ඔව්හුම කල්‍යාණ ගුණ ඇත්තෝ වෙනවා.

සැමගේ සිත් සනසන තම ගෞරවය රැකෙන සැමට සැමතින් සැනසීම උදාකරන උදාර ක්‍රියාවන්ම කිරීමට උනන්දු වනවා. මෙලෙස කායික ඍජු භාවයට පැමිණෙනවා. නුවණැති සත්පුරුෂ කල්‍යාණ මිත්‍රයාගේ කායික,, වාචසික , මානසික සියලු ක්‍රියාවන්ම පිරිසුදු වනවා.

සත්පුරුෂයා තුළ හදුනාගත හැකි තවත් බොහෝ ගුණ තිබෙනවා. නීතියට විනයට සීලයට යුක්තියට ඔහු ගරු කරනවා. අයුක්තිය අසාධාරණය හමුවෙහි ඔහු හිස නමන්නේ නැහැ. එහිදී ඔහු ඍජුව ක්‍රියා කරනවා. එමෙන්ම වරද වරද වශයෙන් ඔහු දකිනවා. ආයත සංවරයේ පිහිටා වැඩ කටයුතු කරනවා. ධනය බලය, නිලය , කුලය හේතුවෙන් දුසිරිතයට දුරාචාරයට යොමුවීමක් නැහැ. අන්‍යයා වරද පෙන්වා දෙන කල්හි කිපෙන්නේද නැත. එහිදී ඔහු වඩාත් සතුටුට පී‍්‍රතියට , ප්‍රමෝදයට පැමිණෙනවා. තමනට ධන නිධානයක් පෙන්වා දුන්නාක් මෙන් සිතා, වඩාත් පී‍්‍රතිවෙනවා. මෘදු , මොලොක් ගුණයෙන් යුතු වනවා. ඔහු හැම විටම මනා සිහිනුවණින් සියලු කටයුතු කරනවා.

සත් පුරුෂයා ලොවටම ක්‍ෂාන්තියකි. ක්‍ෂේම භූමියකි. අඳුර පරදවා , තාරකා ආලෝකය අභිභවනය කර උදාවන පිරිපුන් චන්ද්‍රයා බඳුය. අඳුර දුරු කොට ලොවට ආලෝකය සපයන හිරුවැනිය. යම් කෙනෙක් ඔහුගේ ඇසුරට , සේවනයට පැමිණෙනවා නම් ඒකාන්තයෙන්ම ඔහුට යහපතක්ම යි සිදු වනවා. පුර පස සඳ මෙන් ඔහුගේ අභිවෘද්ධිය වැඩෙනවා. ගුණ නුවණින් දියුණු වෙනවා.

ඇසුරට යෝග්‍ය කළ්‍යාණ ගුණ ඇති මිතුරන් සිව් දෙනෙකු පිළිබඳ අපට සිගාලෝවාද සූත්‍රයෙන් හඳුනා ගන්නට හැකිවෙනවා. උපකාරක මිත්‍රයා සමාන සුඛ, දුක්ඛ, අත්ථක්ඛායි සහ අනුකම්පක යනු එම සිව් දෙනයි.

ඔවුන් තුළ පවත්නා විශේෂ ගති ලක්‍ෂණ අනුවයි මෙම වර්ග කිරීම සිදුවන්නේ. ඒ පිළිබඳවත් විමසා දැන ගැනීම අපට බොහොම වැදගත් වෙනවා.

පළමුවෙන් උපකාරක මිත්‍රයා හඳුනාගනිමු. යම් ප්‍රමාදයක් හේතුවෙන් සිය මිතුරාට හානියක් සිදුවන්නේ නම් හෝ ඔහු වැරැදි ක්‍රියාවනට යොමුවන්නේ නම් එයින් මුදවා ගැනීමට කටයුතු කරනවා. ආරක්‍ෂාව නැති තැන ආරක්‍ෂාව සපයනවා. ඔහු සතු ජීව, අජීව, සම්පත් ආරක්‍ෂා කර දෙනවා. මිතුරාට පැමිණෙන බිය කරදර ආදිය දුරලීමට හැකි සැම වෙහෙසක්ම ගන්නවා. ඔහුගේ අවශ්‍යතා හමුවෙහි අත නොහැර හැකි පමණින් උපකාර වනවා.

සමාන සුඛ දුක්ඛ නමින් දෙවන මිත්‍රයා නම් කරනවා. ඔහු මිතුරාගේ සැපතෙහිදි සතුටුව සමීපයේ සිටිනවා. එමෙන්ම දුකෙහිදීද අත නොහැර ඉන් මිදීමට පහසුකම් සලසනවා. මිතුරාට සඟවන රහසක් ඔහු තුල නැති අතරම මිතුරාගේ සැඟ විය යුතු රහස් කිසිදා කුමන හේතුවක් නිසාවත් හෙලි කරන්නේ නැහැ. විපතේදී අතනොහැර කටයුතු කරනවා මෙන්ම යහපත වෙනුවෙන් ජීවිත පරිත්‍යාගයෙන් වුවද, ක්‍රියා කරනවා. මෙම ලක්‍ෂණ ඔහුට ආවේණිකව පිහිටා තිබෙනවා.

මිතුරාගේ දියුණුව, යහපත වෙනුවෙන් අර්ථයෙන් ධර්මයෙන් අවවාද අනුශාසනා කරනුයේ අත්‍ථකායි මිත්‍රයා, එමෙන්ම වරදෙහි ආදීනවය මැනවින් ;පන්වාදී වරදින් මුදවා ගැනීමටත් යහපතෙහි ආනිසංස පෙන්වාදී යහපතෙහි යෙදවීමටත් ඔහු වෙහෙසෙනවා. මෙලෙස මිතුරා කෙරෙහි අනුකම්පා පෙරටුව ක්‍රියා කරන හෙයින් හේ අනුකම්පක මිත්‍රයා ලෙස නම් කරනවා. ඔහු සතු තවත් ආවේණික ලක්‍ෂණ කිහිපයක් වනවා. සිදුවන විපතින් බේරා ගැනීමට මහත්සේ වෙහෙසෙනවා. දියුණු වේදි සතුටු ව ඒ සඳහාද උපකාර කරනවා. මිතුරාගේ අගුණ දුර්වලතා කියන්නන් දුටු කළ ඔවුනට ඇති තතු පහදා දී එසේ නොකිරීමට උපදෙස් දෙනවා. එමෙන්ම මිතුරාගේ කීර්තිය ප්‍රශංසාව අගයමින් කටයුතු කරන්නන් හමු වූ කළ ඔවුනට ප්‍රශංසා කර එය තහවුරු කරනවා. මෙපරිදි ඇසුරට සුදුසු මිත්‍රයන් පිළිබඳ බුදුරජාණන් වහන්සේ අපට පැහැදිලි කර වදාරා තිබෙනවා.

අපි සෑම පින්කමක් අවසානයේ පතන්නේ නිවන් දකින තුරු සත්පුරුෂ ඇසුරම ලැබේවා කියලයි. එපමණට එය උතුම් වනවා. උතුමන්ගේ ඇසුරට යොමුවන විට තම ගුණ දහම් වැඩෙනවා.

අගුණ දුර්වලතා දුරු වනවා. සරු දහම් මොහොතින් මොහොත වැඩෙත්වා . දියුණුවම සැපතම සැනසීමම උදාවෙනවා.