Na Uyane Ariyadhamma Thero

 

8-14 දහහතරවෙනි බහුපුත්තික තෙරණියගේ වස්තුවයි. 

යො ච වස්සසතං ජීවෙ, අපස්සං ධම්මමුත්තමං;

එකාහං ජීවිතං සෙය්‍යො, පස්සතො ධම්මමුත්තමං.

උතුම්වූ (නවලොකොත්තර) ධර්මය (නුවණැසින්) නොදක්නාවූ යම් පුද්ගලයෙකු අවුරුදු සියයක් ජීවත්වනවාට වඩා උතුම් (නවලොකොත්තර) ධර්මය නුවණැසින් දක්නා පුද්ගලයාගේ එක් දවසක් ජීවත්වීම උතුම්ය.

යො ච වස්සසතං ආදි මේ ධර්මදේශනාව බුදුරදුන් දෙව්රම වාසයකරන කාලයේ බහුපුත්තික ස්ථවිරීන් උදෙසා දේශනා කරනලදි.

සැවැත්නුවර එක් පවුලක පුත්‍ර‍යන් සත්දෙනෙක්ද දූවරුන් සත්දෙනෙක්ද සිටියාහුය. ඒ දාහතරදෙනාම වැඩිවයසට පත්ව ගෙදරම නැවතී සිට සුවසේ තමන් කැමති පරිදි ජීවත්වූහ. කලකට පසු ඔවුන්ගේ පියා මිය ගියේය. මහා උපාසිකාව සැමියා මියගිය පසුත් ධනසම්පත් අත්නොහැර තමන් අතම රඳවාගෙන සිටියාය. ඉන්පසු දරුවෝ මව අමතා, මෑණියනි, අපේ පියා මියගිය පසු ඔබට මේ ධනයෙන් වැඩක් නැත. එය අප අතර බෙදා දුනහොත් ඔබ පෝෂණය කරන්ට අපට බැරිද? ඈ ඔවුන්ගේ කතාව අසාත් නිහඬවම සිටියාය. නැවතනැවතත් දරුවන් මේ ඉල්ලීම කරන නිසා ඈ මොවුන් මා රැකබලා ගන්නවා ඇතියි සිතා, සියලු ධනසම්පත් දෙකොටසකට බෙදා ගෑණු පිරිමි දෙපක්ෂයට දුන්නාය. ඉන්පසු කීප දිනකින් ඈ වැඩිමහල් පුතාගේ ගෙට ගියාය.

පුතාගේ බිරිඳ දෙටුපුතායයි කියා දෙකොටසක් දුන්නාක් මෙන් මේ ගෙදරටම එන්නීයයි කීවාය. අනිත් පුතුන්ගේ භාර්යාවෝත් ඒ ලෙසින්ම කීවාහුය. දෙටු දියණිය ආදිකොට ඇති දුවරුන්ගේ ගෙවල්වලිනුදු ලැබුණේ ඒ කථාවමය. ඈ මෙසේ අවමානයට ලක්වී මොවුන් ළඟ සිටීමෙන් ඇති ප්‍රයෝජනයක් නැත. භික්‍ෂුණීන්ගේ නිවාසයට ගොස් පැවිදි වන්නෙමියි සිතා එහි ගොස් පැවිද්ද ඉල්ලා සිටියාය. භික්‍ෂුණීහු ඈ පැවිදි කළාහුය. ඈ උපසම්පදාවද ලබා බහුපුත්තික තෙරණිය නමින් හඳුනා ගන්නාලදි.

ඈ මහලුවී පැවිදිවූ නිසා, අප්‍ර‍මාදීව විසීම යෙහෙකියි සිතා භික්‍ෂුණීන් ළඟට ගොස් වත්පිළිවෙත් කරමින් මුළු රෑ මහණදම් පුරන්නෙමියි යට ප්‍රාසාදයෙහි එක් කණුවක් අතින් අල්ලාගෙන ඒ වටා කරකැවෙමින් සිටියාය. සක්මන් කරද්දීත් අඳුරු තැනකදී මගේ හිස ගසක හෝ වෙන තැනක හෝ ඇනෙන්නට හැකියයි සිතා ඒ ගසම අතින් අල්ලාගෙන ඒ වටා කරකැවෙමින් කැරකෙන ගමන්ම භාවනාකරමින් මහණදම් පුරයි. බුදුන් දෙසූ ධර්මයම කරන්නෙමියි ධර්මය ගැන මෙනෙහිකරමින් ධර්මය සිහිකරමින් මහණදම් පුරයි.

ශාස්තෘන්වහන්සේ ගන්ධකුටියෙහි හිඳින ගමන්ම ආලෝකයක් විහිදුවා සම්මුඛයෙහි සිටින්නාක් මෙන් වී, ඈ සමග කතා කරමින් බහුපුත්‍රිකාවෙනි, මා දෙසූ දහම සිහි නොකරන්නාගේ ධර්මය නොදකින්නාගේ වර්ෂ සියයක් ජීවත්වීමට වඩා, මා දෙසූ දහම දකින්නාගේ මොහොතක් ජීවත්වීම ශ්‍රේෂ්ඨයයි වදාරා අනුසන්ධි ගළපා දහම් දෙසමින් සේ ගාථාව ප්‍ර‍කාශ කළහ:

උතුම් සදහම නොදකින

අය සියක් වස් සිටියත්

දහම නිසි ලෙස දකිමින්

සිටින එක දවස වැදගති

එහි ධම්මමුත්තමං යනු නවවිධ ලොව්තුරා දහමය. උතුම් ධර්මය නම් එයයි. යමෙක් එය නොදකින්නේ නම් ඒ පුද්ගලයාගේ වර්ෂ සීයක් ජීවත්වීමට වඩා ධර්මය දකින්නාගේ අවබෝධකරගන්නාගේ එක් දවසක් එක මොහොතක් ජීවත්වීම ශ්‍රේෂ්ඨ වේ. ගාථා කෙළවර බහුපුත්තික තෙරණිය පිළිසිඹියාත් සමග රහත්බවට පැමිණියාය.

සහස්ස වර්ග වර්ණනාව අවසානයි.

අටවෙනි වර්ගයයි.

දහතුන්වන කිසාගෝතමී තෙරණියන්ගේ වස්තුවයි. 

යො ච වස්සසතං ජීවෙ, අපස්සං අමතං පදං;

එකාහං ජීවිතං සෙය්‍යො, පස්සතො අමතං පදං.

නිර්වාණය නොදන්නාවූ යම් පුද්ගලයෙකු අවුරුදු සියයක් ජීවත්වීමට වඩා අමෘත මහා නිර්වාණය නුවණැසින් දක්නා පුද්ගලයාගේ එක දවසකුදු ජීවත්වීම උතුම්ය.

යො ච වස්සසතං ආදි මේ ධර්මදේශනාව බුදුරදුන් දෙව්රම වසන කාලයෙහි කිසාගෝතමිය අරභයා දේශනා කරනලදි. සැවැත්නුවර එක්තරා සිටුවරයෙකුගේ ගෙදර සතළිස් කෝටියක් පමණ ධනයක් අඟුරු බවට පත්වී තිබුණේය. ඒ දුටු සිටුතෙමේ උපන් ශෝකයෙන් ආහාරත් නොගෙන ඇඳේ වැතිර සිටියේය. ඔහුගේ එක් යහළුවෙක් ඒ ගෙට අවුත්, යහළුව කුමක් නිසා ශෝක කරන්නෙහිදැයි අසා යහළුව, ශෝක නොකරව. මම එක් උපායක් දනිමි. එය කරවයි කීය. යහළුව මා කුමක් කළයුතුද? නුඹ තමන්ගේ වෙළෙඳපොළෙහි කළාල අතුරුවා ඒ අඟුරුරාශිය එහි විසුරුවා තබා අඟුරු විකුණන්නකු ලෙස හිඳගෙන සිටුව. එනයන මිනිස්සු මෙසේ කියනු ඇති. අනිත් වෙළෙන්දෝ වස්ත්‍ර‍, තෙල්, මීපැණි ආදිය විකුණත්. ඔබ ඉඳගෙන අඟුරු විකුණන්නෙහිය. මා ඉතින් මට ඇති දේ විකුණනවා මිස වෙන කුමක් කරන්ටදැයි ඔවුන්ට කියන්න.

යමෙක් අවුත්, අනිත් වෙළෙන්දෝ රෙදි, තෙල්, මීපැණි ආදිය විකුණති. ඔබ රත්රන් විකුණන්නෙහියයි කීවොත් ඔහුට මෙසේ කියව. මෙතන රත්රන් තියෙන්නේ කොහිද? මේ මේවායයි කීකල එය මට රැගෙන දෙන්නැයි කී අයගේ අතින්ම ඉල්වා ගෙන ඔබ අත සඟවා තබාගන්න. එසේ දුන් කල ඔබේ ඇති ඒවා රත්රන්ම වන්නේය. ඒවා අරගෙන ඔබට දුන්නේ කුමරියක් නම්, ඈ ඔබේ ගෙදරට ගෙන්වාගෙන ඔබේ පුතෙකුට ඈ පාවා දී සතළිස් කෙළක් ධනය ඈට පවරාදෙන්න. ඈ අතින් දෙන පමණක් ඔබ පරිහරණය කරන්න.

හෙතෙම මෙය හොඳ උපායක්යයි සිතා තම කඩපිලෙහි අඟුරු ගොඩ ගසා විකුණන්නට මෙන් සිටියේය. යමෙක් එහි අවුත්, සෙස්සෝ වස්ත්‍ර‍, තෙල්, මීපැණි ආදිය විකුණති. ඔබ ඉඳගෙන අඟුරු විකුණනවා නොවේදැයි කීකල, මට අයිති දේ විකුණනවා මිස මා වෙන කුමක් කරන්ටදැයි පිළිතුරු දුන්නේය.

ඉන්පසු දිනෙක වැනසී ගිය පවුලක කෙට්ටු සිරුරක් ඇති නිසා කිසාගෝතමී නමින් හැඳින්වුණු කුමරියක් එහි පැමිණ වෙළෙඳ දොරටුවට ගොස් ඒ වෙළඳ සිටුවරයා දැක, පියාණනි, අනිත් අය රෙදි, තෙල්, මීපැණි ආදිය විකුණන අතර ඔබ ඉඳගෙන රත්රන් විකුණන්නෙහිදැයි ඇසුවාය. මෑණියනි, මෙතැන රත්රන් මොනවාද? ඔබ ඔය තියාගෙන ඇත්තේ රත්රන්ය. මෑණියනි, ඔබේ අතින්ම මට ඒවා අරගෙන දෙන්නැයි හේ ඉල්ලීය. ඈ අත්පුරවා රැගෙන ඔහුගේ දැත්මත තැබුවාය. ඒ දුන් සියල්ලම රත්රන්මවිය.

ඉන්පසු ඒ සිටුවරයා, දුව ඔබේ ගෙය කොහිදැයි විචාරා, අසවල් තැනයයි කී පසු ඇගේ අස්වාමික බවද දැනගෙන ධනය පවරාදී ඈ තමන්ගේ පුතාට ගෙනවුත් දී සතළිස්කෝටියක ධනය දෑවැද්දකොට දුන්නේය. ඒ අඟුරු සියල්ල රත්රන්ම විය. පසු කලෙක ඈ ගැබ්බර වූවාය. දසමස් ඇවෑමෙන් පුතකු වැදුවාය. ඒ දරුවා පයින් ඇවිදගන්නා කාලයේ මිය ගියේය. ඈ මැරුණු කෙනෙක් මීට පෙර දැක නැති නිසා, ඔහු දැවීමට ගෙනයන විට එය වළක්වා මගේ පුතාට බෙහෙත් සොයන්නෙමියි මළසිරුර ඇකයේ හොවාගෙන, මගේ පුතාට බෙහෙතක් දන්නෙහිදැයි විචාරමින් ගෙවල් පිළිවෙළින් ඇවිදගෙන ගියාය.

මිනිස්සු ඒ දැක දුව ඔබට පිස්සුද? මළ පුතාට බෙහෙත් සොයා ඇවිදින්නෙහිදැයි කියති. ඈ නොවරදවාම මගේ පුතාට බෙහෙත් ලබාගන්නෙමි යන සිතින් ඇවිදගෙන ගියාය. ඉන්පසු එක් නුවණැති පුරුෂයෙක් මේ මගේ දුවණිය පළමුවෙන්ම පුතකු වැදුවා විය හැකියි. මැරුණු කෙනෙකු දැක නැත. මා මේ තැනැත්තියට උපකාර කළ යුතුයයි සිාත දුව මම බෙහෙත් දෙන්ට නොදනිමි. එහෙත් බෙහෙත් දන්නා කෙනෙක් නම් දනිමියයි කීවේය. ඒ බෙහෙත් දන්නේ කවුරුන්ද? දරුව, ඒ බුදුරජාණන්වහන්සේයි. එහි ගොස් උන්වහන්සේගෙන් අසා බලවයි කීවේය. ඈ පියාණෙනි, මම එහි යන්නම්. ගොස් උන්වහන්සේගෙන් අසන්නෙමියි කියා බුදුන් වෙත එළඹ වැඳ එක් පැත්තකටවී ස්වාමීනි, ඔබවහන්සේ මගේ පුතුට බෙහෙත් දන්නෙහිදැයි ඇසුවාය. එසේය මම දනිමි. ඒ සඳහා අවශ්‍ය මොනවාද? අහුරක් පමණ අබඇට වුවමනාය. ස්වාමීනි, එය ලබාගතයුතු තැනක් ඇද්ද? එසේය, පුතෙක් හෝ දුවක් හෝ වෙනත් කිසිවෙක් නොමළ ගෙයකින් ඒවා ලබාගතයුතුය.

ඈ ස්වාමීනි, මැනවැයි කියා බුදුන් වැඳ මළපුතා ඇකයේ හොවාගෙන ඇතුළුගමට ගොස් පළමු ගෙදර දොර සිට ඔබලාගේ ගෙදර අබ ඇද්ද මගේ පුතාට එය බෙහෙතකියි ඇසූ විට, ඇතැයි කී කල එසේනම් මට ඒ අබ දෙන්නැය ඉල්ලුවාය. ඔවුන් අබ ගෙනවුත් දෙන කල, මේ ගෙදර පුතෙක් හෝ දුවක් හෝ මීට පෙර මැරී ඇද්ද නැද්දැයි ඇසූවිට, දුව කුමක් කියන්නෙහිද? මෙහි ජීවත්වන අය කීපදෙනෙකි. මැරුණු අය බොහෝ වෙතියි කීකල්හි, එසේනම් මේවා ආපසු ගන්න. මගේ පුතාගේ බෙහෙතට අවශ්‍යවන්නේ දූපුතුන් නොමළ ගෙයක ඇති අබවලින්යයි ප්‍ර‍තික්ෂේප කළාය.

මේ ආකාරයෙන් ඈ මුල පටන් ගෙවල්වලින් විචාරමින් ඇවිද්දාය. එබදු එක ගෙයකින් හෝ අබ ලබාගත නොහැකිවූ ඈ සවස්වූ විට, අනේ මා කළ වැඩක හැටි. මගේ පුතා පමණයි මැරුණේ යන අදහසින් ගමේ ඇවිදි නමුත් මේ ගමේ ජීවත්වන අයට වඩා මළ අය වැඩියයි සිතුවාය. මෙසේ සිතන ඈ තුළ පුත්‍ර‍ස්නේහය මෘදුවී තුනීවී ගියේය. ඈ මළපුතා කැලයේ දමා බුදුන් හමුවට ගොස් වැඳ එක් පැත්තක හිඳගත්තේය. ඉන්පසු බුදුරජාණන්වහන්සේ, ඔබ අහුරක් පමණ අබ ලැබුවාදැය ඇසූහ. ස්වාමීනි, නැත. මුළු ගමේම ජීවත්වන අයට වඩා මැරුණු අය වැඩිය. ඉන්පසු බුදුරජාණන්වහන්සේ ඔබ මගේ පුතා පමණයි මිය ගියේ කියා සැලකුවෙහිය. මෙය සත්ත්වයන්ට හිමි ඒකාන්ත ස්වභාවයකි. මාරයා, බලාපොරොත්තු අදහස් මුදුන්පත් නොවුණු අයම මහාදියකඳක් මුහුදට ඇදගෙන යන්නාක් මෙන් අපාය නමැති මුහුදට හෙළන්නේයයි වදාරා දහම් දෙසමින් මේ ගාථාව ප්‍ර‍කාශ කළහ:

පුතුන් සතුන් නිසා හෝ

මත් වී ඇළුණු සිත් ඇති

මිනිසා නිදිගත් ගමක්

වතුරෙන් ගසා යන සේ

සියල්ලම සමගින්

මරුවා ගසා ගෙන යය

ගාථා කෙළවර කිසාගෝතමිය සෝවාන්ඵලයෙහි පිහිටියාය. අනිත් බොහෝ දෙනාත් සෝවාන් ඵලාදියට පැමිණියාහුය. ඉන්පසු ඈ බුදුන්ගෙන් පැවිද්ද ඉල්ලා සිටියාය. බුදුහු ඈ භික්‍ෂුණීන් සමීපයට යවා පැවිදිකරවූහ. ඈ උපසම්පදාවද ලබා කිසාගෝතමී ස්ථවිරී නමින් ප්‍ර‍කට වූවාය. එක් දිනක ඈ උපොසථාගාරයෙහි තමන්ට වාරය පැමිණි විට එහි ගොස් පහන් දල්වා හුන් කල පහන් දැල් බිඳෙමින් උපදිමින් යනු දැක, මේ පහන්සිළු මෙන් මේ සත්ත්වයෝත් ඉපදෙමින් මැරෙන්නාහුය. නිවනට පැමිණි අය පමණක් මෙසේ නොවෙතියි අරමුණු ගත්තේය. ශාස්තෘන්වහන්සේ ගඳකිළියෙහි වැඩසිටිමින්ම ආලෝකයක් එවා ඇගේ ඉදිරියෙහි පෙනී සිට කියන්නාක් මෙන් එසේය, ගෝතමිය, මේ සත්ත්වයෝ පහන්සිළු මෙන් ඉපදෙමින් මැරෙති. නිවනට පැමිණි අය පමණක් එසේ නොවෙති. එසේම නිවන් නොදකින අයගේ වසර සියයක් ජීවත්වීමට වඩා නිවන දැක්ක අයගේ ක්ෂණමාත්‍ර‍ ජීවිතය උතුම්යයි වදාරා අනුසන්ධි ගළපා දහම් දෙසමින් මේ ගාථාව වදාළහ:

නිවන් නොදකින අය වසර සීයක් සිටියත්

නිවන් දැක එක දිනයක් ජීවත්වීම වැදගති.

එහි, අමතං යනු මරණයෙන් තොර කොටසයි. අමාමහ නිවන යන අර්ථයයි. සෙස්ස පෙරසේමය. දේශනාවසානයේ කිසාගෝතමිය ඒ හිටිහැටියෙන්ම පිළිසිඹියාත් සමග රහත්බවෙහි පිහිටියාය.

Na Uyane Ariyadhamma Thero

 

1.62 Vajjiputta Theragatha

දොළොස්වන පටාචාරා තෙරණියගේ වස්තුවයි.

යො ච වස්සසතං ජීවෙ, අපස්සං උදයබ්බයං;

එකාහං ජීවිතං සෙය්‍යො, පස්සතො උදයබ්බයං.

(පංචස්කන්ධයන්ගේ) උදයව්‍යය (ඇතිවීම හා නැතිවීම) නොදක්නාවූ යම් පුද්ගලයෙක් ඉදින් අවුරුදු සියයක් ජීවත්වේ නමුදු (ඔහුගේ ජීවත්වීමට වඩා) උදයව්‍යය දක්නා භික්‍ෂුහුගේ එකදවසකුදු ජීවත්වීම උතුම්ය.

යො ච වස්සසතං ආදි මේ ධර්මදේශනාව බුදුරදුන් දෙව්රම වාසයකරන කාලයෙහි පටාචාරා ස්ථවිරීන් අරභයා දේශනා කරනලදි.

ඕතොමෝ සැවැත්නුවර සතළිස්කෝටියක ධනසම්පතක් ඇති සිටුවරයෙකුගේ අභිරූපී දුවණියකවූවාය. මවුපියෝ ඈ සොළොසැවිරිදි වියේදී සත්මහල් ප්‍රාසාදයක උඩුමහලේ රැකවල් සහිතව ආරක්‍ෂා සහිතව වාසයකරවූශ. මෙසේ තිබියදීත් ඈ තමාගේ එක් සේවකයකු සමග නෝබිනා ආශ්‍ර‍යට වැටුණාය. ඉන්පසු ඇගේ මවුපියෝ සම ජාති කුලවත් එක් කුමාරයකු ගැන කතාබහ කරගෙන විවාහයට දින නියම කරගත්හ. දිනය ළංවූ විට ඈ ඒ තමාගේ සුළුසේවකයාට කථාකොට, මා අසවල් පවුලේ අසවලාට දෙන්නේය. මා පතිකුලයට ගිය පසු මගේ පණිවුඩයක් රැගෙන එන කෙනෙකුට පවා එහි ඇතුළට යෑමට අවසරයක් නොලැබෙයි. ඉතින් ඔබ මා කෙරෙහි ආදරයක් ඇත්නම් දැන්ම මා රැගෙන කොහේ හරි පලායන්නැයි කීවාය. හෙතෙම සොඳුර, යහපති. මම හෙට උදේ පාන්දරම නුවර දොරටුවේ අසවල් තැන සිටින්නෙමි. ඔබ කුමක් හෝ උපායකින් නික්මී එතැනට එන්නැයි කියා දෙවෙනි දිනයේ නියම කරගත් තැනට ගොස් සිටියේය.

ඈ දෙවෙනි දිනයේ කිළුටු ඇඳුම් ඇඳගෙන කෙස් මුදාහැරගෙන විසුරුවාහැර ධාන්‍යකුඩු ඇඟේ තවරාගෙන කළගෙඩියක්ද රැගෙන දාසයන් සමග යන්නියක මෙන් ගෙයින් පිටවී එකී තැනට ගියාය. ඔහු ඈත් සමග ඈත ගමකට ගොස් එහි නැවතී ආරණ්‍යයෙහි කෙතක් හදා සීසා දරකොළ ආදිය ගෙන එයි. අනිත් තැනැත්තිය කළයෙන් දිය ගෙනවුත් සියතින්ම වී කෙටීම් ආහාර පිසීම් ආදිය කරමින් තමන්ගේ පවෙහි විපාක විඳියි. පසුව ඇගේ කුස ගැබක් පිහිටියේය. ඈ පිරිපුන් ගැබ ඇතිව, මෙහි අපට කිසිම උදව් කරන්නෙක් නැත. මවුපියෝ දරුවන්ට මොළොක් හදවත් ඇත්තෝ වෙති. මා ඔවුන් ළඟට පමුණුවන්න, ඔවුන් ළඟදී මගේ දරුවන් ලැබී වියයුතුයයි කියමින් සැමියාගෙන් ඉල්ලාසිටියාය.

හෙතෙම, සොඳුර කුමක් කියන්නෙහිද, මා දුටු හැටියේම ඔබේ මවුපියේ නොයෙක් වධහිංසා කරන්නහුය. ඔබ හා සමග මට නම් එහි යාම අපහසුයයි ප්‍ර‍තික්ෂේප කෙළේය. ඈ නැවත නැවතත් ඉල්ලාසිටි නමුත් යාගත නොහැකිව ඔහු වනයට ගිය කල අසල්වැසියන් අමතා ඉදින් ඔහු අවුත් මා නොදැක කොහේ ගියාදැයි ඇසුවොත් මා තමන්ගේ ගෙදර ගියබව දන්වන්නැයි කියා යන්ටගියාය.

ඒ පුරුෂයාත් ගෙට අවුත් ඈ නොදැක අසල්වැසියන්ගෙන් ඒ පුවත අසා ඈ නවත්වාගන්නෙමියි ලුහුබැඳගොස් හමුවී නානාප්‍ර‍කාරයෙන් ඉල්ලාසිටි නමුත් නවත්වාගත නොහැකිවිය.

ඉන්පසු පිටත්ව යන අතර එක්තැනකදී ඈට විලිරුදාව හටගත්තේය. ඈ එක් ගස් අතරකට ගොස් සැමියාණනි, මට විලිරුජා හටගත්තේයයි කියා බිම නිදාගෙන ඉතාමත් දුකසේ දරුවා වදා අපි අපේ ගෙදරට යන කරුණ මෙහිදීම සිදු වූයේයයි නැවත ආපසු ගෙදර ගොස් වාසය කළහ. පසුකලකදී ඇගේ කුස තවත් ගැබක් පිහිටියේය. ඈ ගැබ මුහුකුරා ගියවිට පෙර පරිද්දෙන්ම සැමියාගෙන් යාච්ඤාකොට එය ඉටු නොවුණු හෙයින් පුතාත් වඩාගෙන පෙර පරිද්දෙන්ම පිටත්ව යනකල සැමියා පිටුපසින් අවුත් නවත්වා ගනු නොහැකිවිය. මෙසේ යන ඔවුන්ට අතරමගදී මහා අකල් වැස්සක් හමුවිය. හාත්පසම විදුලියවැලින් දිලිසෙන්නාක් මෙන්ද මේඝගර්ජනාවලින් අහස බිඳී වැගිරෙන්නාක් වැනි වර්ෂාධාරා නිපාතයෙන් පිරීගියේය. එකෙණෙහිම ඈට විලිරුදාවද ඇතිවිය. ඈ සැමියා අමතා, හිමියනි මට විලිරුදා ඇතිවිය. ඉවසීමත් අපහසුය. නොතෙමෙන තැනක් සොයන්නැයි කීවාය. ඔහු අතේ තිබුණු වෑයත් රැගෙන එහෙමෙහ සොයා යන අතර, එක් තුඹසක් මත වැවී තිබුණු පඳුරු කැලෑවක් දැක එය කපන්ට පටන්ගත්තේය. තුඹසේ සිටි ඝෝරවිෂ සර්පයෙක් ඇවිත් ඔහු දෂ්ටකෙළේය. එකෙණෙහි සිරුර ඇතුළේ ඇතිවූ විෂගිනිජාලාවකින් දැවෙන්නාක් මෙන් වී ශරීරය නිල්පැහැවී එතැනම ඇද වැටුණේය.

අනිත් තැනැත්තිය මහාදුකක් විඳිමින්, ඔහුගේ පැමිණීම බලාසිට ඔහු නොදැකම පුතකු වැදුවාය. දරුවෝ දෙදෙන වැසිවාත වේගය උහුලාගතනොහී මහහඬින් හඬන්නටවූහ. ඈ දරුවන් දෙදෙනාම බඩතුරුලට ගෙන අත්දෙකක් දණිස් දෙකත් පොළොවේ පිහිටුවා දරුවන් රකිමින් මුළු රැයම ගත කළාය. මුළු සිරුර ලේ නැතුව ගියක්මෙන් පඬුපැහැ ගැන්විණි. ඈ එළිවුණු පසු මස්වැදැල්ලක් වැනි දරුවා ඇකයෙන් ගෙන අනික් පුතාගේ ඇඟිල්ලෙන් අල්වාගෙන පුතා එන්න. ඔබේ පියා ගියේ මේ පැත්තටයයි කියා සැමියා ගිය පාරෙන් ගොස් ඔහු තුඹස උඩ මැරී වැටී නිල්වන්ව දරදඬු ගැහී තිබුණු සිරුර දැක මා නිසා මගේ සැමියා පාරේ වැටී මළේයයි හඬමින් විලාපකියමින් එතැනින් පිටත්ව ගියාය.

මුළු රැයමවැසි වැටී තනමත්තක් පමණ දියෙන් පිරුණු අචිරවතී ගඟ දුටු ඈ තම බුද්ධියේ මඳකම නිසා දරුවන් සමග දියට බසිනු නොහැකිව දෙටුපුතා මෙහා ඉවුරෙන් තබා ළදරුපුතා රැගෙන එහා ඉවුරට ගොස් අත්තක් කඩා දමා ඔහු එහි හොවා අනික් පුතා ගෙන එනු පිණිස දියට බැස ගොස් බාලපුතාගේ ඇඬීම නවතාගනු නොහැකිව නැවත නැවතත් නැවතී නැවතී ආපසු බලමන් ගියාය. ඈ නදිය මැදට ගියකල්හි එක් උකුස්සෙක් ඒ බිළිඳා දැක මස්වැදැල්ලකියි යන හැඟීමෙන් අහසින් බැස්සේය. පුතා නිසා එසේ බසින උකුස්සා දුටු ඈ දෑතින් අත්පුඩි ගසා සූ සූ කියා තෙවරක් මහහඬින් කෑගෑවාය. උකුස්සා දුරින් සිටි නිසා ඒ ශබ්දය නොඇසී බිළිඳා ඩැහැගෙන අහසට නැගී ගියේය. එහා ඉවුරෙහි සිටි පුතා මව නදියෙහි මැඳ සිටි දෑතින් මහහඬ නගන නිසා මට හඬගසන්නේයයි සිතා වේගයෙන් වතුරට පැන්නේය. මෙසේ ඇගේ බාලපුතා උකුස්සා ඩැහැගෙන ගියේය. දෙටුපුතා ජලය පැහැරගෙන ගියේය. ඈ මගේ එක පුතෙක් උකුස්සකු විසින් ගන්නාලදි. එකෙක් ජලපහර මගින් ගසාගෙන ගියේය. සැමියා පාරෙහිදී මළේයයි හඬමින් වැලපෙමින් යන්නී සැවැත්නුවර සිට එන එක් පුරුෂයකු හමුවී ඔබ කොහි වසන්නෙක්දැයි ඇසුවාය. මෑණියනි, මම සැවැත්නුවර වසමි. සැවැත්නුවර අසවල් වීථියේ මෙබදු පවුලක් වෙයි. ඒ ගැන ඔබ දන්නෙහිදැයි ඇසුවාය. මෑණියනි, එසේය මම එය දන්නෙමි. ඒ ගැන මගෙන් නොඇසුව මැනවි. වෙන ඕනෑම ඔබ දන්නා දෙයක් ගැන අසන්නැයි ඔහු කීවේය. මට වෙනත් දෙයකින් වැඩක් නැත. ඒ ගැනම අසමියි කීවාය. මෑණියනි, ඔබ මා වළකන දේම අසන්නෙහිය. අද මුළු රෑ පුරා වැසි වැස්ස බව දැක්කෙහිද? දරුව එසේය, දැක්කෙමි. ඒ වැස්ස මටම වැස්ස බව පසුව කියමි. දැන් ඒ සිටුගෙදරටවූ දෙය කියන්නැයි ඉල්ලා සිටියාය.

මෑණියනි, අද රෑ වැස්සෙන් සිටුවරයාත්, සිටුභාර්යාවත්, සිටුපුතාත් යන තිදෙනාම යටකරගෙන ගෙය කඩා වැටුණේය. ඔවුහු අර පෙනෙන එකම දරසෑයේ පිළිස්සෙති. අර දුම මෑණියනි, අර දුම පෙනෙන්නේ ඒ දරසෑයෙනි. ඈ ඒ වේලාවේ ඇඳ සිටි වස්ත්‍ර‍ වැටෙද්දීත් ඒබව නොදත්තාය. උමතුබවට පැමිණ උපන් හැටියෙන්ම හඬමින් විලාප කියමින්,

දරු දෙදෙනා නැසුණා

හිමියා මගදී මැරුණා

මව පියා සහ සොහොයුරු

එකම සෑයක දැවුණා

යනාදිය කියමන් දුවන්ට පටන්ගත්තාය. ඒ දුටු මිනිස්සු කුණුකසල ආදියද පස්ද ගෙන ඇගේ හිස මත දමා කැටකැබිලිතිවලින්ද පහර දුන්හ.

දෙව්රම්වෙහෙරෙහි අටපිරිස් මැද වැඩ හිඳගෙන දහම් දෙසමින් සිටි බුදුරජාණන්වහන්සේ එන්නාවූ ඈ දුටුසේක. ඈ කල්ප ලක්‍ෂයක් පිරූපාරමිතා ඇති අභිනීහාර ලැබූ තැනැත්තියකි.

ඈ වනාහි පියුමතුරාබුදුන්ගේ කාලයෙහි ඒ බුදුන් විසින් එක් විනයධර තෙරණියක් අතින් ගෙන නන්දන වනයෙහි තබන්නාක් මෙන් එතදග්‍ර‍ පාළියෙහි තබනු දැක, මමත් ඔබවහන්සේ වැනි බුදුකෙනකුන්ගේ හමුවෙහි විනයධර තෙරණියන්ගේ අග්‍ර‍ස්ථානය ලබම්වායි ප්‍රාර්ථනා තැබුවාය.

පදුමුත්තර බුදුරජාණන්වහන්සේ අනාගතය බැලිය හැකි නුවණ විහිදුවා ඒ පැතුම සිද්ධ වනබව දැක අනාගතයෙහි ගෞතමනම් බුදුන්ගේ සසුනෙහි මැය පටාචාරී නමින් විනයධර භික්‍ෂුණීන් අතර අග්‍ර‍ස්ථානය ලබන්නීයයි ප්‍ර‍කාශකළහ.

එසේ පැතූපැතුම් ඇති, විවරණත් ලබා ඇති දුරසිට එන්නාවූ ඈ දුටු බුදුරජාණන්වහන්සේ මැයට මාමිස වෙනත් කිසිවෙක් පිහිටවීමට සමත් නොවේයයි සලකා ඈ විහාරයට අභිමුඛව එන්නට සැලැස්වූහ. පිරිස ඈ දුටු හැටියේම මේ පිස්සියට මෙහි එන්නට ඉඩ නොදෙව්යයි කීවාහුය. බුදුරජාණන්වහන්සේ පහව යව්. ඈ නොවළක්වව්යයි කියා, සමීපයට ආකල්හි, නැගණිය සිහිඑළවා ගන්නැයි කීහ. ඈ එකෙණෙහිම බුද්ධානුභාවයෙන් සිහිය ලැබුවාය. එකල ඇඳසිටි වස්ත්‍ර‍ ගැළවී ගොස් ඇති බව දැන හිරිඔතප් ඇතිකරගෙන උත්කුටිකව හිඳගත්තාය. ඉන්පසු එක් පුරුෂයෙක් ඈ වෙත උතුරුසළුවක් විසි කෙළේය. ඈ එය ඇඳගෙන බුදුන් වෙත එළඹ රන්වන් පාදයෙන් පසඟ පිහිටුවා වැඳ ස්වාමීනි, මට පිහිටවන්නැයි කියා, මගේ එක පුතෙක් උකුස්සෙකු පැහැර ගන්නා ලදි. අනිකා වතුරේ ගසාගෙන ගියේය. ස්වාමියා මාර්ගයෙහිදී මළේය. මව පියා සහ සොහොයුරා ගෙට යටවී මැරී එකම දර සෑයක දැවෙන්නෝයයි කීවාය.

බුදුරජාණන්වහන්සේ ඇගේ වචන අසා පටාචාරවනි, අමුත්තක් නොසිතව. ඔබට පිහිටවීමට, සරණ ලබාදීමට සමත් අය ළඟටම පැමිණියේයය වදාළහ. යම් ලෙසකින් ඔබේ එක් පුත්‍රයෙක් උකුස්සකු විසින් ඩැහැ ගත්තේද, අනිත්පුතා ජලයෙහි ගිළී ගියේද, ස්වාමියා මගදී මළේද, මව පියා සහ සොහොයුරා ගෙට යටවී මැරී ගියෝද, මෙසේ මේ සසර ගමනේදී පුත්‍රාදීන් මළ අවස්ථාවල ඇඬූ ඔබගේ දෑසින් වැගුරූ කඳුළු සතරමහා සමුද්‍රයෙහි ජලයට බොහෝ වැඩියයි වදාරා මේ ගාථාවද වදාළහ:

සතර මහා සාගර ජලයට වැඩී

බොහෝ කඳුළු දෑසින් වගුරා ඇත

මිනිසා ශෝකෙන් දුකෙන් පෙළෙනවිට

යහළුව ඔබ ඇයි තව පසුවෙන්නේ

මෙසේ ශාස්තෘන්වහන්සේ අනමතග්ග පර්යාය (කෙළවරක් නැති සසර පිළිබඳ විස්තරය) වදාරන විට ඇගේ ශරීරයෙහිවූ ශෝකය තුනීවී ගියේය. ඉන්පසු ඇගේ ශෝකය තුනීවී ගියබව දැන ශාස්තෘන්වහන්සේ ඈ අමතා පටාචාරාවෙනි, දූදරුවෝ වනාහි පරලොව යන්නාට පිහිටක්, සරණක් ආරක්‍ෂාවක් හෝ ලබාදීමට සමර්ථ නොවෙති. එහෙයින් ඔවුන් සිටියත් නැත්තාක් මෙනි. පණ්ඩිතයන් විසින් කළයුතුව ඇත්තේ සීලයෙන් පිරිසිදුව තමන්ගේ නිර්වාණගාමිණී මග වහවහා පිරිසිදු කරගැනීමයයි වදාරා දහම් දෙසමින් මේ ගාථාද ප්‍ර‍කාශ කළහ:

පුතුන් දූවරුන් පිට නෑයන්

වෙනත් අයෙකුගෙන් හෝ පිහිටක් නැත

මරුවා ඇවිදින් කැඳවන දවසෙදි

කිසිවෙකුනේ පිහිටක් නම් නොලැබේ

නුවණැතියෝ මේ බව වටහාගත්

සීල සමාදි ගුණයෙන් යුතුවෙති

නිවන් ගමන් යන පාරත් දැනගෙන

වහාම එය පිරිසිදු කෙරෙතී

දේශනාවසානයෙහි පටාචාරාව මහපොළොවේ පස් පමණවූ කෙලෙස් දවාලා සෝවාන්ඵලයෙහි පිහිටියාය. අනිත් බොහෝ අයත් සෝවාන්ඵලාදියට පැමිණියාහුය. ඕතොමෝ සෝවාන්ව ශාස්තෘන් වහන්සේගෙන් පැවිද්ද ඉල්ලා සිටියාය. ශාස්තෘන්වහන්සේ ඈ භික්‍ෂුණීන් වෙත යවා පැවිදි කළහ. ඈ උපසම්පදාවද ලබා සිඳීගිය ආචාරය නැවත ලැබූ හෙයින් පටාචාරා නමින්ම ප්‍ර‍කටවූවාය.

එක්දිනක් ඈ කළයෙන් වතුර ගෙන පා සෝදන විට ගළාගිය ජලය ටික දුරක් ගොස් සිඳීගියේය. දෙවෙනි වර වත්කළ විට ඊට වඩා දුරක් ගියේය. තුන්වෙනි වර ඊටද වඩා දුරක් ගියේය. ඈ එයම අරමුණු කොටගෙන තුන් වයස ගැන මෙනෙහි කරමින් මා පළමුවෙන් දැමූ වතුර මෙන් මේ සත්ත්වයෝ ප්‍ර‍ථම වියේදීත් මැරෙති. එයින් දුරට ගිය දෙවෙනි වර වත්කළ ජලය මෙන් මැදුම් වියේදීත් මැරෙති. එයිනුත් ඈතට ගිය තෙවෙනි වර වත්කළ ජලය මෙන් පශ්චිම වියෙහිදීත් මැරෙත්මැයි සිතුවාය. බුදුහු ගඳකිළියෙහි හිඳගෙනම ආලෝකයක් පතුරුවා ඈ ළඟ සිට කථා කරන්නාක්මෙන් පටාචාරාව එසේමයි. පංචස්කන්ධයන්ගේ උදාව හා නැසීම නොදන්නාගේ වර්ෂ සියයක් ජීවත්වීමට වඩා ඒ ස්කන්ධයන්ගේ උදයව්‍යය දකින්නාගේ එක් දිනක්, එක මොහොතක් ජීවත්වීම ශ්‍රේෂ්ඨයයි කියා දහම් දෙසමින් මේ ගාථාවද වදාළහ:

පස්කඳුන් ඇති නැති

වීම නොදැන සියවසක්

ජීවත්වීමට වඩා

එදැන දවසක් සිටිනු යහපති

එහි අපස්සං උදයව්‍යයං යනු පඤ්චස්කන්ධයන්ගේ විසිපස් ආකාර ලක්‍ෂණයන් අනුව ඉපදීමත් නැතිවීමත් නොදක්නා පුද්ගලයායි. පස්සතො උදයව්‍යයං යනු ඒ පංචස්කන්ධයන්ගේ ඉපදීමත් මැරීමත් දකින්නාගේ එක් දවසක් ජීවත්වීම ශ්‍රේෂ්ඨ බවයි. දේශනාවසානයෙහි පටාචාරාව පිළිසිඹියාත් සමග රහත්බවට පැමිණියාය.

නිද්දාතන්‍දි සූත්‍රය

නිද්දාතන්දීසුත්තං

16

‘‘නිද්දා තන්දී විජම්භිතා (තන්දි විජම්භිකා (සී. පී.)), අරතී භත්තසම්මදො.

එතෙන නප්පකාසති, අරියමග්ගො ඉධ පාණින’’න්ති.

‘‘නිද්දං තන්දිං විජම්භිතං, අරතිං භත්තසම්මදං;

වීරියෙන (විරියෙන (සී. ස්‍යා. කං. පී.)) නං පණාමෙත්වා, අරියමග්ගො විසුජ්ඣතී’’ති.

මා විසින් මෙසේ අසන ලදී. එක් කලෙක භාග්‍යවතුන් වහන්සේ සැවැත් නුවර සමීපයෙහිවූ අනේපිඬු සිටාණන් විසින් කරවනලද ජේතවනාරාමයෙහි වැඩවසන සේක.

එකළ වනාහි එකතරා දෙවියෙක් රෑ පළමු දසපැය ඉක්මගිය කල්හි බබලන ශරීර ශෝභා ඇත්තේ සියලු ජේතවනය බබුළුවා භාග්‍යවතුන් වහන්සේ යම් තැනෙකද එතැනට පැමිණියේය. පැමිණ, භාග්‍යවතුන් වහන්සේ වැඳ, එකත්පසෙක සිටියේය. එක් පසෙක සිටි ඒ දෙවිතෙම භාග්‍යවතුන් වහන්සේ සමීපයෙහි මේ ගාථාව කීය:

“නින්ද, මැලිබව, බඩගිනි හෝ සීත ආදිය නිසා ඇඟමැලිකැඩුම, කුසල්හි නොඇල්ම, බත්මත යන මේ උපක්ලේශ (සිත කිලිටිකරණ කාරණයන්) නිසා මෙහි සත්ත්‍වයන්ට ආර්‍ය්‍ය මාර්‍ගය නොපැනේ.”

(භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මෙසේ වදාළසේක:) “නින්ද, මැලිබව, ඇඟමැලිකැඩුම, කුසල්හි නොඇල්ම, බත්මත යන මේ දේ වීර්‍ය්‍යයෙන් පලවා හැරීමෙන් ආර්‍ය්‍යමාර්‍ගය පිරිසිදුවේ