බුදුරජාණන් වහන්සේ වදාළ නිවන් මාර්ගයේ ගමන් කිරීමේ දී ඒ අප සරණ ගිය ශාස්තෘන් වහන්සේ මේ මේ ගුණයන්ගෙන් යුක්ත යැයි දැන හඳුනාගෙන ශ්‍රද්ධාව උපදවා ගැනීම ඉතා වැදගත් වේ. ඒ සඳහා බුදුරජාණන් වහන්සේගේ අසීමිත ගුණස්කන්ධය භාවනා වශයෙන් වැඩීම බුද්ධානුස්මෘතිය යි. නව අරහාදි ගුණ එකිනෙක විස්තර වශයෙන් භාවනාව වඩන තැනැත්තාට උපකාරී වීම පිණිස ඉදිරිපත් කරන බුදුගුණ විස්තරයේ ‘ලොකවිදු’ ගුණය පිළිබඳ තවත් කොටසක් මෙම ලිපියෙන් දැක්වේ.

ලොකවිදු ගුණය ඉතිරිය
පංච සුද්ධාවාස
කාමරාග, පටිඝ නැති අනාගාමී සහ අර්හත් ආර්යයන් වහන්සේලා ‘සුද්ධ’ ලෙස හැඳින්වේ. ඔවුන්ගේ ආවාස භූමිය සුද්ධාවාස ලෙස හැඳින්වේ. ඒ අනුව මෙහි උපදින්නේ අනාගාමී ආර්යයන් වහන්සේලා වන අතර එහි දී අර්හත්වයට පත් රහතන් වහන්සේලා ද වාසය කරති. වේහප්ඵලය සහ අසංඥ සත්වයන්ට ඉහළින් මෙම බඹලොව පස පිහිටා ඇත.

1. අවිහය (12)
තමාගේ සම්පත්තිය කෙරෙන් නොපිරිහෙන අර්ථයෙන් මෙම බ්‍රහ්මයන් අවිහ නම් වෙති. ඔවුන්ගේ වාස භූමිය ද අවිහය නම්වේ. සද්ධින්‍ද්‍රිය අධික ආර්යයන් වහන්සේලා මෙහි උපත ලබති. මහාකල්ප 1000 ක් ආයුෂ වේ.

2. අතප්පය (13)
කිසිදු සත්වයෙක් නො තවන අර්ථයෙන් මේ බ්‍රහ්මයෝ අතප්ප නම් වෙති. ඔවුන්ගේ වාස භූමිය ද අතප්පය නම් වේ. සතින්‍ද්‍රිය අධික වී නම් මෙහි උපත ලබති. ආයුෂ මහාකල්ප 2000ක් වේ.

3. සුදස්සය (14)
සොඳුරු වූ, දැකුම්කළු වූ, විශිෂ්ට රූ ඇත්තා වූ, ප්‍රසාදජනක වූ අර්ථයෙන් මෙම බ්‍රහ්මයන් සුදස්ස නම් වෙති. ඔවුන්ගේ භූමිය සුදස්සය නම් වේ. විරියින්‍ද්‍රිය අධික පුද්ගලයන් මෙහි උපදී. මෙහි මහාකල්ප 4000 ක් ආයුෂ වේ.

4. සුදස්සිය (15)
මැනවින් දක්නා හෙයින් හෝ සොඳුරු දර්ශනයක් ඇති නිසාවෙන් මෙම බ්‍රහ්මයන් සුදස්සී නම් වෙති. ඔවුන්ගේ භූමිය ද සුදස්සිය නම් වේ. සමාධින්‍ද්‍රිය අධිකනම් මෙහි උපත ලබයි. මහාකල්ප 8000 ක් ආයුෂ වේ.

5. අකනිට්ඨය (16)
සියලුම ගුණධර්මයන්ගෙන් ද, භව සම්පත්තියෙන් ද ජේෂ්ඨ බැවින්, මේ බඹ ලොවෙහි කනිෂ්ඨයන් නැති අර්ථයෙන් අකනිට්ඨ නම් වේ. ඒ අකනිට්ඨ බ්‍රහ්මයන්ගේ භූමිය ද මේ නමින් හැඳින්වේ. ප්‍රඥා ඉන්‍ද්‍රිය අධික වී නම් මෙහි උපත ලබයි. මහා කල්ප 16000 ක් ආයුෂ වේ.
බුදුවරයෝ දීර්ඝ කාලයක් මුළුල්ලෙහි පහළ නොවී නම් සුද්ධාවාස බඹතල සිස් වේ. අකනිටා බඹතලයේ උපරිම ආයුෂ මහාකල්ප 16000 ක් බැවින් මිනිස් ලොව කල්ප 16000 කින් බුදුවරයෙක් පහළ නොවූයේ නම් සුද්ධාවාස සියල්ල සිස් වේ.

අරූපාවචර බ්‍රහ්මලෝක
අරූපාවචර ධ්‍යාන සමාපත්තීන් සතරක් ඇති අතර ඒ එකිනෙකක් වඩා උපත ලබන භූමි සතරක් පිළිබඳව සඳහන් වේ. මේවායෙහි රූපස්කන්‍ධ පහළ නොවන අතර නාමස්කන්‍ධ පමණක් පහළ වේ. සමහර කෙනෙක් මෙම බ්‍රහ්මලෝකයන්හි සියුම් රූපයක් ඇති බව පවසති. එය ඔවුන්ගේ මුලාවකි. රූපයක් නොමැතිව නාමස්කන්‍ධ සතර පමණක් පහළ වන බැවින් මෙම අරූප භූමි ‘චතුවෝකාර භව’ ලෙස ද හැඳින්වේ.

1. ආකාසානඤ්චායතනය
ආකාසානඤ්චායතන සමාපත්තිය උපදවා නොපිරිහුණු ධ්‍යානයෙන් යුත් පුද්ගලයා ඒ ආකාසානඤ්චායතන විපාක චිත්තයෙන් මෙහි ප්‍රතිසන්‍ධි ගනී. අනන්ත වූ ආකාශප්‍රඥප්තිය අරමුණු කොට ‘අනන්තො ආකාසො’ යනුවෙන් භාවනා වඩා ආකාසානඤ්චායතනය උපදවයි. මහාකල්ප 20,000 ක් ආයුෂ වේ.

2. විඤ්ඤාණඤ්චායතනය
ආකාසානඤ්චායතන චිත්තයේ අනන්ත බව අරමුණු කොට ‘අනන්තං විඤ්ඤාණං’ යැයි භාවනා වඩා විඤ්ඤාණඤ්චායතනය උපදවන අතර ඒ විඤ්ඤාණඤ්චායතන සමාපත්තියෙන් නොපිරිහුණු පුද්ගලයා ඒ විපාක සිතෙන් මෙහි උපදී. මහාකල්ප 40,000 ක් ආයුෂ වේ.

3. ආකිඤ්චඤ්ඤායතනය
කිසිවක් නොමැති බව හෙවත් නාස්තිප්‍රඥප්තිය අරමුණු කර ‘නත්‍ථි කිඤ්චි’ යැයි වැඩීමෙන් ආකිඤ්චඤ්ඤායතනය උපදවන අතර ඉන් නොපිරිහී කලුරිය කර මෙහි උපත ලබයි. මහාකල්ප 60,000 ක් ආයුෂ වේ.

4. නේවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනය
ආකිඤ්චඤ්ඤායතන ධ්‍යාන චිත්තයේ ශාන්ත ස්වභාවය අරමුණු කර ‘සන්තමේතං පණිතමේතං’ කියා වැඩීමෙන් නේවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතන සමාපත්තියට සමවැදිය හැකි අතර ඉන් නොපිරිහී කලුරිය කර නේවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනයේ උපත ලබයි. මෙහි මහාකල්ප 84,000 ක් ආයුෂ වේ.
මෙසේ නොයෙක් ආකාරයෙන් කුසලධර්මයන් රැස්කොට සත්වයන්ගේ උත්පත්තිය සිදු වන සුගති ලෝක පිළිබඳව දේශනා කරන බුදුරජාණන් වහන්සේ දේශනා කරනුයේ ඒ කවරාකාරයේ සුගතියක උපත ලැබුවේ වුව ද නැවතත් දුගතිගාමී විය හැකි බවයි.

දුගති ලෝක
නොමනා ගති හෙවත් සත්වයන් මරණින් මතු උපත ලබන නොමනා ස්ථාන දුගති ලෙස හැඳින්වේ. අපාය ලෙස ද හැඳින්වේ. සත්වයන් මරණින් මතු ස්වකීය කිසියම් අකුසල කර්මයක විපාක වශයෙන් උපත ලබන, දුක්ඛිත ජීවිත ගතකරන සත්වයන් වාසයකරන භූමි මින් දැක්වේ.
නිරයගත, තිරිසන්ගත, ප්‍රේත විෂයික, අසුරනිකායික සත්වයන් මෙසේ අපාය සත්වයන් ලෙස හැඳින්වේ. අකුශල කර්මයක විපාක වශයෙන් ‘අහේතුක අකුශලවිපාක සන්තීරණ’ චිත්තයෙන් අපාය උත්පත්තිය සිදු වේ.
මේ අනුව අපායෝත්පත්ති සතරකි (4)

1. නිරය 2. තිරිසන් අපාය
3. ප්‍රේත අපාය 4. අසුර අපාය යනුවෙනි.

නිරය/නරකය
නිරය හෙවත් නරකය කොටස් අටක් (8) ලෙස දක්වා ඇති අතර එය අටමහා නරකය ලෙස හැඳින්වේ. එනම්, සඤ්ජීවය, කාළසූත්‍රය, සඩ්ඝාතය, රෞරවය, මහාරෞරවය, තාපය, ප්‍රතාපය, අවීචි යනුවෙනි.

1. සඤ්ජීවය
යමපලුන් විසින් එහි උපන් සත්වයන් ගිනියම් වූ පොළොවෙහි පෙරළා කඩ කඩකොට කපද්දීත් ඒ සත්වයන් නැවත නැවත ජීවත් වන බැවින් මෙය සඤ්ජීවය නම් වේ. මෙය මිනිස් ලොවට යොදුන් 15000ක් යටින් පිහිටා ඇති බව පැවසේ. අධික ක්‍රෝධයෙන් හා මානයෙන් අනුන් හා කෝලහල කළ අය ද, දුබලයන් පෙලූ රජවරු හා නිළධාරීහු ද, දිළින්දන් පෙලූ පොහොසතුන් හා මැරයෝ ද මෙහි උපදිති.
චාතුම්මහාරාජික දෙවියන්ගේ සමස්ථ ආයු ප්‍රමාණය (වසර 9,000,000) සඤ්ජීවයට එක් දිවා රාත්‍රියකි. එබඳු දින තිසක් මාසයක් වන අතර එබඳු මාස දොළොසක් එක් වසරකි. එබඳු වසර පන්සියයක් සඤ්ජීව නරකයේ ආයුෂ වේ. ඒ අනුව මනුෂ්‍ය වර්ෂ 1,620,000,000,000ක් සඤ්ජීවයේ ආයුෂ වේ.

2. කාළසූත්‍රය
මෙම නරකයේ උපන් සත්වයන් යමපලුන් විසින් නොයෙක් ආවුධයෙන් පහර දෙමින් ලුහුබැඳ ගිනිගෙන දැවෙන පොළොවේ පෙරළා, ගිනිගෙන දැවෙන දැලි නූලක් (කාළසූත්‍රයක්) ගෙන නූල් ගසා ගිනිගෙන දැවෙන පොරවකින් අටමුලු, සොළොස් මුලු කරමින් සසින බැවින් කාළසූත්‍රය නම් වේ. මෙය සඤ්ජීව නරකයට යොදුන් 15000ක් යටින් පිහිටා තිබේ. මව්පියන්ට, මිතුරන්ට හා ගුණවත් මහණ බමුණන්ට අපරාධ කළවුන් මෙහි උපදිති.
තාවතිංසයේ මුළු ආයු ප්‍රමාණය කාළසූත්‍ර නරකයට එක් දිවා රාත්‍රියකි. එබඳු දින තිසක් මාසයක් වන අතර එබඳු මාස දොළොසක් එක් වසරකි. එබඳු වසර දහසක් කාළසූත්‍ර නරකයේ ආයුෂ වේ. ඒ අනුව මනුෂ්‍ය වර්ෂ 12,960,000,000,000ක් කාළසූත්‍රයේ ආයුෂ වේ.
“ඒ භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මේ සියලු ලෝකයන් ලෝක ස්වභාව වශයෙන් ද, ලෝක සමුදය වශයෙන් ද, ලෝක නිරොධ වශයෙන් ද, ලෝක නිරෝධූපාය වශයෙන් ද සර්වප්‍රකාරයෙන් ම දන්නා හෙයින් ‘ලෝකවිදූ’ නම් වන සේක.” යැයි ලෝකවිදූ ගුණය වැඩිය යුතු වේ.

මතු සම්බන්ධයි.
දිද්දෙණිය රණගිරිලෙන ආරණ්‍යසේනාසන වාසී,
ත්‍රිපිටක විශාරද, විද්‍යාවේදී, ශාස්ත්‍රපති,
පූජ්‍ය මහව ඤාණාලෝක හිමි